Бу табында җырым риясыздыр, –
Сез җырларны кая куясыздыр?
Ә мин ачам күкрәк читлегемне…
Оча җырым, мин күземне йомам
Һәм яңадан аны тотмак булам,
Ә ул күтәрелеп киткән инде.
Учларымда каурый эзе калган
Һәм берничә бөртек сүзе калган,
Мамык булып коелып бу йөрәктә…
Ирек сорап күпме сайрагандыр,
Күкрәк читлегендә сакланган җыр
Читлектәге кошны хәтерләтә.
Сез, шагыйрьләр, дисез, алар бары
Шул җырларны – изге тоткыннарны
Җибәрүче генә азат итеп.
«Тән – төрмә ул», – дигән борынгылар,
Ул төрмәдә күпме кыю җырлар
Яталардыр әле форсат көтеп.
Бүген менә бер җитешеп тагын
Шулар хөрмәтенә җыйдым табын –
Читлектәге җырлар хөрмәтенә;
Заман авырлыгын тоеп иңдә,
Күзләремне төбәп килер көнгә
Колак салам еллар күкрәвенә.
Әнидән башланып киткән
Туган тел, туган илем –
Халкымда булган сәйяхлык
Холкымда шуннан минем…
Буй җитеп, яуларга китеп,
Кире кайтмаса бала,
Аналар өйдә, бишекләр
Чормада ятим кала, чормада…
Законы каты сугышның:
«Матчага бишек асма!»
Өй юган саен бишекне
Юа иде дә Әсма уйлана иде:
«Ир-егет өчен ятимлек
Бер килми калмый,
Килә.
Баласыз ятим калмасын
Аналар гына менә, аналар гына…»
Ә бүген, кышкы бураннар
Котырган чакта шашып,
Бала күтәргән яшь ана
Керде дә тып-тын басып, керде дә…
Бары тик барыр ягына
Бураннар бүлгән юлын,
(Чормадан кузгалдың, бишек,
Беткәндер күптән җылың, беткәндер…)
Оета бугай бишекне
Баланың җылы пары.
Бала йоклаган, тик Әсма
Сизми дә гүя аны, тирбәтә…
Идел-йорттан Берлингача
Сузылган киңлек, ишет!
Ил исән булса, беркайчан
Чормада ятмас бишек, ил исән-сау булса!
…Тирбәлә бишек, моңлы җыр,
Моңлы җыр агыла өйгә…
Сыкранып аваз бирә дә
Матчага элгән силә, тирбәлә.
Уйна, курай, үзәкләрне өздер, курай,
Яман уйларым булганда, биздер, курай…
Томырылып чапсын атлар, тынсын ятлар,
Иксез-чиксез сахраларны гиздер, курай…
Тынып торыр бу хәятның зилзиләсе…
Өзелсен лә бәгырьләрнең өзеләсе…
Сөрән сала кем ул анда?
Безнең җанга
Ташып керсен далаларның җил-җиләсе.
Бездән киткән ярлар үксеп еласыннар,
Мәнсезләр дә бер калкынып уйласыннар.
Ярты җаным синдә бугай, уйна, курай,
Ятлар арага керергә кыймасыннар…
Синдә җилләр уйнаганнар ярсый-ярсый…
Син җыр башы, табигатьтә моңнар башы.
Уйна, курай, үзәкләрне өздер, курай,
Әйтсен гавам: вәт нәгаләт, кыр курасы.
Әпипәгә баса йөгерек атлар,
Иңеннән кар кага чаналар…
Авылларым яулык чите белән
Битен каплап
карап калалар.
Бу капкалар шулкадәр үз миңа.
(Һәр ташланган нигез – бер яра.)
Минем күңел авыл белән бергә
Кичке эңгерләрдә ут ала.
…Тыңлый белсәң никадәр күп сөйли,
Ил хакында сөйли кышкы юл.
Кар астында – җирдә кемнәр барын
Белергәме әллә кушты ул?
Бу киңлектә еланнар да йоклый,
Алыплар да йоклый… Дөнья тын…
Идел-йортым, фатиха бир миңа:
Батырларны җырда уятыйм.
Бөтен чорның батырлары йоклый,
Ауган алар төрле сәбәптән:
Кылыч заманында – хыянәттән,
Ядрә заманында – сәнәктән,
Еллар имин чакта – көрәшүдән,
Туклык заманында – ачлыктан –
Саркып-саркып кан йөгерер кебек –
Учларыңа кыссаң – балчыктан.
Ә еланнар язны көтеп ята,
Уянмыйлар алар кыш көне…
– Әй, юлдашым, уян, әллә сиңа
Елан гадәтләре күчтеме?
Мондый суыкларда кышкы юлда,
Кеше булсаң әгәр, йоклама!
Безнең күңел кичке эңгерләрдә
Авыл белән бергә ут ала.
Сөйгән ярны гына уйлап кайтсаң,
Хыялланып кайтсаң… их, төне!
Юк, булмый да булмый – бар халәтем
Киерелгән җәя шикелле.
Атларым да шул ук омтылышта,
Колагымда яңа көй чыңлый…
Ә киңлекләр миңа карны тишеп
Күтәрелгән җырны пышылдый,
Ә мин язам.
Мостай ага Кәримгә
Азиягә чыгам синең аша,
Европага кайтам синең аша.
Таулар күп ул, аларга да кыен,
Берсе белән берсе тоташмаса.
Җилләр ашый аны, еллар ашый, –
Җир йөзендә ялгыз калу яман.
Күрәсем бар сезнең ирәннәрне,
Азиягә таба үтеп барам.
Көтә кебек мине Шәехзадә,
Юлым илтә сыман Акмуллага.
Өлкәннәргә «ага» диләр бездә –
Хөрмәт сүзе. Гомер дә бит ага.
Кая ага, ничек, кемнәр белән,
Әллә ялгыз барып кушыламы?
Ага, ага, дибез… Ага торгач,
Балык була күрмик чит судагы.
Борын-борын заманнардан Шәрык
Россиягә узган Казан аша…
…Таулар күп ул, аларга да кыен,
Берсе белән берсе тоташмаса.
Алар өчәү иде безнең авылда,
Юк, күрмәссең йөргәннәрен көч аяп…
Имаметдин, Зәйнагетдин, Хәсәнша –
Өчесенә өч аяк һәм… өч таяк.
Өч авылдаш… Хәтерләмим яманлап,
Юк, берсен дә борчымасын очкылык.
Өч маңгайда тирән юллар сузылган
Өч тарафка, өчесендә – өч холык.
Алар өчәү иде безнең авылда,
Без – малайлар, безне таяк өркетә.
Очраганда, курка-курка әйләнеп,
Һәрберебез дөнья кадәр җир китә.
Егет булдык, инде җиргә җаваплы,
Өркетсә дә, китә алмыйм әйләнеп.
Күз алдында өч аяк һәм өч таяк –
Язмышны без халык белән бәйләдек.
Бу таяклар җиргә генә кагылган,
Бу таяклар үрелмәгән һичкемгә…
Ил язмышы кыл өстендә торганмы?
Ә чынлыкта торган алар өстендә.
Имаметдин, Зәйнагетдин, Хәсәнша –
Бер үк язмыш, өчесендә – өч холык.
Өч авылдаш, хәтерләмим яманлап,
Юк, берсен дә борчымасын очкылык.
Тагын бар аҗунны акка күмеп,
Кышлар килде газиз төбәгемә.
Кычкырасым килә: килсәң кил лә,
Бары яшьлегемә тимә генә!
Яшьлек калсын җирдә уелып-уелып,
Карлар булып яусын бу дөньяга…
Дөньяда кыш. Гомер кышлар аша
Гомерлектән мәңгелеккә бара.
Әле генә ел озаткан идек,
Тагын яңа елым тәрәз шакый,
Күпме язма, күпме сөйләмә син,
Гомер гомер инде, эшең бакый.
Яндык, чаптык һаман – талымсызлар!
Тормыш кына бик күп талымлады.
Гадәт, холык-фигылеңне һаман
Талымлады аның кануннары.
Дөнья күрик дисәк, сукбай, диде,
Юлга чыксак, алдык дәрвиш аты…
Маңгайларда түгел, йөрәкләрдә
Кара мөһер калса, нидер ояты?
Кеше арасында бутамаслык,
Ялгышмаслык итеп тамгалады.
Дөньяда кыш… Йолдыз кебек яна
Кыргый алмагачның алмалары.
Үз гомерен инде яшәгән ул,
Өзмәгәннәр көзен, булган әче…
Һәрнәрсәнең әнә үз вакыты –
Чиләк-чиләк җыя карты-яше.
…Дөньяда кыш… Ыргып-ыргып чаба,
Чаба замананың туры аты.
Син иярдә… күпме сөйләсәң дә,
Гомер гомер инде, эшең бакый.
Насыйп булды һәммәсе бу гомергә:
Туры килде сүзләрдән җыр үрергә.
Кайсы калды туганчы ук күмергә,
Кайсы калды асылынып телемдә.
Асылынып калды телдә сүзләрем,
Дар агачына асылган чәчәндәй…
Мин әйтергә теләмәгән сүзләрнең
Ияләре мыжгыды янәшәмдә.
Булды насыйп бу гомергә һәммәсе,
Түзсә түзә ябай Хода бәндәсе.
Үземнеме, чит-ятнымы жәлләсе,
Катты каным, өшеп йөрәк пәрдәсе.
Ни яшем юк, катты каным, чын менә!
Елгада туңган боз кебек ул тыштан…
Ә эчтә моң, илаһи бер хәрәкәт
Боз астындагы су кебек агышта.
Бу гомергә һәммәсе булды насыйп,
Тик булмадык нигездә артык кашык.
Китмәсәк тә җиде күкләргә ашып,
Бәллүр җирдә калдык без туры басып.
Ян, йөрәгем!
Ян, белеп:
Гомерлек гәүдәң эчендә
Тыпырчына мәңгелек.
Ни ул әрни безнең җанда,
Ни ул кайный безнең канда?
Мең ачылыр, мең чәчелер
Эшләгән көнең булганда.
Мәңге торыр җәй булмагач,
Көз… Урамда һәрбер агач
Күкрәкләрен ачып баскан –
Хакыйкать кебек ялангач…
Төртелмичә йөгер, каләм,
Сөйлә якын туганнарга:
Ни ул әрни безнең җанда,
Ни ул туа безнең аңда?
Нигә әле кеше үзгәрмәсен?
Табигать тә тора үзгәреп…
Юк, барыбер… Бар бит, бар бит менә
Үзгәрүләрендә үзгәлек.
Яшәп булмый үрә катып кына,
Дөнья буйлап киләм эзләнеп:
Чишмәләргә ятып сулар эчәм,
Карлыганнар җыям тезләнеп, –
Үзгәрәбез. Булсын гына бары
Үзгәрүләрендә үзгәлек.
Кузгалырга вакыт!
Хыял башка, тормыш башка.
Ашка
Ашаган күк ачы катык катып.
«Кара – кара, ә ак ак инде» дип,
Чиге күренмәгән гәпләр сатып,
Күп пыскыттык затлы тәмәкене,
Бу илаһи җиргә кырын ятып –
Кузгалырга вакыт!
Саздан чыгарылган сыер сыман,
Буразналар сулый,
Ирек татып.
Сөрәсе җир кара зур авызын
Ачып карап тора тыкырдатып –
Кузгалырга вакыт!
Максатлар нык иде,
Адымнар нык,
Шуңа микән уздык һәйләп-көлеп…
Баш күтәрсәк – гаҗәп!
Ыргытканбыз
Дөнья кадәр җирне әйләндереп.
Яңа заман, тизлек заманы бу,
Белмидер ул димә,
Әйе, беләм!
Җир белән җыр – нечкә күңеллеләр,
Анда булмый космик тизлек белән.
Ә дальтоник затлар шыбырдаша:
– Яшьләр әле, сары томшыклары…
Салмак кына эри чигәләрдә
Гомер дигән кышның җепшек кары.
…Җир читендә аяк салындырып
Утырган чак булды, күзне йомып;
Җырлар язган булдык: «Яңа шигырь
Тудырабыз», – дигән сүзне егып
Яңгырадык Тукай, Бабичларның
Безнең чорга кайтавазы булып.
…Тудырырга һәм төзергә килгән
Кеше ничек китә алсын ватып?
…Казлар судан чыккач кагынгандай,
Шикләреңне кой бер шыбырдатып –
Вакыт!
Чаган яфракларын койды,
Бөре калды…
Керде кыш, ә бөреләр
Тере калды…
Чөнки чаганның тоташкан
Җире калды.
Миндә дә була ул көзләр,
Миңа да килә кышлар.
Миндә дә юллар өзелә,
Миңа да кайта кошлар.
Миндә дә була ләйсәне,
Килә беренче яшен…
Безнең җаннар табигатьнең
Әйләнеше, күрәсең.
Табигатьнең мәңгелеге
Безгә күчмәгән димә:
Миндә дә көзен чәчәкләр
Җиргә орлыклар сибә.
Вәгъдә биреп, вакыт җитеп
Баралмасам сиңа:
– Мәгарәдә ята, – диген, –
Әбүгалисина.
…Зур дөньяның ваклыклары
Үзе белән торсын –
Минем алда үз кодрәтен
Ача шигъри тылсым.
Ачылалар (ачылмый ул
Шакымыйча гына).
Кем ут өргән без җылынган
Шигырь учагына?
Ачылалар үткәннәрнең
Серле капкалары,
Хакыйкатьнең ни гомерләр
Эзләп тапмаганы,
Бәгыремнең дөрләп-дөрләп
Яну сәбәпләре…
Йә, ни әйтер Бөек Вакыт
Галиҗәнаплары?
Тарала изге теләкләр,
Кошлар сыман очып;
Минем алда үз киңлеген
Ача шигъри офык.
Ачыла (ачылмый киңлек
Күтәрелми генә).
Кемнәр менгән иле белән
Офык киңлегенә?
Күкрәкләр киңәеп китә,
Иркенәя сулыш;
Ныгый бара туган җиргә
Горур басып торыш;
Якыная ата-баба
Гореф-гадәтләре…
Йә, ни әйтер Бөек Вакыт
Галиҗәнаплары?
Ачылып, яктырып ала
Томанланган акыл;
Асыл ирләрне табынга
Җыя шигъри чатыр;
Аралашып китәр өчен
Тиз салына күпер;
Баш күтәрә баш бирергә
Теләмәгән фикер.
Искереп беткән әйтемне
Чөеп кенә ташлый;
Кылыч кисә алмый икән
Горур торган башны!
Ә ул башның баш бирмичә
Торган сәгатьләре…
Йә, ни әйтер Бөек Вакыт
Галиҗәнаплары?
Ничек инде чыгып китим
Әнә шундый чакта?
– Югалды ул, – дип, берәрсе
Әгәр минем хакта
Фикер тудырмакчы булса,
Киңәшем шул сиңа:
– Мәгарәдә ята, – диген, –
Әбүгалисина!
О проекте
О подписке