Икенче күренеш

Вакыт кич. Ризван белән Заһир эштән кайтып керәләр. Арыганнар. Ял итеп алырга җиргә утыралар.

Заһир. Куллар эштән бизгән булган, һаман өйрәнеп җитә алмый.

Ризван. Әйе.

Заһир. Әле дә ярый йокыбыз туйганчы йоклап барабыз эшкә. Әйеме, Ризван?

Ризван. Әйе.

Заһир. Эшләр болай барса, күп эш эшләячәкбез. Культура йортының нигезе әзер. Нигез булса, калганы эшләнә. Нигезе нык булсын. Биесеннәр бездән соң килгән буыннар без салган нигездә. Тыпыр-тыпыр биергә бетон нигезләр кирәк, бетон нигезләр өстендә…

Ризван. Сөйләнми генә утыр әле.

Заһир. Нигә?

Ризван. Күрмисеңмени? Арыдым. Юкка алындык. Каникул ял итәр өчен. Бай малайлары диңгез ярында ята, без ишәк кебек…

Заһир. Син чынлапмы, Ризван?

Ризван. Мин уйнап сөйләшә белмим.

Заһир. Үзең эшләп тапкан кадерлерәк була, ди минем әби. Өстәвенә чыныгабыз. Менә кара минем кулларга…

Ризван. Ярый, әйдә коенырга киттек.

Заһир. Дөрес! Арыганга гына шулай сөйләшәсең. Су кергәч җиңеләеп китәрсең.

Бауда эленеп торган сөлгеләрне, киемнәрне алып, китәргә җыеналар. Ризван кемнедер күреп туктап кала.

Ризван. Нишли ул Низам? Кем алдында шулай бөтерелә?

Заһир. Алинә ул. Авыл кызы.

Ризван (кычкырып). Низам!.. Әйтеп тормасаң, хәзер читкә тайпылырга торасыз. Ә син ул кызның исемен каян беләсең?

Заһир. Ничек инде белмәскә, үзе әйтте ич. Кызлар исемен белергә дә ярамыймыни?

Ризван. Ярамый. Бары тик эш турында гына.

Заһир. Тәнзилә белән ярыймы, Ризван?

Ризван. Исемен белергә ярый. Тик янына йөрергә ярамый.

Низам керә.

Ни сөйләштегез? Ни йомышың калган ул кызда.

Низам. Ике атна түздек бит инде, Ризван.

Ризван. Без монда ике атнага килмәдек. Антны да ике атнага бирмәдек. Ике ай. Онытма, ике ай!

Низам. Үзе бит, бәйләнә!

Ризван. Кемнең бәйләнгәнен күреп тордык без. Ал сөлгеңне, киттек.

Китәргә кузгалалар. Гомәр кайта.

Гомәр (көйләп). Ашыкмагыз, сабыр итегез, бераз гына мине көтегез.

Ризван. Көтмәскә! Аның үз юлы, безнең үз юлыбыз.

Низам. Безнең үз юлыбыз. Киттек.

Гомәр. Ашыкмагыз! Яңа хәбәр! Бүген бәйрәм. Ризван әфәнденең тууына егерме бер яшь тулу хөрмәтенә кичке ашка Тәнзиләнең хәҗәйкәсе бәлеш пешерә.

Низам. Бә-ә-леш! Ризван, туган көнең икәнне нигә әйтмәдең?

Гомәр. Өч ел бергә укып беркемгә әйтмәгән. Тәнзилә сизеп алган.

Ризван. Без монда бәйрәм итәргә килмәдек.

Заһир. Бәйрәм итмәсәк тә, котлар идек.

Ризван. Кирәкми.

Низам. Кирәкмәгәч кирәкми, кызлар. Ризван өчен мине котлагыз. Ризван – тыйнак кеше. (Гомәргә күз кысып.) Котла, Гомәр! Мин – Ризван.

Низам Ризван позасын алып баса. Гомәр тирәккә эленеп торган сумкасыннан бер бит кәгазь алып, укыган булып сөйли.

Гомәр. Хөрмәтле вә гыйззәтле Ризван иптәш Низамов, моннан егерме бер ел элек дөньяга килеп, сез дөнья-ны һәм безне бәхетле иттегез. Сез әле бәләкәй чакта ук, тәпи-тәпи атлап киткәнче үк, дүрт аяклап мүкәләп йөреп, дөньяны, тормышны өйрәндегез.

Низам. Сабыр ит, Гомәр. (Тиз генә чатырга кереп китә дә аннан бер бит кәгазь алып чыга. Шул кәгазьгә карап.) Рәхмәт, иптәшләр! Дәвам итегез.

Гомәр. Сез мәктәпкә укырга кергәндә үк тыйнак идегез. Үзегезнең шәхесегезне укытучының борынына төртмәдегез. Киресенчә, укытучының борын астына – беренче партага утырдыгыз.

Низам (кәгазьгә карап). Рәхмәт, иптәшләр!

Гомәр. Шулай тыйнак булып белем тавына күтәрелдегез. Төзелеш академиясенә кердегез, һәм менә сезнең тыйнаклыгыгыз сезне безнең белән бергә шабашниклык итәргә алып килде. Сез, Ризван иптәш, эштә дә тыйнаклык күрсәтәсез.

Низам. Рәхмәт, иптәшләр!

Ризван (Гомәр каршысына килеп). Шуның белән ни әйтергә телисең?

Гомәр (Ризваннан читкәрәк тайпылып). Сез пунктуаль һәм принципиаль кеше буларак…

Ризван (Низам каршысына килеп). Шуңа кушылып, шуның җырын җырларга тотындыңмы?

Низам. Рәхмәт, иптәшләр!

Ризван (җирдә тәгәрәп көлгән Заһир янына килеп). Син нигә көләсең, кемнән көләсең?

Заһир. Дөрес! Билләһи, дөрес, Ризван. Син бит бөтен сүзеңне кәгазьгә карап сөйлисең.

Ризван. Эх сез! (Тиз генә чыгып китә.)

Заһир. Юкка үпкәләттек.

Гомәр. Бар, йөгер тизрәк, күз яшьләрен сөрт.

Заһир. Нигә алай дисең инде, Гомәр?

Гомәр. Аның каршында биеп торасың бит. Шагыйрь чыкмаячак синнән.

Низам. Умыртка сөягең йомшак.

Тәнзилә керә.

Заһир. Исәнме, Тәнзилә!..

Тәнзилә. Сез әле һаман юынмадыгызмыни?

Гомәр. Юынмадык шул әле, мадемуазель.

Тәнзилә. Бәлешләр өлгерә, сез һаман юк. Әйдә, тиз генә җырны кабатлап алыйк.

Гомәр. Юынмаган килешме?

Тәнзилә. Өлгерерсең.

Гомәр. Бар, алайса, Заһир, төшә тор. Бар инде, нәрсә дөньяңны оныттың. (Заһир киткәч.) Син, Тәнзилә, нигә Заһирның сәламен алмадың? Тәнзилә, Заһир белән сезнең мөнәсәбәтләр ничек?

Тәнзилә. Нинди мөнәсәбәт?.. Җырны кабатлыйбыз.

Гомәр. Аралар ничек, дим? Яратасыңмы син аны?

Тәнзилә. Башка әйтер сүзең юкмы?

Гомәр. Ярата ул сине.

Тәнзилә. Информацияң өчен рәхмәт. Әйдә, ал гитараңны.

Гомәр. Син миңа җыр яздырып интектерәсең, ә Ризванның исендә дә юк. Бернинди туган көн юк, ди.

Тәнзилә. Аның ничек әйтүендә эшебез юк, коллектив аны котларга тиеш. Традиция. Димәк, болай: беренче булып сүзне мин алам. Барыбыз исеменнән дә сүз белән котлыйм. Аннан – җыр, без икәү. Башла.

Гомәр гитарасын алып уйный.
(Җырлый.)
Ризванның туган көнендә
Көлеп чыкты кояш та,
Ризванның туган көнендә
Матур сайрады кош та.
Ризванга бүген егерме бер –
Йөзгә чаклы яшәсен!
Ризванга шуны телибез –
Яшен булып яшьнәсен!

Сүзләре бигрәк мәгънәсез инде.

Гомәр. Мин бит шагыйрь түгел, Заһирга кушарга иде.

Тәнзилә. Син юри шулай язгансың. Яратмыйсың син Ризванны.

Гомәр. Ә син яратасыңмы?

Тәнзилә. Бик яратам. Бар, йөгер.

Гомәр. Кара аны, Тәнзилә, әгәр дә Заһирны бүтәнгә алыштырсаң…

Тәнзилә. Нишләтерсең?

Гомәр. Үземнеке итәрмен.

Тәнзилә (ачуланып). Беләсеңме нәрсә, дустым…

Гомәр. Бетте, бетте, шаярдым.

Тәнзилә. Шаяруның да мәгънәсе була. Шаярырга остарып киттегез әле.

Гомәр. Заһир шаярмый.

Тәнзилә. Шаярмаганын үз теле белән үзе әйтсен. (Чыгып китә.)

Гомәр. Әйтер, Алла боерса.

Ризванның туган көнендә
Көлеп чыкты кояш та,
Ризванның туган көнендә
Матур сайрады кош та…

Гомәр җырлап чыгып китә. Заһир керә.

Заһир. Тәнзилә!..

Тәнзилә. Әйе…

Заһир. Тәнзилә!..

Тәнзилә. Әйе…

Заһир. Тәнзилә, әгәр дә минем туган көнем булса, син бәлеш пешерер идеңме?

Тәнзилә. Ризванга бәлешне мин пешермәдем. Мин яшәгән фатирның хуҗабикәсе Галия апа пешерде.

Заһир. Ә син бәлеш пешерә беләсеңме?

Тәнзилә. Миңа әйтерлек бүтән сүзең юк мәллә?

Заһир. Бар да бит.

Тәнзилә. Булса – әйт!

Заһир. Күптәннән әйтәсем килеп йөрим.

Тәнзилә. Бүген әйт.

Заһир (як-ягына каранып). Мин әйтсәм, син мин әйткәнне Ризванга әйтмәссеңме? Без бит ант иттек.

Тәнзилә. Алайса, антыңны бозма инде.

Заһир. Бозмыйча да ярамый. Синең үзеңне генә кайчан күрәм әле. Әйтеп каласым килә. Мин сине яратам бит, Тәнзилә!

Тәнзилә. Мин куркакларны яратмыйм шул, Заһир!

Заһир. Юк, мин куркак түгел, Тәнзилә, оялчан гына.

Тәнзилә. Мин оялчан түгел. Күрсәт миңа палаткагызның эчен. (Бауны атлап, палаткага таба китә.)

Заһир. Тәнзилә… Тәнзилә, зинһар өчен, чык аннан!

Тәнзилә. Курыктыңмыни?

Заһир. Курыкмадым. Ләкин ант иттем бит.

Тәнзилә. «Яратам» дип әйтеп антыңны боздың.

Заһир. Әйе, боздым, анысын әйтми түзалмадым. Бусы бит… Зинһар өчен, чык инде аннан. Егетләрдән яхшы түгел. Ризван бит безнең әллә нинди.

Тәнзилә. Алайса, Ризванга аңлат мәхәббәтеңне. Киттем, бәлеш ашарга килегез. (Китә башлый.)

Заһир. Тәнзилә!..

Тәнзилә. Иярмә. Мин ияреп йөрүчеләрне яратмыйм. Үземнең ияреп йөрисе килә.

Заһир. Сиңа ияреп йөрү рәхәт миңа.

Тәнзилә. Үзеңне бозау дип хис итәсеңме? (Чыгып китә.)

Заһир. Тәнзилә!.. (Тәнзиләгә ияреп чыгып китә.)

Алинә керә. Гомәрнең гитарасын алып чирткәли. Ризван керә.

Алинә. Исәнмесез! Хәерле кич!

Ризван. Нигә кешенең гитарасын рөхсәтсез алдыгыз? Куегыз урынына. Һәм, гомумән…

Алинә. Гомумән, сез сәламгә каршы сәлам бирмәдегез.

Ризван. Исәнмесез! Сез үзегезне ямьсез тотасыз.

Алинә (чиртүдән туктап). Гафу итегез, ничек ул «ямьсез»?

Ризван. Мин әйттем, калганын үзегез аңлагыз.

Алинә. Гафу итегез, аңлый алмыйм. Сез ямьсез сүз әйттегез, анысын аңладым, ни өчен әйттегез – аңламадым.

Ризван. Сез нишләп әле бу тирәдә чуаласыз? Монда килеп йөрергә миннән сезгә рөхсәт юк!

Алинә. Гафу итегез, мин бу авылда эшлим, әнә шул өйдә фатирда торам, чишмәгә – суга, елгага су керергә төшәм, сукмак сезнең палатка яныннан үтә.

Ризван. Беләм. Сез клуб мөдире булып эшлисез, клубта утырыгыз. Сукмактан үткәндә туктап тормагыз.

Алинә. Шулай укмыни? (Бауны атлап керә.)

Ризван. Бауның теге ягына чыгуыгызны үтенәм.

Алинә. Әгәр чыкмасам?..

Ризван. Кабатлап әйтәм, үзегезне ямьсез тотасыз. (Чатыр эченә кереп китә.)

Алинә. Гафу итегез! (Гитараны чиртеп, җырлап җибәрә.)

Үзегез дә белми, сизми генә
Күңел кылларыма чирттегез:
Күңелемдә яңа бер көй туды –
Гафу итегез!
Чәнечкеле сүзләрегез белән
Йөрәгемә чәнчеп үттегез;
Яраланган йөрәк дәва көтә –
Гафу итегез!

Ризван (чатырдан чыгып). Тагын бер кат әйтәм, сез үзегезне ямьсез тотасыз. Әгәр дә шаярырга телисез икән, бауның теге ягына чыгыгыз да Гомәр кайтканын көтегез. Шаярырга ул ярата.

Алинә. Ә миңа Гомәр белән шаяруы күңелсез.

Ризван. Һәм, гомумән, безнең Низамны тынычлыкта калдырыгыз.

Алинә. Низамның ни катнашы бар?

Ризван. Мин беләм, мин күрдем. Сезне күргәч, Низам үзгәрде, һәм сез, шуңардан файдаланып, Низам белән берничә тапкыр сөйләштегез, елгада бергә йөздегез.

Алинә. Ә сез?

Ризван. Нәрсә мин?

Алинә. Сез мине күргәч үзгәрмәдегезме?

Ризван. Юк.

Алинә. Кызганыч.

Ризван. Кызганыч, ләкин факт.

Алинә. Сез шулай ук таш йөрәклемени?

Ризван. Бу очракта, әйе.

Алинә. Кайсы очракта?

Ризван. Сезнең белән очрашкан чакта.

Алинә. Мин сезгә аз гына да ошамыйммыни?

Ризван. Бу очракта – юк.

Алинә. Хәерле булсын. Бәлки, чыннан да, мин үземне ямьсез тотканмын. Сезнең янга ялынып килгән кебек килеп чыккандыр. Әйе, әйе, мин, ниһаять, аңладым, болай ярамый икән, килешми икән. Ләкин минем бүтән чарам юк. Чөнки мин сезне уйлап төн йокыларымны йоклый алмый башладым, ә сез мине күрмисез дә. Гафу итегез, бүтән мин сезне борчымам, янармын, көярмен – сиздермәм. Әмма сез дә, тупас сүзләр әйтеп, мине мыскыл иттегез.

Ризван. Мин мыскыл итәргә теләмәдем.

Алинә. Мин дә үземне ямьсез тотарга теләмәгән идем.

Ризван. Ярый, алайса, тупас сүзләрем өчен гафу итегез.

Алинә. Юк, сез гафу итегез. Ә сез кая барырга болай киендегез?

Ризван. Бүген минем туган көнем.

Алинә. Котлыйм, бәхетле булыгыз!

Ризван. Рәхмәт!

Алинә. Сез нигә миңа шулай текәлеп карыйсыз?

Ризван (як-ягына каранып ала). Чөнки сез чибәр.

Алинә. Шуннан ни мәгънә? Сезнең өчен барыбер бит.

Ризван. Сез – кызыклы, сез – серле.

Алинә. Рәхмәт! Сез шулай кичләрен беркая да бармый палаткагызда йоклап ятасызмы?

Ризван. Ант иттек.

Алинә. Ә төннәрен су буенда шундый рәхәт. Әнә елганың теге борылышында минем яраткан басмам бар. Кайвакыт шунда төшәм дә бер ялгызым уйланып утырам. Бер ялгызым. Гомәр, Низам кебекләрне яратмыйм мин, алар җилбәзәкләр. Төпле, акыллы кешеләр белән сөйләшеп утырасым килә. Җилбәзәклек минем үземдә дә җитәрлек.

Ризван. Әйе, җилбәзәклек кызларга килешсә дә, егетләргә килешми.

Алинә. Димәк, сез миңа ачуланмыйсыз?!

Ризван (елгага карап). Ә елганың ул борылышы чыннан да матур.

Алинә. Төнлә күрсәгез иде сез аны!

Ризван. Искиткеч матур урын. (Низам килгәнне күреп.) Гафу итегез, зинһар, бауның теге ягына чыгыгыз, Низам кайтып килә.

Алинә (бауны атлап чыгып). Мин бүген дә яраткан басмама төшеп утырам.

Ризван. Мине бүген котларга тиешләр.

Алинә. Озак буласызмы анда?

Ризван. Озак түгел. Сау булып торыгыз. (Китә башлый.)

Алинә. Елганың теге борылышында…

Ризван чыгып китә. Низам керә.

Низам. А-а, Алинә! Малинә!

Кулымдагы йөзегемнең
Исемнәре Алинә;
Күзләре – кара карлыган,
Иреннәре – малинә.

Кемне көтәсез?

Алинә. Ни өчен әле мин егетләр көтеп утырырга тиеш? Үтеп барышлый гитараны күрдем дә туктадым. Гитара күрсәм, тыныч кына узып китә алмыйм.

Низам. Ә мин сезне күрсәм, тыныч кына үтеп китә алмыйм.

Алинә. Сөйләгән буласыз инде, ышана дип уйлыйсыздыр.

Низам. Менә монысы дөрес. Ышанмагыз сез миңа. Ышаныгыз дип әйткәнем дә юк. Ышанычлы түгел мин. Ләкин мин сезгә ышанам. Ышанам, нишләтим? Азмыдыр, күпмедер вакыт үтәр, һәм сез миңа ышанырсыз дип ышанам.

Алинә. Ышанмаучыларыгыз миннән башка да бардыр әле.

Низам. Бардыр, әлбәттә. Нигә алдашыйм. Ләкин кирәгеннән артык ышансалар да әйбәт түгел, күңелсез. Кызлар – егетләргә, хатыннар – ирләренә, карчыклар картларына аз гына шикләнеп карарга тиешләр. Чөнки алай-болай булса, көтелмәгән булмасын.

Алинә. Ә егетләр – кызларга?..

Низам. Монда инде икенче мәсьәлә. Кызлар, хатыннар, карчыклар ышанычлы булырга тиеш. Менә мин шундыйны эзлим.

Алинә. Таба алганыгыз юкмы?

Низам. Әлегә юк дисәм, ни диярсез?

Алинә. Алай икән, диярмен.

Низам. Шуннан?

Алинә. Эзләвегезне дәвам итегез.

Низам. Дәвам итәм һәм сезгә ышанам.

Алинә. Димәк, без табышканбыз. Мин сезгә ышанмыйм, сез миңа ышанасыз. Инде нишләргә?

Низам. Кичләрен очрашырга.

Алинә. Сез бит кызлар белән сөйләшмәскә ант иткәнсез. Ант белән шаярмыйлар.

Низам. Мәхәббәт мәсьәләсендә бер адәм заты да антында тормаган, нигә мин генә тормыш законын бозарга тиеш әле?