Дәгъва

 
Китә бөек затлар… Кайчак даһи,
Бөек китә дәгъва калдырып:
– Ул кемнеке? —
Җавапсыз бу сорау
Чордан чорга бара каңгырып.
 
 
Бүлешәләр чәчән-дастанчыны,
Фәлсәфләрне, данлы яугирне:
– Ул – безнеке!
Кешелеккә бирде
Безнең кавем иң зур шагыйрьне!
 
 
– Ул – безнеке! – Кырыс һәм тәгаен
Күпме ил-халыкның дәгъвасы.
Тарихларның төпсез чоңгылыннан
Мең-мең дәлил таба һәммәсе
Һәм аңлатып бирә
Үз ягына
Һәр дәлилнең мең-мең мәгънәсен!
 
 
Нинди мәгърур илләр һәм халыклар!
Дәһшәт ияләре югыйсә!
Әнә шулар
Җирдә яшәп киткән
Даһи затны һаман бүлешә…
 
 
Әйтерсең лә бергә уйнап йөргән
Ике садә сабый талаша:
– Бир! Минеке!
– Юк! Минеке! – диеп,
Бер уенчык өчен даулаша!
 
 
…Кайсы туфрак биргән ул даһига
«Эврика!» лы сирәк акылны? —
Күпме тереклекләр алмашынды,
Күктән күпме йолдыз атылды!
 
 
Тик чишелми шул чияли төне…
Дәгъва кала…
Калсын! —
Ул даһи
Бик ерактан карап елмаядыр,
Моңаядыр тыңлап, билләһи!
 
 
Нишләр иде
биргән булса Ходай
Даһилыкның аңа явызын?
Нишләр иде
китеп барган булса
Җирдә каннар, күз-яшь агызып?
 
 
Нишләр иде
исме халыкларда
Каргыш сүзе булып гел йөрсә?
«Юк! Безнеке түгел!» дип, халыклар
Аннан тәмам йөзен чөерсә?
 
 
Нишләр иде,
эзен эзләп табып,
Калкынмаслык итеп күмсәләр.
«Юк! Безнеке түгел мондый даһи!
Нигә мондый даһи!» дисәләр?
 
 
…Явыз даһи даны язган икән,
Диваналык килсен бәндәгә, —
Диваналар изге санала бит
Һәр кавемдә, барлык илләрдә.
 
 
«Афәт читләп узды… Нишләр идек,
Диванабыз әгәр булмаса?
Коткарды шул Ходай бәндәсе!» дип
Яд итәрләр аны, ичмасам…
 
 
…Кеше гомере булып
Вакыт үзе
Терелеп бер балкып китә бит…
Эврикасыз булса булсын гомер —
Булсын
Сагынып яд итәрлек!..
 

Бер мин генә түгел…

 
Шаулап-гөрләп яши-яши
Төшендем мин шуңа —
Ялгыз уйланырдай куыш
Кирәк икән миңа.
 
 
Нинди давыллар кубарып
Яшәсә дә бәндә, —
Килгән мәлендә ул ялгыз,
Ялгыз —
киткән мәлдә.
 
 
Шуңа, ахры, ялгыз куыш
Эзли башлый күңел…
Табигать моңа буйсына —
Бер мин генә түгел!
 
 
Сәерсенмә —
 калын пәрдә
Тойсаң карашымда,
Тынлык дәшә күңелемне —
Сәбәп бары шунда…
 

Рәхәт үлем

 
Тукаебыз җанын авыр борчу
Һаман парә-парә телгәндер:
«Безнең милләт әллә йоклаганмы?
Безнең милләт әллә үлгәнме?»
 
 
Кем бу милләт – тәмуг учагына
Ыргытасы коры утынмы?
Инде өмет йолдызлары сүнгән,
Инкыйразга мәхкүм токыммы?
 
 
«Халкың хәлен татып яшә!» – дипме,
Бугазымнан буа бу ютәл?
…Хәтта Тукай белгән хәлләрдән дә
Хәвефлерәк хәзер безнең хәл…
 
 
Кайчагында хәтта «көфер» фикер
Сискәндереп куя күңелне:
Терелеккә милләт тере сыман…
Ләкин…
тере мәет түгелме?
 
 
Ышанасы килә буш хыялга,
Ымсындыргыч ялган өметкә.
Ә дөреслек кырыс,
Һәм өметнең
Кысырларын тетә, юк итә!
 
 
Кысыр өмет кысыр килеш кала —
Мең килештә аны төрләндер!
Тукайның да күз алдына шушы
Төпсез, кара упкын килгәндер…
 
 
Керәле дә чыгалы бу, диләр,
Ни үле бу, диләр, ни тере…
Халык кадәр халыкны соң нинди
Язмыш соңгы чиккә җиткерде?
 
 
…Рәхәт үлем, диләр,
үлсә кеше
Тирән йокыдагы көенчә;
Үз-үзеңнең мескенлегең танып,
Курыксаң да уянсана, халык!
Рәхәт үлем көтә югыйсә.
 
 
Шундый рәхәт үлем көтә безне,
Рәхәт үлем… Ләкин чын үлем!
Нишләп инде шушы афәт хәтта
Парә-парә телми күңелең?!
 

Дала уртасында ак теплоход…

 
Юлы бетеп бара Иделкәйнең…
Зур Хәзәргә хәзер төшәсе…
Колач салып бер йөзәсе килә,
Каерылып ишкәк ишәсе!
 
 
…Идел читтә калды… Дала безне
Кунак итеп дәште түргәрәк.
Монда гына күреп була икән —
Чынлап, газиз Җиркәй түгәрәк!
 
 
Шулчак… Әллә инде акылыма
Дала сихерләре сирпелде? —
Ак теплоход бара дала буйлап,
Карап туймас мираж шикелле!
 
 
Катлы-катлы «Титаник» тай кораб
Алсу мәкле дала түрендә!
Иделкәйнең Хәзәр кочагында
Эреп юкка чыгар җирендә!
 
 
…Идел ярында мин аңлый алдым:
Булган икән минем алдымда
Дала рәшәсенең шук уены —
Серле мираж түгел, чын дөнья…
 
 
…Югарыдан – очкычтан – мин күрдем
Таралгандай булды томаннар:
Менә кайда икән Иделкәйне
Тотып алып, буып салганнар!
 
 
Килгән юлы инде диңгез аның,
Юл дәвамы мәгәр… күр әле! —
Шушы икән
Безнең буынга ят
Борынгы, чын Идел дигәне!
 
 
Казан янындагы шау дулкынлы
Сусаклагыч түгел икән лә! —
Бормаланып ага… Яры таллы…
Теплоходлар йөзеп үткәндә
 
 
Минем сыман,
Тын даладан, читтән
Кемдер кылса моны тамаша,
Әйтер:
«Титаник» тай олы кораб
Дала буйлап бара лабаса!»
 
 
…Суы да бит
Инде хәзер яман —
Су коену хәтта тыела…
Әмма ярлар монда – чып-чын ярлар,
Борынгылар булып тоела!
 
 
Казан-Болгар күреп белгән ярлар
Күптән аккан ләмгә уралып…
Очкыч тәрәзеннән карап уздым —
Өнсез калды йөрәк беравык…
 
 
Күз алдына гел килә дә баса
Без яшәгән сәер бу заман:
Дала уртасында – ак теплоход!
…«Титаник» ка никтер охшаган.
 

Кендегең каны

 
Әйләнде безнең яшәеш,
Тәмам тулганды…
Кайларга тамган иде соң
Кендегең каны?
 
 
Шул изге җирне, чордашым,
Табарсың микән?
Хәтерне изеп, гүяки
Чирүләр үткән…
 
 
Ни нәфес безне котыртты? —
Алга ташландык!
Кичәге гаҗәеп гамьнәр
Бүген – ташландык,
 
 
Һәм нәкъ шушы ташландыктан
Көнне башладык…
Безнең хәтта иртәгәсе
Көн дә ташландык…
 
 
Шундый ташландык дөньяда
Кем белсен аны —
Кайларга тамган икәнен
Кендегең каны?!
 
 
Догалар кылып салынган
Нигезләр купкан, —
Нигезләр эзен кабатлап
Шыта кычыткан.
 
 
Авыллар купкан җирләрдә
Көтүлек кала,
Буразна сыза төрәннәр,
Иген чайкала.
 
 
Сөрәләр дә, таптыйлар да
Инде югыйсә —
Үҗәт нигез кычытканы
Кабаттан үсә!
 
 
Оныттың кая тамганын
Кендегең каны.
Шул төшнең бетмәс тамгасы —
Җир кычытканы!
 
 
Ни үсемлек биек, бөек
Кычыткан чаклы?
Шундый уй килде…
Әйтерсең
Кычыткан чакты!
 
 
…Уйлар да ташлар бу уен
Ташландык балаң,
Ташландык ил, ташландык җир,
Ташландык заман!
 
 
Күз алдына килә шомлык,
Куркынып куям:
Салкын бушлыкта оча
Җир —
ташландык оя…
 

Ипи көрәге

 
– Миңа «Инәкәй!» дип эндәшегез! —
Диде безгә әнкәй нигәдер…
Әйтә алмыйм – бу сүз кайсы яктан,
Кайсы тарафлардан киләдер?
 
 
…Бар иде бит шундый рәхәт чаклар!
Караулы һәр казык, һәр такта…
Мич алдында чуен… бәрәңгеле…
Чыжлый чәйнек кече учакта…
 
 
Барыбыз да бергә – мич алдында…
Һәркем исән… Бергә бергәсен,
Ләкин беребез дә белми әле
Кемнең кая барып керәсен!
 
 
Ипи көтәбез лә:
– И инәкәй,
Ач инде шул мичнең капкачын!
– Ачар идем мичнең капкачын да…
Ярар микән аны ачкачтын?
 
 
Уртасы чи калып, асты көеп,
Нишләрмен соң өсте килмәсә?
…Абау бу инәкәй! Үз сүзе сүз!
Бирми икән Ходай бирмәсә!
 
 
Мич капкачын ачмый… Үзе исә
Шул капкачны ачып карый да
Әйтеп куя:
– Инде, Ходай кушып,
Йөзе генә килсә ярый ла!..
 
 
Мич көймәсе таман таманын да…
Ипекәйнең өсте купмасын!
Чү, атасы! Суык кертәсең бит!
Яп ишекне! Шуның тупсасын
 
 
Киезлә, дип, ничә әйттем сиңа!
…Без – сәкедә… Ипи көтәбез…
Шул ипине кабып карар өчен,
Мичкә керер хәлгә җиткәнбез…
 
 
Чү, агайне! Берүк шауламагыз! —
Мичтән ипи ала инәкәй!
Сындыра ул кайнар ипекәйне,
Чыжлатып май яга инәкәй!
 
 
Сап-сары май сеңгән ипекәйнең
Кайнарлыгы – авыз пешәрлек,
Тик бер генә кабып карау өчен,
Сират күперләрен кичәрлек,
Яланаяк кузга төшәрлек!
 
 
…Бар иде бит шундый нурлы еллар —
Барыбыз да бергә, исәннәр!
Мич астында чикерткәләр сайрый…
Җылы идән, якты түшәмнәр…
 
 
Ниләр генә кичермәде кеше,
Күпме илдә, юлда йөрмәде!
Ләкин аның күз алдында торды
Җиңел саплы ипи көрәге…
 
 
Эзләп тапкач,
юкәлекнең иң тын,
Баллы чәчәк аткан җирләрен,
Саф юкәдән иҗат итте оста
Изге корал —
ипи көрәген!..
 
 
…Иң түрдәге ипи булар бөрки…
Ала шуны ипи көрәге…
Кайнар көрәктәге кайнар ипи —
Шул,
инәкәй,
синең йөрәгең!
 

Татлы бал

 
Олы мәгънә
тел очында гына,
Тел очында… бик тә еракта! —
Мин сорауга гына ышанамын,
Гел ышанмас булдым җавапка.
 
 
Ачылырмы соңгы мәгънә сере?
Борчымасмы сорау күңелне?
Сер ачылып беткән андый заман
Ахырзаман үзе түгелме?
 
 
Җавап бит ул
дөреслеккә түгел,
Бер шаукымга гына охшаган.
Соңгы мәгънә дә
сорау булып калыр…
Чынга гына бары ышанам.
 
 
…Кеше гүзәл
мәгънә якынлыктан
Тәмам үзәкләре өзелсә:
– Әйтә генә алмыйм, тел очымда,
Тел очымда гына югыйсә!..
 
 
Ходай Үзе белсен… Безгә нигә
Аңлатулар газиз гомерне? —
Минем өчен кеше менә шулай
Аптыраган килеш кадерле!..
Аңлашылмас килеш кадерле…
 
 
Тел очында кала бөек очыш,
Бөек шигырь —
бөек чишелеш…
Җавап һаман тел очында килеш
Соңгы йортка – гүргә төш, имеш!
 
 
…Хәер, гыйлем кирәк микән моңа?
Бераз гашыйк булып алсана!
Гашыйкларның тел очыннан —
Нәрсә? —
Әлбәттә ки, татлы бал тама!
 

Чылтыр-чылтыр күңелем…

Сеңлем Нәзиләгә

 
Җаным арганда, талганда күңел,
«Абыкай!» диеп эндәште сеңел,
Куе болытлар китте таралып…
Дөньядагы бу шомлы каралык
Гомерлек түгел, мәңгелек түгел,
Җаным арса да, талса да күңел,
«Абыкай!» диеп эндәште сеңел…
 
 
Ыкның агымы – җиңелдән җиңел!
Әйтә сыман Ык: «Агам да агам
Гомернең теге ягына табан…»
Күңел Ыгымда ташы син, күңел,
«Абыкай!» диеп эндәште сеңел.
 
 
Куе болытлар китте таралып,
Килә иде бит җанда яралып,
Ярмакчы булып минем йөрәкне…
Атка тагыпмы язмыш сөйрәтте? —
Сөйрәлдем кара комга уралып…
Якты болытлар китте каралып.
 
 
Гомерлек түгел, мәңгелек түгел,
Замана, синең шыр шәрә күгең!
Йолдызга күңел һаман ашкынган —
Саф чишмә чыга ташлар астыннан…
Чылтыра, күңел! Ташып,
бер түгел!
 
 
Каралык җирдә мәңгелек түгел.
Җаным арганда, талганда күңел,
Ярсулы Ыкта дулкыннар җиңел…
Сәлам әйт, дулкын, мәңгелек юлга!
Тезләник әле
Галәм алдында,
Дөньяда яшәп туярлык түгел, —
«Абыкай!» дип эндәште сеңел…
 

Кызлар көлә

 
Илләр искә төшкән чагында,
Күз алдыма килә гел генә —
Сулар тибә чишмә төбендә,
Кызлар көлә чишмә янында,
Илләр искә төшкән чагында.
 
 
Күз алдыма килә гел генә
Шул чишмәнең яшел сукмагы;
Каршыма ук килеп туктадың,
Чулпы чыңлый иде билеңдә —
Күз алдыма килә гел генә…
 
 
Сулар тибә чишмә төбендә —
Исеңдәме синең ул көннәр?
Ул көннәрдән калды төтеннәр…
Ләкин һаман әле күңелдә
Сулар тибә чишмә төбендә.
 
 
Кызлар көлә чишмә янында.
…Ул чишмәләр кипте ләбаса —
Яңа заман – яңа тамаша!
Хыялымда бары, җанымда
Кызлар көлә чишмә янында.
 
 
Илләр искә төшкән чагында,
Утлы уйлар айкый күңелне:
Кемнәр җырсыз итте бу илне?
…Гүяки мин хөкем алдында —
 

Илләр искә төшкән чагында…

Каргыш

 
Коткы дигән нәрсә бу татарга
Нишләп икән шулай тиз керә? —
Хәер, тилегә «син – тиле» дисәң,
Ул тигәнәк буе сикерә!
 
 
Җир тырмашып гомер иткән чакта
Гел иманнан җанга кот кунып,
Денсез чирү килгән ил өстенә —
Осталары кызыл коткының!
 
 
И мәчетле татар авыллары!
Җир белән күк гүя тоташкан…
Манараның айга орынуы —
Ашкынуы җанның Илаһка.
 
 
Денсез чирү белгән җиңеләсен,
Җан һәм Илаһ һаман бер булса,
Чирү җиңәр —
күккә төбәлгән шул
Манаралар җиргә егылса.
 
 
Мөселманның бары үзеннән гел