Гомеренең иң бәхетле мизгелләре аның белән – Рауза белән үрелгән ич. Раузаны күз алдына китергәндә, бар дөньясы яктырып китә төсле. Соңгы араларда сирәк очрашалар, икесе ике аеры яшәргә туры килде гел. Көннәре, кичләре сагынуда уза. Тоташ сагынуда… Мөмкинлеге булса, тормышы тоташ мәшәкатьтән тормаса, яныннан һич китми, кулларында күтәреп йөртер иде ул аны.

Ничек дип җавап кайтарды соң әле?.. «Булган җиремдә мин юк инде хәзер…» – дидеме?! Әйе, ни өчендер, үзенең төн уртасынача кайда булып кайтуы турында әйтергә кирәк тапмады Рауза. Мирсәетнең төпченергә яратмаганын белә, үзенә ышануын да белә, ә барыбер туры җаваптан качты. Шул рәвешле, төн уртасынача кайда йөрергә мөмкин хатын-кыз. Әнисенә дә әйтми киткән, иренә дә аңлату юк…

Шикләнә түгелме? Әллә үз хатынына ышанмый башладымы Мирсәет?! Көнләшүе түгелме бу аның?! Юк, ышанып, бары тик бер-берсенә ышанып һәм таянып яшәргә вәгъдәләшкән иде ич алар. Ә аның җаны тыныч түгел, күңелен шик-шөбһә урап алган…

Рауза белән икәүдән-икәү Кырмыскалыга җәяүләп кайтырга чыгуларын искә төшерде ул. 1913 елның сентябрь урталары булдымы икән, авыл халкына листовка таратып йөргән чаклары. Кичкырын чыкканнар иде юлга. Гашыйкларга диңгез тубыктан чак. Кырык чакрым ара димәгәннәр, төнгә каршы дип тормаганнар. Башта уйный-көлә, йөгерешә-йөгерешә кайттылар. Рауза белән бергә булганда, юлның озынлыгы белән исәпләшәләр димени, җир читенәчә янәшә атларга риза.

Тиздән караңгы төште. Ә аларга барыбер: юл таныш, җитәкләшеп янәшә атлауларын беләләр. Өршәк елгасына якынлашып киләләр иде инде. Берзаман шаяру катыш җитдилек белән сорап куйды Рауза.

– Яратам дигәнең дөресме, Мирсәет?

Мирсәет ихлас җавап кайтарды:

– Дөрес булмаганны әйтәләр димени?..

– И-и, егетләр алар авызлары ни әйткәнне белмиләр бит.

– Ә егетләрне син каян беләсең? – дип сорарга мәҗбүр булды Мирсәет.

– Хи-и, – дип, барган җиреннән колын сымак уйнаклап ала Рауза. – Буа буарлык. Егетләр барысы да яратам ди инде алар.

Кызның шул сүзләреннән Мирсәетнең кәефе кырылган иде.

Рауза гел көтмәгәндә әйтеп куймасынмы шунда:

– Яраткан егетләр кызларын күтәреп кенә йөртә икән ул…

– Нәрсә, арыдыңмы әллә?

– Арымадым… – Һәм ялт кына Мирсәеткә таба карап көязләнеп ала ул. Егет аның йөз чалымнарын, күктәге йолдызлардан болайрак янган күзләрен караңгыда да аермачык күрә. – Ә минем бер егеткә дә үземне күтәрткәнем юк әле.

Мирсәет ике уйлап тормады, «эх» дигәнче кызны кулларына алды. Гайрәт ташып тора, Рауза үзе рөхсәт иткәндә җебеп калырга ярыймы соң?

– И-и-и Мирсәет, – дип, аның муеныннан кочаклады кыз. – Мин сине бу тикле көчле дип уйламаган идем…

Шундый сүзләрдән соң сөйгән ярны ничек кире җиргә төшерергә мөмкин. Мирсәет аны байтак ара күтәреп барды. Йомарланган май сыман җыйнак гәүдәле Рауза әллә ни авыр да түгел. Тән җылылыгы, колакка тиеп барган сулыш кайнарлыгына түзү генә кыен.

Онытылырга теләптерме, әллә чын-чынлап бер-бер нияткә килеп, шаяртырга булды Мирсәет:

– Син хәзер минем кулда, кызый. Кая телим, шунда алып китәм үзеңне…

Нәрсә-нәрсә, әмма Раузадан шулкадәр дә кыю җавап көтмәгән иде егет. Колагы ишеткәнгә ышана алмый барды бермәл, чак кулыннан төшереп җибәрмәде үзен:

– Әнә теге авыл читендәге печән кибәннәрен күрәсеңме?..

– Нәрсә, шунда барыргамы? – диде егет, еш-еш сулап.

– Соң, барыйк булмаса… Кырмыскалыга җиткәнче күтәреп кайта алмассың бит.

Кызның кайнар сулышы муенга килеп бәрелде. Син егет кеше, үзең ничек хәл итсәң, шулай булыр дип, кызның буйсыну белдерүе иде бу. Авыл читендәге калкулыкта кара күләгәләр сыман тезелешеп киткән печән кибәннәренә төбәп китте егет. Куллары да шактый талчыккан чак, туктап бераз хәл алырга да сәбәп чыгып тора болай булгач. Юкса кызга охшап китте аның күтәреп баруы, төшәргә исәбендә дә юк.

Кибән итәгенә янәшә утырып хәл алдылар бераз. Байтак юл үтелгән, аяклар талчыккан булып чыкты.

– Мирсәет, – дип пышылдады кыз бераздан. – Сиңа минем белән күңелсез түгелме?..

– Күңелсез буламы, Рауза… Мин сине шундый яратам… Үзең дә белмисең әле син… – дип, төзек булмаган җөмләләр белән аңлатырга кереште егет. Кызның тәненә тиеп, аның беләкләре кайнарлыгын тоеп утырудан калтырата ук башлаган иде бугай инде аны.

Сак кына бер кулы белән Раузаның биленә кагылды ул. Кыз карышмады. Киресенчә, аңарга сыенарак та төште бугай әле. Ул да түгел, Мирсәетнең иңсәсенә башын китереп салды, күзләрен зур ачып аңарга текәлде. Ай нурларында аның зәңгәр күзләре елык-елык итеп куйды. Әллә күз яшьләре, әллә сөю уты яна иде үзләрендә. Моңарчы колак һәм муен тирәләрен кытыклап торган кайнар сулыш Мирсәетнең иреннәренә килеп бәрелде. Әллә сихер көченә ия идеме икән кызның сулышы, магнитланган сыман тартылып килде ул һәм бар дөньясын онытты…

Йомарлам май сыман тыгыз тән, егет кочагына керүгә, башта ничектер калтыранып куйды һәм шундук эреп, таралып төште… Һәм, кабалана-кабалана, Мирсәетне чишендерергә кереште кыз…

Айнып киткәч кенә абайланды, печән чүмәләсе ишелгән икән өсләренә. Шуны да тоймаганнар…

– Менә хәзер син минеке инде, Мирсәет, – диде Payза, печән кибәне астыннан чыгып. Ай нурларыннан уңайсызланган сыман, күлмәк итәкләрен барларга кереште. – Син минеке хәзер, син минеке…

Дәшмәде Мирсәет, яңа туган сабый сыман, төнге зәңгәр күккә карап тик ятты. Дөнья һәм шул дөньяда кеше булып яшәүнең әнә нинди хикмәтләре бар икән әле тагы… Ул үзе генә түгел, бөтен әйләнә-тирә, бар табигать, күктәге ай һәм йолдызларга кадәр шул мизгелдә татлы әкият күрәдер сыман тоелды аңар. Галәм зәңгәр бишектә тирбәлә. Янәшәдә генә агып яткан уйчан Өршәк суы өстендә, ай нурларыннан ятьмә үрергә ниятләгәндәй, көмеш тәңкә балыклар сикерешә. Авыл ягыннан иренеп кенә өргән эт авазлары ишетелгәләп куя. Баш очларыннан канатларын еш-еш җилпеп, төнге ябалак булса кирәк, ниндидер кош очып узды. Еракта-еракта, күк караңгылыгын урталай ярып, йолдыз атылды… Гаҗәп серле, бай һәм киң сулышлы икән бит бу дөнья дигәнең…

Галәм һәм тормыш турындагы татлы уйларыннан бүленергә мәҗбүр булды ул кинәт. Табигать сулышына колак салып, йолдызлар турында уйланып, шул табигать һәм шул йолдызларны яңача күрергә, тыңларга өйрәткән сылу зат Рауза турында оныта язган түгелме соң?! Баксаң, кыз кипкән печәнгә йөзтүбән капланган да мышык-мышык елап ята икән ләбаса.

Сискәнә төшеп торып утырды Мирсәет. Сак кына кызның толымнарына кагылды, башыннан сыйпады. Үзен гаепле, чиксез гаепле итеп тойды шул мизгелдә. Хисләренә хуҗа була белмичә, кызны шундый хәлдә калдырырга ярыймы инде?! Кыз бала өчен моның нәрсә икәнлеген белми идемени?! Никахлашкан көннәрен көтсә ни булган?! Өстәвенә тагы, аны юатасы, тынычландырасы урында, дөньясын онытып үз уйларына бирелгән… Галәм һәм йолдызлар, имеш… Син иң элек үзең белән янәшәдә яткан кызның хәленә кер, аны кайгырт, егет булсаң…

– Йә инде, Рауза, йә, тынычлан…

Мышык-мышык борынын тартты кыз. Башын калкыта төшеп, кулъяулыгы белән күз читләрен сөртте.

Кыюлыгын җыеп, аны чалкан әйләндерде Мирсәет. Кыз карышмады, үзенә иелә төшкән егетнең муеныннан тарта төшеп, иреннәре белән аны тагы да иркәләргә, үбәргә кереште. Пышылдауларынача ягымлы һәм кайнар иде Раузаның:

– Тартынма, Мирсәет, тартынма… Син минеке инде хәзер…

Карышамы соң… Рауза аңарга үпкәләмәгән икән… Алайса, ник елый соң ул?..

– Рауза, – диде Мирсәет күкрәк тавышы белән. – Елама син. Миңа бик тә кыен була, син еласаң…

– Миңа – рәхәт. Елагач күңелем бушана.

– Ә син миңа ышан, ярыймы, Рауза. Мин һичкайчан, һичбервакытта да ташламам үзеңне…

Еламый иде инде Рауза. Аякларын җыя төшеп, кибәнгә сөялеп утырды һәм Мирсәетнең күзләренә текәлде:

– Егетләр гел шулай дип сөйли инде алар…

– Егетләрне белмим, Рауза. Ә мин үзем һичкайчан һәм һичбер вакытта да…

Рауза сөйләп бетерергә ирек бирмәде аңарга. Уч төпләре белән, үз итеп, шаярган булып, аның авызын каплады…

– Ант итмә, Мирсәет. Мин синең яхшы егет икәнеңне беләм болай да.

– Шулай булгач соң?.. Телисеңме, менә бүген үк, Кырмыскалыга кайтып җиткәч үк, әтидән фатиха алабыз да никах укытабыз.

Раузаны егетнең бу тәкъдиме дә әллә ни шаккатырмады. Нидер уйлый, нәрсәләр турындадыр уйлана сыман иде ул. Шуңа сүзләре дә коры һәм кырыс килеп чыга:

– Юк, син өйләнмәячәксең миңа, Мирсәет.

– Ни өчен? Син ни сөйлисең, Рауза…

– Ни өчен икәнлеген белмәдеңме?.. – дип, сынаулы карашын егеткә төшереп алды кыз һәм капылт кына кабынып китте. – Син үзеңә тиңнәрне табарсың, Мирсәет, шуңа өйләнерсең һәм бәхетле булырсың…

Рауза шунда моңарчы да сөйләмәгән һәм киләчәктә дә башка һичкемгә сөйләмәячәк серен чиште Мирсәеткә…

Туры һәм кыю хатын ул, үзенә ихлас мөнәсәбәттә булган кешене алдап йөртергә намусы кушмаган, күрәсең.

Кызга тугыз яшь тулар-тулмас чакта, аның әтисе үлеп киткән. Бер ел чамасы вакыт узганнан соң, әнисен бөлгән князь Кудашевка димлиләр. Аның исә үз чиратында хатыны вафат булган, һәм ул тумыштан гарип малае белән генә торып калган. Ике гаилә бергә кушылып яши башлаган. Әнисенә ияреп килгән Раузадан һәм аксак аяклы, кәкре куллы князь токымыннан башка балалары булмый.

Үги әтисенең улы үзенә күрә генә түгел: шактый үҗәт, ә инде җае чыкканда дорфалыкта да кимен куймый торган була. Раузадан ул биш-алты яшькә өлкәнрәк. Тегенең үзенә «абый» дип әйттерәсе килә кыздан. Ә кыз, абый дию кая, «князь» дип кенә дәшә тегеңә. Әти-әниләре каядыр кунакка киткәч, «князь» Раузаны караңгы базга яба һәм: «Абый димәсәң чыгармыйм», – ди. Сүзендә тора – чыгармый да. Әниләре кайтканга кадәрле, дүрт-биш сәгать базда ята Рауза, әмма үзенекен итә – «абый» диеп әйтми.

Шуның белән генә бетсә бер хәл – Рауза уникенче яшь белән барган көннәрнең берендә ир белән хатын, куналатып, Эстәрлетамак базарына чыгып китәләр. Кышын була бу. Тышта салкын җил сызгырып тора. Төн озын, өй караңгы… Бер ялгызы үз бүлмәсендә йоклап яткан кыз төн уртасында куркып уянып китә. Саташуым гынамы әллә дип уйлый башта… Юрганы астына, анадан тума чишенеп, теге егет кереп яткан. Мыш-мыш сулавыннан ук куркып качарлык оятсызның. Кыргый җанвар сыман кызга ташланып, ике куллап аның күкрәгенә ябыша.

– Җибәр, – дип кычкыра кыз. Ярдәмгә дә чакырып карый. Кышкы кара төндә ике кат тәрәзә аша кем ишетсен. Урамда кем булсын шундый вакытта.

Берни дәшми, мышкылдавын гына белә «князь». Унҗидегә җиткән егеттә, гарип булса да, кыз баланың аяк-кулларын каерырга гына көч җитәрлек.

– Тимә… Мин сиңа абый диеп әйтәм… Моннан соң гел абый гына диярмен. «Князь» димәм. Җибәр, зинһар. Алла хакына җибәр… – дип ялвара кыз, йөрәк авазы белән кычкырып еларга керешә.

Ялынулар, ялварулар файдасыз була – теге имансыз үзенекен итә барыбер.

Ә инде әти-әниләре кайтуга, дәү йодрыгын Раузаның борынына терәп кисәтеп куя:

– Әгәр дә мәгәр, әйтәсе булсаң кара. Шундук үзеңне дә, анаңны да суеп үтерәчәкмен.

Үзе өчен түгел, әнисе өчен курка кыз бала, – дәшми кала. Һәм шул көннән башлап, өлкәннәр кая булса да чыгып киттеме, ишекләрне бикләп, тәрәзә өлгеләрен тартып куя да теге, өйдәге бүлмәләрнең барысын бер итеп, кызны куалап йөри башлый.

Дүрт-биш ел дәвам итә бу шулай. Шул дүрт-биш ел дәвамында «князь» нең авызы тулы черек тешләреннән килеп торган сасы искә түзәргә, аның кыргый мышкылдавына буйсынып яшәргә мәҗбүр була кыз.

Шактый соңарып булса да, ата-анага да барып җитә бу «яңалык», һәм Раузаның әнисе, кызын ияртеп, авылдан ук чыгып китәргә мәҗбүр була.

Шул тарихны сөйләп бетерде дә Мирсәетнең күкрәгенә капланып үксеп-үксеп еларга кереште Рауза.

– Тукта, Рауза, елама… Син елаганда, миңа бик тә читен… Ярар, үткән эшкә салават, Рауза, елама, – дип тынычландыра аны егет.

– Нигә сиңа тиң булмадым икән мин, Мирсәет… – дип такмаклый бирә Рауза.

Мирсәетнең йөрәге яна. Яну гынамы, колагы ишеткәннәрне ничек аңларга да белми ул. Хәзер Раузаны тынычландырсынмы, үзенме?! «Князь» Кудашевны белмәсә бер хәл!.. Шул чиркангыч затның кем икәнлеген, Казанда Укытучылар мәктәбендә укыганда ук, үз җилкәсендә татыды ич ул да. Анда да шул, монда да… Ничек шулай туры килеп тора, ничек һаман аның юлына каршы төшә соң әле бу «князь»?! Язмыш дигәннәре шулмы икән әллә?! Бугазына авыр төер килеп тыгылды аның, ачу, нәфрәт…

Рауза дәшеп куйды шунда:

– Нигә бер сүз дә әйтмисең, Мирсәет?.. Мине гафу ит димим. Ләкин ни дә булса сөйлә… Ачулан, орыш, ләкин дәшми торма… Син шулай дәшми торганда, миңа бик тә авыр.

Ни дисен Мирсәет. Үзенең «князь» Кудашевны белгәнлеге белән мактансынмы?.. Аны белүеннән Раузага җиңеллек килерме, үзенәме?.. Кыяфәтен күрү түгел, исемен искә алырга чиркангыч.

– Мирсәет, дим, ник дәшмисең син?.. Мирсәет…

Чынлап та, нигә дәшми соң әле ул?.. Әле генә үзен дөньяда иң бәхетле кеше дип хис иттергән, әле генә үзенә бөтен Җир шарын, галәмне колачларлык илһам китергән кешене нигә шулай газаплый ул үзенең дәшмәве белән?..

Мирсәеттән бер-бер юату сүзе ишетәсе килә торгандыр Раузаның. Ә ул һаман дәшми дә дәшми. Ни әйтсә дә, урынсыз чыгар, көлке булыр кебек… «Нигә елый соң әле бу Рауза», – дип уйлап куйды ул шунда, фикеренә аязлык килеп. Ул бит үз теләге белән түгел… Үзе сайлап алган язмышы түгел ич аның… Ялгышы да түгел! Шулай икән, кемнеңдер явызлыгы өчен гомере буена бәхетсезлеккә дучар ителергә тиешме ул?.. Раузаның бит һичбер гаебе юк аның каршысында… Нигә газапларга тиеш ул аны?..

Кинәт, бөтен зиһенен бер йодрыкка җыйнап, кызга дәште һәм, кысып-кысып, аның аркасыннан кочып алды:

– Күңелеңнән чыгарып ташла син аны, Рауза, оныт!.. Булмаган һәм юк дип сана!..

Рауза аңарга елышарак төште, әмма әйтер сүз тапмады булса кирәк.

– Шуңа карап, без бәхетсез булырга тиешлеме?! Юк, Рауза, син минеке генә… Һәм минеке генә булырсың, шулай бит?.. – диде Мирсәет, куллары белән кызның кайнар яңакларыннан сөеп. Ул тагы да үзенә кыса төште аны. – Мин сүземнән кайтмыйм. Иртәгесен, юк, бүген үк, мулла бабайны чакырып, никах укытабыз, боерган булса…

– Мирсәет, – дип кенә әйтергә өлгерде кыз. Гүя бу сүз аның күкрәгеннән бәреп чыкты, һәм ул, ут өермәсенә әверелеп, егеткә омтылды, сулкылдый-сулкылдый, кайнар иреннәре белән аны үбәргә, шашынып иркәләргә кереште.

Тел тибрәтеп сүз әйтү кая, дөньясын онытты Мирсәет, ут өермәсе аны тагы, баягыдан да кайнаррак итеп, үзенә йолып алды. Йолып алды һәм җибәрмәде…

– Синеке генә… Бары синеке генә…

– Минеке… Бары минеке генә…

Гади, гадәти сүзләр генә түгел иде болар. Кызның бөтен җаныннан, күңеленең иң түреннән саркыла иде сыман алар. Үз-үзенә ант бирә идеме ул шулай, аңламассың, әллә чын-чынлап Мирсәетне сихерләве идеме?!

Рауза белән икесе арасында гына калырга тиеш булган әлеге сер хакында Мирсәет уйламаска тырыша иде. Әмма, кешедән таләп итү җиңел булса да, үзеңне мәҗбүр итү кыен икән, кайчак, аеруча ялгыз калган чакларында, әрнеп, сыкрап искә төшерә иде ул шушы вакыйгаларны.

Ә бүген исә әйтеп аңлату мөмкин булмаган дәрәҗәдә кыен һәм авыр аңарга. Узган төндәге хәлләр аны тәмам пошаманга салды: гүя әлеге дә баягы җәрәхәтенә янә тоз сиптеләр…

Казанга барып җиткәнче шундый катлаулы кичерешләр белән газапланып килде ул. Үсмер еллары узган, дүрт кыш дәвамында укып белем алган, аерылгач та caгындырып төшләренә кергән калага кайтып килә иде югыйсә. Кырмыскалыдан укырга дип килүче шәкерт булып түгел, бу юлы инде башкаладан – Питерның үзеннән кайтышы. Кесәсендә – мандат, итек кунычында – өр-яңа браунинг.