Бакиров аңа таба атлады. Эчке бер саклану куркынычы тоеп, Мидхәт аңа таба борылды, аякларын киңәйтебрәк басты.

– Һа-һа-һа! Күрәм, дускай, синең дә сеңерең ул чаклы каты түгел икән бит. Җыелышта бик батыр идең түгелме соң! – Зариф аңа тагын да якыная төште. – Карале, Мидхәт, әйт әле чынын гына? Кешене эт итеп ташлавыңа вөҗданың газапланмыймы? Үртәлмисеңме, үкенмисеңме азрак дим?!

Бригадирның җилкәләре киң, беләк-буыннары нык иде. Тазалыгы тышкы кыяфәтеннән үк күренеп тора. Мидхәт исә аның янында йолкыш кына, имән агачы янындагы тал кебек кенә. Кыйнарга ниятеме әллә? Кыйный калса, соңыннан ни буласын күз алдына китерә микән бу Бакиров? Вафа белән Тамчы ерак китмәгән булырга тиешләр әле. Кычкырсам? Юк, ярамас. Сукмый калып, мин кычкырганга тегеләр килсәләр? Эчләрен тота-тота көләрләр, гарьлегеңнән җир тишекләренә кереп китәр хәлгә калырсың. Курыкма, кыю бул, бәйләнә башласа каршы тор!

– Ялгышмагыз, Зариф. Аңлагыз, мин сезгә начарлык эшләргә теләмәдем, киресенчә, ярдәм итәргә телим…

– Һэ-һэ-һэ! Нинди изге кеше килгән Карамалыга, әйтәсе дә юк!

– Һәр кеше ялгышы өчен җәза алырга тиеш.

– Җәза алырга?! – диде Зариф, Мидхәткә таба тагын бер адым ясады. – Җәза алырга, дисең инде. Беләсеңме, дускай, син минем телемнән тартып алдың бу сүзне. Мин сиңа нәкъ менә шул турыда әйтергә җыенган идем. Әйе, әйе, бер генә явызлык та җәзасыз калмаска тиеш. Бу хакыйкать ич, дөрес әйтәсең…

Мидхәт сакланырга да өлгермәде…

Су салкын иде. Өскә калкып чыгуга, аяк очы төпкә тиде. Мидхәт, басманы чамалап, шунда таба тибенде.

– Кул биримме, үзең дә чыга алырсыңмы? – диде Зариф, басма читенә чүгәләп. – Хәер, түзәрсең. Карамалыга килгән һәр килмешәкне без Зур күлдә коендырып чыгарабыз. Ни чара кылмак кирәк, бабаларыбыздан калган йола. Килер-килмәс борын, син дә бик узына башладың, изге суларның шифасы тиеп куймасмы үзеңә…

Мидхәт дәшмәде, басма баганаларына тотына-тотына, күл читенә чаклы килде дә, судан чыгуга, басма ягына әйләнеп тә карамыйча, калтырана-калтырана, авылга таба йөгерде.

Кунак йортын караучы Хәтимә апа Мидхәтнең лычма суга батып кайтып керүен күрде дә аһ итте.

– Ай Аллам, әллә яңгыр явамы, кичтән аязып тора иде түгелме соң?

– Суга төштем, – диде Мидхәт, күзен дә йоммыйча алдашып. – Ауга барган идем дә, үрдәк артыннан керергә туры килде…

Мидхәт, лач-лоч баса-баса, бүлмәсенә кереп китте.

– Хәзер үк чишенеп ташла, чайкап куярмын, – дип калды Хәтимә аның артыннан.

Мидхәт бүлмәсенә керде дә, утны кабызмый гына, анадан тума шәрә калып чишенеп ташлады. Калтырана-дерелди коры киемнәр киде, җылынырга тырышып, хәрәкәтләр ясады, алай да калтыравы басылмады. Ут алды. Күзе юеш киемнәренә төшүгә, әллә нинди сәер бер хискә бирелеп, шаркылдап көлеп җибәрде.

Аның шулай бүлмә күтәреп көлүенә, Хәтимә апа килеп керде.

– Ни булды сиңа, Мидхәт? Ни кыланган буласың?!

– Аракыгыз юкмы сезнең, Хәтимә апа?

– Аракы? Алла диген, акыллым. Ул шайтан суын өемдә тотаммы. Каты гына итеп чәй эч, әйдә, шундук җылынырсың.

Аш-су бүлмәсенә кергәч, Мидхәт, картлар сыман бөкрәеп, урындыкка утырды. Күшеккән бармаклары белән йомрыны ике куллап тотты да, эссе будан сулышы каба-каба, кайнар чәй эчте. Берне эчте, икене, өчне.

– Чирканчык алдың инде алай булгач, – диде чәй ясап торган Хәтимә апа.

– Алдым, – диде Мидхәт, нигәдер Хәтимәгә туры карарга оялып.

– Мине дә, Карамалыга килен булып төшкәч, күлгә атканнар иде. Өр-җаңа күлмәгем киеп чыккан ием, күтәрде дә атты берәүсе, менәтерәк.

Мидхәт, ачкан авызын яба алмыйча, таң-хәйран калып, Хәтимәгә карап катты. Ак яулыгын чөеп бәйләгән, тутсыл йөзле, зур зәңгәр күзле һәм кай ягы беләндер күмер ягында яшәгән дәү апасына охшаган бу хатын да Карамалыныкы түгел икән ләбаса.

– Җәгъфар белән кич йөрергә чыккан иек. Ул да әйтмәгән булды. Өр-җаңа күлмәгемне боздылар, гел төсе китте.

– Чынмы, юриме сөйлисез, Хәтимә апа?

– Кемгә чын, кемгә юри. Башта мин үзем дә, бу Карамалыда җыен җүләр яши, дип барган ием. Соңыннан өйрәндем тагын үзләренә. Усал булсалар да ярдәмчелләр. Өем җимерелгән ие, председатель менә монда күчерде, җитмәсә, хезмәт хакы түлиләр, пенсиясен алам.

– Әйтәсе дә юк, шәп йола, – диде Мидхәт, аптыраудан.

Аның үзенә шулай шаклар катып карап торуына, аннан битәр Мидхәтнең дә кем тарафыннандыр Зур күлдә чирканчык алып чыгуына, егетнең кимсенгән кыяфәтенә, чытылган чыраена күзе төшүгә, Хәтимә апа тыенкы гына кеткелдәп көлеп куйды.

– Яшереп маташкан була тагын, син тилекәйне дә күлгә аттылармыни?!

16

Гариф бик иртә уянды. Бу сәбәпсез дә түгел иде. Кичә кич ул кызы Әдиләдән телеграмма алды. «Әти, каршы ал, иртәгә әби белән Карамалыга очабыз», – дигән, рейс номерын, сәгатен әйткән. Тик кызының нинди уй-ният белән килүен генә белми иде Гариф. Хәер, ни өчен генә килмәсеннәр, Гариф моңа шат, сагынуы да җиткән бугай, йокысы йокы булмады, аларны уйлады, торып киенде дә, аннан-моннан капкалап, идарәгә юнәлде. Яңа гына көтү киткән, урамны мал-терлек эзләре чуарлаган, анда-санда соңга калып уянган әтәчләр кычкырып куя, урман ягыннан күке тавышы ишетелеп китә.

Бик иртә иде әле, хәтта председатель дә килмәгән. Гариф, баскыч саен туктый-туктый, болдырга күтәрелде, ишеге ачык түр коридорга атлады, кояш чыгышына караган тәрәзә каршына килеп басты.

Биредән бөтен Карамалы уч төбендә кебек күренә иде. Куе зәңгәр төскә кереп, Рә тавы сузылып яткан. Тау түбәсеннән берәү ат чаптырып бара, – ул, әкият батырыдай, дөрләп янган ут эченә ташланды, – кояш нуры очларында ялтыраган каеннар арасына кереп югалды. Тау артыннан дәү ут шары күтәрелеп килә. Ул күтәрелә барган саен агара, зәһәрләнә, кечерәя бара кебек.

Гариф тыкрык башындагы өйгә күз төшерде, бу өй аның карашын магнит кебек әллә кайчан үзенә тарта. Шифер түбәле, алты почмаклы өй морҗасыннан куе аксыл төтен күтәрелә, әмма һава артык дымлы булгангамы, төтен манарасы шунда ук сүтелә-тарала җиргә сыена, сыегая бара, шулай тулгана-йөри торгач, бакча башындагы ак томанга барып кушыла.

Йортның бакча ягында түбәсе балчык белән ябылган таш өй бар. Аның белән янәшә диярлек агач келәт. Карашын ала алмыйча шушы йортка карап торуының сәбәбе: бу – аның әтисе белән әнисе яшәгән йорт. Каралты-курасының барысы да сакланмаса да, таш өйләре һаман хәрабә хәлендә тора бирә. Гариф шушы таш өйдә туган. Шушы өйнең ишегалдындагы хәтфәдәй бәбкә үләне белән капланган келәмгә беренче тапкыр аяк баскан, бәлкем, төпсез ыштаннан тәпи йөреп тә киткәндер…

Карамалыда булган хәлләрне исенә төшерә башладымы, Гарифның хәтеренә әнисе әйткән сүзләр төшә. Әнисе еш кына:

– Әллә нигә шунда кайтасым килеп кенә тора, балам, – дияр иде, күз яшьләренә ирек биреп елап та алыр һәм ахырда – Әллә атагыз тарта, әллә йорт-нигезем, әллә туганнарым, – дип, капыл гына боегып калыр иде.

Гарифның күңел түрендә әнисенең сүзләре яңгырый:

– Атаң башына шул явыз Рәхим бай кияве генә җитте. Ул китергән казакларны безнең өйгә. Атаң волостька хәбәр итәргә атчабар җибәрергә дә өлгермәде.

Тик шунысы сәеррәк: Колчакның «алтын эшелонын» сакларга билгеләнгән подполковник Солодовников казаклары арасына каян һәм нинди юллар белән барып эләккән икән бу Карамалы авылының Гайзулла атлы кешесе?..

Әйе, уйланырлык иде хәлләр.

Нигә, әйтик, һәм ни өчен подполковник Солодовников Карамалыга отряд кадәр отряд җибәрә?

Гариф күз карашын Рә тавына төшерде. Нәкъ тау сыртыннан комбайн үтеп бара. Яз һәм комбайн. Ремонттан чыккандыр…

Нигә соң әле озаклады бу председатель? Автобус белән генә китәсе калган икән…

Кемдер керде. Керде дә, түргә үтмичә, ишек төбендә таптанып калды. Гариф моны күреп түгел, тоеп белде: председатель түгел бу кеше, башка берәү. Түзмәде Гариф, ишек ягына таба әйләнде. Ишек катында, түргә үтим микән, юк микән дип, шактый олы яшьләрдәге бер карт басып тора иде. Карт киң җилкәле, эре сөякле. Башында чите чучка колагыдай сәлперәйгән киез эшләпә. Тупас йөзле, сул як бите буйлап колагыннан авыз читенә чаклы яра эзе сузылган. Бу яра аның өске иренен куян ирененә охшатып калдырган, картның хәтта маңгай тирәсенә дә эз салган: сул күзе ярым йомык.

Гариф аңа дәшәргә дип авызын ачарга өлгермәде, карт икегә сынып бил бөкте – исәнләште. Гариф шуны күрде: аңа күзе төшүгә, картның күзләре капыл гына киңәеп китте, яра җөе тартышып тора башлады.

Гариф бу сәер картны Карамалыда беренче тапкыр күрә иде. Беренче күрүе булуына карамастан, картның шулай кылануына ул чын-чынлап аптырый калды. Картның хәтта кулындагы таягы да калтырый башлады.

Җилләнеп, председатель килеп керде. Керү белән, ишек төбендәге картка дәште:

– Исәнме-саумы, җизни, хәл-әхвәлләр ничегрәк, түткәй ниләр бетереп ята?

Карт аңа иреннәрен кыймылдатып кына нидер әйтте.

Председатель картны тыңлап тормады, түргә Гариф янына узды, кул биреп күреште.

– Әйдәгез, Гариф Әюпович, кабинетка керик!

– Талибулла, – диде шунда карт карлыккан тавыш белән, – Таҗылбанат түткәң сырхаулап китте бит әле.

– Больница чак кына арырак бит, җизни. Духтырга күренсен, Кафия киленеңә.

– Кһм, үземнең дә йомышым бар иде шул.

– Йомыш? – диде Талип, бер мәлгә тукталып. – Нинди йомыш, җизни? Түткәй кыерсытамы, һаман шул Кәнзел белән тынышмыйсызмы? Әллә булмаса, мәчет салырга такта сорарга килдеңме?

Карт, ялт итеп, Талипка, күзен елтыратып, усал гына карап алды, ләкин шунда ук, тәүге хәленә кайтып, мескен бер кыяфәттә зарланырга кереште.

– Йомыш дип, ни, Талибулла, – карт бу юлы Гарифка карап алды. Гариф күрде: картның бердәнбер исән күзен сары май ярысы каплаган, шуңамы, күзе яшьләнә төшкән, ә кысылыбрак торган сул күзе йөз-чыраен тагы да ямьсезләп җибәргән иде. – Һмм, – дип йөткереп алды карт, – бал бирәсез дип ишеткән ием. Пенсионерларның исемлеген төзеп яталар икән, дип әйттеләр.

– Бал…

– Түткәң сырхаулап тора, яңа бал дип җанга тия. Тәкатемне корытты инде. Шифасы тимәсме, дигән була.

Председатель стена аша бухгалтер Кәримуллага дәште.

– Нәстә, Талип Кәрамович? – дип килеп чыкты Кәримулла.

– Картларның бал ведомосте әзерме?

– Хәдичә төзи, бетереп җитмәгән әле.

– Тиз генә төгәлләгез дә миңа кертегез. Абыстаегыз урынга калган ди әнә, сырхаулап китсә, авыру балаларыгызны кем өшкерер…

Гариф аптырап председательгә карады. Талип әлеге карттан риялап көлә иде. Нигә ул чаклы яман итеп олы кешене мыскылларга? Карт, чын-чынлап карчыгы турында кайгыртып, өлешенә тиясе балын алырга килгән, шул хәлдән көләргә ярыймыни? Бөкресе дә әллә кайда чыкмагандыр, мөгаен, шул ук колхозда эшләп чыгаргандыр, хәтта битендәге ярасын да шунда алгандыр әле. Ә бәлкем, сугыш инвалидыдыр, җитмәсә…

Бухгалтер Кәримулласы да чыга-чыгышлый карт ягына өнәми генә карап алгач, сәлам дә бирмәгәч, Гариф түзмәде, төрттерә төшеп, кызым, сиңа әйтәм, киленем, син тыңла, дигәндәй:

– Бухгалтерыгыз олылар белән исәнләшергә дә теләми… – дип куйды.

Талип, кесәсеннән ачкыч чыгарып, кабинетын ачарга тотынды.

– Аның әтисе ул, Гариф Әюпович. Заманында өч яшьлек улы белән хатынын ташлап, Рәхимбай кызы Таҗылбанатка өйләнгән адәм. Гайзулла мулла дигәннәре шул кеше инде. Сез аңа ул хәтле шаккатмагыз, ул болай карар күзгә генә мескен күренә. Сез әтиегезнең, һич югы, күмелгән урынын эзлисез бит. Ул хәлләрне белсә шул кеше белә инде.

Әтисе турындагы фикерләрен очын очка ялгый алмый җәфаланганда, әйтергә кирәк, көтмәгәндә бу картны күрүе, председательнең шундый сүзләр әйтүе Гарифны сәер бер хәлгә салды. Ләкин аның бирегә килүенең максаты башка – вакыт үтә, Әдилә белән әнисен каршы алырга соңга калуы бар иде. Шул турыда әйткәч, председательнең хәтта йөзе ачылып китте, ул шунда ук үзәк диспетчерлыкка шалтыратты.

– Каюм, «Москвич» ка Фәритне утыртып идарәгә җибәр әле, – Талип аппарат төймәсеннән бармагын алды да Гарифка карады. – Сезнең белән бер иркенләп сөйләшәсе бар әле, Гариф Әюпович. Һаман вакыт табып булмый. Дөнья куабыз да дөнья куабыз. Басуларны күзәтә-күзәтә йөрдегез, тикшердегез, нинди булса тәкъдимнәрегез бардыр дигәндәй.

– Әйе, картограммаларны төзеп, һәммә нәрсәне төгәлләгәч, рекомендация яза башларбыз дип торабыз. Тагын бер агроном, экономист кирәк сезгә, Талип Кәрамович. Колхозыгыз зур, сөрү мәйданнарыгыз шактый, кырларыгызда югары уңыш алырга потенциал мөмкинлеге булган кара туфрак. Комплекс янына тирес һәм аның суларын җыю, саклау амбарлары төзи башлавыгыз миңа ошады. Туфракның банитеты сездә шактый югары: 100 баллы система белән алганда, 75 балл тирәсе. Безнең республикада гына түгел, бөтен дөнья туфрагы белән чагыштырганда да, бу – югары күрсәткеч.

– Менә ашлама белән дә әйбәт тәэмин ителсә иде ул туфрак, Гариф Әюпович.

– Уңышны бер ашлама гына хәл итми. Туфракны эшкәртү, иң мөһиме, аның составындагы бөртекле культуралар өчен иң хаҗәт булган матдәләрне, бактерияләрне саклап калуга игътибар итәргә кирәк. Тирес суларын җыю, торфны ваклау, аларны басуларга чыгару… Минемчә, хәтта моның өчен махсус цех оештырырга кирәктер.

Кабинетка, җилләнеп, райком инструкторы Алиев килеп керде. Ул бүлмәдәгеләр белән кул биреп күрешеп чыкты да кепкасын салып өстәлгә ташлады.

– Председательләргә рәхәт тә соң, билләһи. Уттай эш өсте, кырда бәрәңге утырталар, механизаторлар юл сала, транспорт җитми, ә хөрмәтле иптәш Бикмуллин кабинетында утыра. Юл төзүгә «Берек» тән машиналар бик аз чыга бит, Талип Кәрамович, – дип, кинәт сөйләү тонын үзгәртте Алиев. – Экскаватор тик тора. Инженерыгызның транспорт турында тыңлыйсы да килми. Дүрт үзбушаткычыгызның икесен генә юл төзүгә куйсагыз да, эшләр җайлаша төшәр иде.

– Үзбушаткычлар басуларга торф чыгара, – диде председатель, нигәдер башын түбән иеп торды.

– Ул чакта тракторлар бирегез, арбалылары да ярый.

– Ярармы соң?

– Иш янына куш дигәндәй, нигә ярамасын!

– Юллар өчен борчылып, минем үземнең дә йөрәк әрни, Алиев иптәш. Сез чыбыркыламасагыз да, әйбәт билгеле ул хәл миңа. Кулымнан килсә, кырык эшем кырык җирдә кырылып ятмаса, бөтен техникамны шул эшкә җигәр идем. Тик, булган-булган, асфальт юл булсын иде. Зрә дә машиналарны өзәбез бит. Яңа машина алуыбыз була, ике-өч елда гамәлдән сызабыз.

Ул арада ишек төбендә «Москвич» сигналы ишетелде.

– Әйдәгез, Гариф Әюпович, – диде Талип, кузгалып, торып ишеккә китте.

Гариф, машинага утырганда, Кафиянең идарәгә таба килүен күрде һәм баш иеп аңа сәлам бирде.

Бу хатынны күргән саен, аны сәер бер тойгы биләп ала: бик таныш, бик якын кешесен күргән кебек була. Дөрес, бу тойгы озакка бармый, иртәнге томан кебек, хатын күздән язу белән таралып та бетә, әмма шунысы да йөрәккә әллә ниткән сагыш салып куя – хәтеренә Саниясен төшерә. Кай ягы беләндер Саниясенә охшаган икән бит бу табиб хатын.

Гариф үз-үзенә ачыш ясагандай алга карады. Грейдер үткән юлдан чапкан «Москвич» Чәчәганак тавын менеп бара иде инде.

17

Бал язуын алды алуын Гайзулла, әмма өенә таба аягы тартмады. Идарәдә күргән ят кеше аның бөтен уй-зиһенен чуалтып ташлаган иде: эч пошу гына түгел иде бу, күңеле нидер сизеп шомлана иде. «Ни калган бу Казан кешеләренә Карамалыда?.. Илла дөнья!» – дип көрсенеп куйды Гайзулла һәм алдында сәер шәүлә күреп туктап калды. Каршында, калтыраган кулларын сузып, эчкече шадра Инсаф басып тора иде.

– Мулла абзый, бер генә сум… Зинһар өчен… Үләм бит инде…

Гайзулла Инсафның күп-күмгәк булып беткән кулларына, аннары шешенеп агарынган йөзенә, чөгендергә охшап калган борынына күз ташлап алды.

– Шул шайтан суын эчми түзеп булмыймыни соң, Инсафетдин?

– Мулла абзыкаем, нибарысы бер генә сум…

Гайзулла кесәсен капшап карады, анда кичә җыйган өч-дүрт көмеш сәдака бар иде – чылтырап куйдылар. Инсафның йөзе чытылды. Ул калтыраган куллары белән Гайзулланың бәрхеттән теккән пиджак чабуына ябышты.

– Зинаһарлап сорыйм… Мулла абзыкаем!..

Инсаф җиргә үк тезләнде.

– Тор! – диде аңа Гайзулла ачу белән. – Шайтан суы эчеп, иманыңны сатма, иблис коткысына бирелмә. Адәмгә кол булсаң да, хәмергә кол булма!.. «Бу Инсафетдин казанлыларның ни өчен авылга килүләрен белә дә белә инде, әллә берәр сумны төртеп сорыйсымы үзеннән?» – дигән уй килде картның башына.

– Син, Инсафетдин, гел шул тирәдә ураласың, акмаса да тама үзеңә, Казан кешеләре нишләп йөриләр безнең Карамалыда? Ни булса тикшерергә килүләреме, әллә лекция-мазар сөйләүчеләр генәме?

– Тимерче Әюп малае Гариф ул, мулла абзый. Карамалы җирләреннән икеләтә уңыш алдырырга килгән. Безне өйрәтергә исәбе, ди. Безне, җир ашап үскән агайларны! Мин бит, мулла абзыкаем, үзем менә дигән чәчүче идем. Сөрдем дә мин бу колхозга, ашлыгын да чәчтем, көтүен дә көттем. Хәзер менә кирәкмәс булдым, тигән акчамны да явыз хатынга бирәләр. Талип шулай кушкан, эт нәстә. Мулла абзыкаем, зинаһар дим…

Гайзулла кесә төбендәге чылтырашкан көмешләрен Инсафның калтыраган учына төртте дә китеп барды.

– Карале, мулла абзыкаем, җаным, урының оҗмахта булсын, юлыңа алтын яусын!

«Алтын яусын, – дип пышылдады Гайзулла, янә үзенә текәлеп карап торган Әюп малаен исенә төшерде. – Әйе, Әюпнекеләр үз тәкъдирем белән гүргә кертмәсләр, ахры, мине. Кан саркып торган ярага тоз сибәргә генә торалар».

Сизде бит күңеле, күрү белән атасына охшатты. Борылып чыгып китәргә булган да бит.

Гайзулланың аркасы кымырҗып китте, зиһене томаланды. Былтырларны, Гөлзифасын күргәннән соң, җан тынычлыгын югалткан иде, быел әнә инде малаена тап булды.

«Нигә эзәрлекли мине болар? Билгеле инде, Әюпне кем үтерүен беләселәре килә. Алар гына белерлек хәлме ул! Егерме генә түгел, илле ел үтеп китте бит инде, илле!»

Тәмам пошаманга бирелгән Гайзулла, үзе дә сизмәстән, тимерче алачыгы тыкрыгына юнәлде. Нигәдер бүген кеше-кара күзенә чалынып йөрүдән курка иде ул. Тимерче алачыгын узгач, Гайзулла, кырт борылып, куе таллар арасына кереп китте. Биткә сыдырылган тал ябалдашларын читкә этә-этә атлаганда да, үз бакчасы башына җиткәч тә, аның зиһенен һаман шул сорау борчыды: «Әллә тагын мине эзләвеме бу Әюп малаеның? Булмастыр».

Таллыкка керүгә, Гайзулла дымлы һава агымын тоеп туктап калды. Әллә нинди яман бер хәтирә чабуыннан тарткан кебек булды аны. Кайчандыр Гайзулланың салмак кына аккан гомерен, тормышын кинәт айкап-актарып ташлаган урын иде бу, язмышында кискен борылыш ясарга мәҗбүр иткән «тылсымлы» урын иде. Шул җир аны гомер буена бирегә тартты. Әүвәл Таҗылбанат, аннары… Юк инде, юк, анысы турында Гайзулла һичкемгә әйтмәде, әйтмәс тә. Биредәге хәзинә аныкы, аныкы гына!

Гайзулла тезләнде, черегән тал яфракларын актарып, дымсу җиргә учын куйды. Куе агач ботаклары арасыннан кояш нурлары үтмәгәнгәме, авырсу ис килә, баз исе килә.

Гайзулла башын күтәреп өскә карады. Тал ябалдашлары кушылган төштә кояш нурлары уйный, якында гына каты тавыш белән ала карга кычкыра иде.

Гомер, гомер… Ул чакта бу тирәкләр дә болай колач җитмәслек түгел иде әле, кер чайкарга төшкән яшь киленнәрдәй бөгелеп-сыгылып торалар иде. Шул чайкалып торган таллар арасында ул Таҗылбанатны күрде. Тал чыбыгыдай зифа буйлы бай кызы аның каршында пәйда булгач, Гайзулла бөтен тәнендә кайнар кан уйный башлаганын тоеп каушап калды. Әйе, андый хәл дә булды. Бай кызы, имеш, Гайзуллага тиң кешеме! Өйләнгән һәм инде баласы булган Гайзуллага? Бактың исә, ул да шул ук камырдан әвәләнгән икән. Гайзулла кочагына эләккәч, аваз да салмады, чәбәләнмәде дә. Инде Гайзулла, кулына күтәреп, куе таллыкка алып кергәч, Таҗылбанатның кайнар сулышы аны тәмам акылдан шаштыра язды. Җанын бирергә әзер иде Таҗылбанатка Гайзулла. Һәм шулай булды да. Җанын да, канын да бирде – гомерен аның белән үткәрде…