– «Мисубиши», ха, Бычок үзе килгән, – диде ул, кулларын угалап. – Ә син, Матильда, миңа җиде ят кеше булып кылан, белмисең дә, күрмисең дә, аңладыңмы? Үзлегеңнән чыгып нәрсәдер эшләсәң, мәңге риза-бәхил түгелмен. Их, Матильда. – Рәмил ашкынып Матильданы кочаклап алды, тыны куырылды хатынның.

– Кемнәр алар? Сезнекеләрмени? – дип сорашырга өлгерми калды, Рәмил ашыгып чыгып та китте.

Машина янында аны Руслан, бригадир, башлыклары Бычков каршы алдылар. Рәмил чыкканчы алар «КамАЗ» тирәсендә йөренәләр иде инде, фургон ишеге төбендә тапталган эзләрне дә, күчәрнең шул килеш сүтелмәгән икәнен дә күрделәр. Табактай бите кызарынган-бүртенгән Бычков шунда ук кычкырырга тотынды:

– Син, недоношенный, нинди кәмит оештырдың монда? Моның өчен мин бит синең җаныңны суырып алачакмын, падла…

Сүзләр нәрсә? Аларга исе китми иде инде Рәмилнең. Ул үз теләгәненә иреште, күңеле түгәрәкләнде инде аның, ниндидер Бычокның төкерекләр чәчкәненә илтифат итәсе юк. Йөзенә гаепле төс тә чыгармады Рәмил, башын да аска имәде, тегенең күзләренә туп-туры карап тора бирде. Отыры кызды түрә, күзе-башы акайды.

– Ач фургонны, хайван, – дип җикерде дә башкаларны узып машина артына килде.

Бер Рәмил тыныч иде арада, булыры булган, уңасы уңган, кем әйтмешли, алда нәрсә тәгаенләнгән, шуны кабул итәргә әзер иде ул. Ашыкмый гына тимер ишекләрне бөтен иңенә ачып җибәрде. Кайдан җиңеллек килгән, корсагын күтәреп ялт сикереп тә менде Бычков, кулларын җәеп җибәрде.

– Бетергән, суйган, талаган бу адәм актыгы мине! – дип, калын тавышы белән яңгыратты ул бушап калган фургон эчен. – Вор! Беләсеңме нәрсә эшләтәм мин сине моның өчен? Сизгән иде аны күңелем, ничә көн рәттән төшемдә гел кара киемнән йөрдем. Их, хайван… – дип, зилзилә куптарды хуҗа. – Кайда озаттың, әйт, падла, күпме акча алдың? – дип төшешли Рәмилнең якасыннан бөтереп алды. – Эндәшмисең, әһә, тукта, әйттерерләр, энәсеннән җебенә тиклем сөйләп бирерсең, шуышып йөрерсең әле минем алда… – дип, хәтәр кыланып янады ул Рәмилгә. Эшне кызу тотты. Русланны үз машинасында милиция хезмәткәрләрен алырга җибәрде, ә үзе, бригадирга Рәмилне сакларга калдырып, өйгә юнәлде. Өй хуҗасы нәрсә булса да күргәндер-белгәндер, яшерен эшләнә торган эш түгел. Икәү торып калгач, бригадир Рәмилгә тәмәке сузды, шырпы кабызды, үз итеп хәлен уртаклашты.

– Эх, Рамилька, – дип, мул итеп төтен өрде ул, – күпме йөрдек без синең белән рейсларда, ышанычлы егет булдың. Нишләп ялгыштың, Бычокның акчасы безгә буласы юк бит. Тәвәккәлләрлек акча да түгел, миллион эләктерсәң инде башны алып чыгып китәргә булыр иде берәр якка. Кушканны үтәгән булсаң, хәзер хатыныңның җылы куенында сыра эчеп, телевизор карап яткан булыр идең. Бычокны беләсең, бәлале адәм, башыңны ашар. Әле юлда килгәндә, хатыны өчен юри миннән үч ала, дип сөйләнеп килде. Төкер идең икесенә дә, яңадан башлап кара идең тормышыңны. Ялгышкансың, брат, эчкечелектән дисәң, артыгын тотканың булмады моңа кадәр. Син, ни, әзрәк уңаена тор тегенең, хуҗалар баш игәнне яраталар бит алар. Бәлки, ипкә килер, тыңла сүземне. Юк кына нәрсә өчен башыңны төрмәдә черетер, күңеле таш ул адәмнең…

Берни эндәшмәде Рәмил, тыңлап кына утырды. Рәхмәтле иде ул бригадирына, аның хәленә керүенә күңеле булды. Ләкин кеше хәлен кеше беләме? Рәмил үзе, мәсәлән, яңабаштан башла бу көннәрне, дисәләр, нәкъ шулай яшәр, шул ук гамәлләрне кылыр иде, бәлки, артыграк яратыр-назлар иде Матильдасын, шунысы гына үкенечле. Ә тегеләй тамчы да үкенми ул. Бригадир әйтмешли, өендә булыр идеме, Бычокның сөяркәсе белән берни белмәгән булып, кыланып сөйләшер, шул үзәккә үткән гаиләгә ябышып ятар идеме? Гомерең буе кол булганчы, бер тапкыр башыңны калкытырга көч тап, үзеңә хөрмәт белән кара. Караклыкта гаепли аны теге нәсел үгезе. Урлашу буламы икән, күпме еллар кемгәдер байлык тупларга булышып та, тиешлесен алмыйча эшләгәннән соң үз белдегең белән исәп-хисап ясау? Әйдә, караклык та булсын, ә Бычков ишеләрнең гади кешенең соңгы тиенен суырып акыртып талаулары караклыкка исәпләнмиме? Бер Ходай хөкемдар. Рәмил соңгы чиккә терәлгәч барды бу адымга. Әгәр сөйгәненең рәхимсез дөньяның сазлыгында тыпырчынганын читтән карап-күзәтеп торса, яхшырак булыр идеме? Тиешле җәзасын үз иңнәре белән күтәрер, төрмә ишеген ачып керергә язган икән тәкъдирдә, нишләмәк кирәк? Кайда да адәм балалары, гомерлеккә бикләмәсләр әле. Бер котылыр барыбер, эзләп табар Матильдасын…

Өй эченнән берара Бычковның яман тавышы ишетелде. Ниһаять, үзе күренде. Тынычланмаган иде һаман, мыгыр-мыгыр килеп, ишеккә борылып карый-карый атлады ул.

– Разврат оештырганнар монда, – дип хәбәр салды ул, кулларын болгап, – өстәлдә аракы, эчкәннәр-типтергәннәр. Акча кирәк булгач, шалт очырган онны. Ну, юеш урын да калдырмыйм мин бу шөпшә оясыннан!..

Бераздан ишектә Матильда күренде. Йа Хода, үзгәрсә үзгәрә икән кеше шул вакыт эчендә! Күзләре томаланган, чәчләре тузгыган, адымнары ышанычсыз, куллары кайда тукталырга белми… Йөрәге өзелеп төшәрдәй булды Рәмилнең аңа карап.

– Әнә чыккан сихерче бичә, – дип, күзләрен усал елтыратты Бычков. – Берни белмим, берни күрмәдем, әйе, юк: бар булган җавабы шул. Ни аласың аннан, чегән кайда да чегән, аларның урлашып даны чыккан. Бергәләп урлаганнардыр…

Аның нәрсә бытылдаганын тыңламады да Рәмил, торып Матильдага каршы атлады. Ул да йөгерә-атлый килеп, якынының күкрәгенә башын куйды.

– Рәмил! – диде ул, иңрәп, – син мине алдагансың. Безнең хакка башыңны югалтырга телисеңме? Акылыңа кил, сөйлә дөресен, әле соң түгел… ялварып сорыйм, телисеңме алдыңда тезләнәм? – дип, җиргә чүгәли башлады, күзләреннән яшьләре коелды.

Рәмил җанкисәген ашыгып торгызды, кочагына кысты да колакларына пышылдады:

– Болар вакытлыча барысы. Артыгын сөйли күрмә, берни дә үзгәртә алмассың. Миңа начаррак кына булыр. Мин коры чыгам бу хәлдән, ышан, бер ай, күп булса ике ай, синең арттан килеп тә җитәрмен. Син бу авылга үзең турында хәбәрләр җибәреп тор, яме? Ходай хакына сорыйм синнән, кош теле кадәр генә булса да хат яз. Күрше әбигә әнә, үзеңнең фатир хуҗаңа, Юрага, бер дә булмаса. Мин шул хәбәрләр аша сине эзләп табармын. Монда торма, бер кызыгы да юк мине алып китүләренең, Гарсия да елый торгандыр. Шул безнең хушлашу булсын, – дип, Рәмил кат-кат үпте иреннәреннән.

– Ха! Күрдеңме? Шаһит бул, бригадир. Бер банда болар. Ну и парочка, баран да ярочка дияргә генә кала. Кайдан табышканнар, кайчан кавышканнар. Бу сөйрәлчек бер иркәләгән дә юкабашны төп башына утырткан инде. Ха-ха-ха…

Рәмилне бу сүзләр ярсытып җибәрде. Ул өйгә керергә димләп Матильданы эткәләп дигәндәй үз яныннан җибәрде дә, бар гәүдәсе белән үзеннән бер башка озынрак булган хуҗасына таба борылды. Тегесе һаман мыскыллап көлеп тора иде.

– Сиңамы кеше тикшерергә, ата чучка? Мәймүнә белән себерелгәнеңне бел дә яп сасы авызыңны. Карак дип дөнья яңгырата. Угрыдан бур урлаган. Синең урлаганнарыңны исәпкә алсаң, мин синең алда чүп кенә. Кайда ул сиңа җитү! Паразит син, менә кем йөри дөнья пычратып… – дип, җиргә төкереп куйды Рәмил. Төкереген тырышып-тырышып изгәләде әле.

Күптәннән үзенә каршы сүз әйткәннәрен ишеткәне булмаган хуҗа кеше башта катып калды, бер агарды, бер күгәрде. Һәм, үгездәй үкереп, ике кулын алга сузып, Рәмилгә ташланды. Якасына барып ябышып, уңга-сулга селеккәләргә тотынды, буыла-буыла сөйләнде:

– Сгною, көл-талкан ясыйм, гад, буду…

Тагын нәрсәләр әйтергә теләгән булгандыр, Рәмил артыгына ирек бирмәде. Кинәт кенә башы белән тегенең ияк астына бәрде. Телен тешләп, теге чалкан егылды. Тимер сугып мускуллары ташка әйләнеп беткән Рәмилгә каршы тора ала димени бу олы корсак? Рәмил, йодрыгына бар ачуын туплап, басарга маташкан хуҗага тагын берне ямады. Әйбәт эләкте, тагын капланып төште ит түшкәсе. Һушына килгән бригадир йөгереп килеп Рәмилгә асылынды:

– Рамилька, не дури, тагын бер суксаң, җанын җәһәннәмгә очырасың бит. Ал кулыңа үзеңне, тимә, …ка тисәң, үзең буяласың. Гомерлеккә башыңны ашарлар, – дип тынычландырырга теләде.

Ул арада чәчрәп Матильда килеп чыкты. Тәрәзәдән күреп калгандыр инде, бер кат күлмәкчән көе, елап, Рәмилне читкә тартты. Нәкъ шул чакта олы юлдан авылга ике машина борылды. Алдагысында Руслан иде, арттагысыннан бер-бер артлы таяк белән коралланган омоннар коелды. Аларны күрүгә, авызы-башы кан булган Бычок калкынды, бармагын Рәмилгә терәп чәрелдәргә тотынды:

– Коткарыгыз! Тотыгыз аны! Үтермәкче булды! Түлим, күпме кирәк, түлим! Бирегез кирәген.

Таза егетләр эшне озакка сузмадылар, кемнең кем икәнен дә сорашып тормадылар. Матильданы кулыннан сөйрәп читкәрәк аттылар да бригадир белән Рәмилнең баш өстендә таякларын уйнатырга тотындылар. Руслан килеп бригадирны аралап алды. Калганы Рәмилгә калды. Коты очкан Матильда ничә тапкырлар елап Рәмилне якларга талпынса да, аны кызык кына күрделәр, берсе хатынның очасына таягы белән эләктереп тә алды. Бераз «эшләп» арыгач, тын алырга тукталдылар, тәмәкеләрен кабыздылар, эшнең нидә икәнен тыңларга Бычков тирәли бастылар. Матильда һушын югалткан Рәмилнең канга баткан йөзен сөрткәләде, чәчләрен сыпыргалады, үзе дә сизмәстән чегән теленә күчеп, Ходайдан бердәнберен коткаруын ялварды. Игътибар үзәгендә Бычков иде. Кулларын болгап кына торды ул, теле телгә йокмады:

– Куркыныч җинаятьчене җәтмәгә эләктердегез, егетләр. Мин сезгә ияреп барам идарәгезгә. Монда тиресен тунагыз сез аның, ләкин җаны туган ягына кайтырлык калсын. Анда полный катушкага булачак әле аңа. Кем белән бәйләнергә уйлаган? Ә сезне барып җиткәч ризалатырмын, анысы хәлдән килә. Ну моңа да танытам әле кем икәнлегемне, исән котылса, үлгәнче онытмас.

Иңрәп елаган Матильда үкереп чапкан машиналар артыннан хәлдән тайганчы йөгерде. Тилекәй, куып тотып була димени үткән бәхетле мизгелләрне?

* * *

Ел ярымнан соң, челтерәп ерганаклар ага башлаганда, таныш юл борылмасында үтеп йөргән машиналарның берсеннән мескен бүрек, кирза итекләр, бушлат кигән берәү төшеп калды. Күкрәк тутырып язгы һаваны сулады ул, зәңгәр күктә үзәк өзгеч тавышлар чыгарып очкан торналар төркеменә карап торды. Яз инде бер тотам арада гына, озакламый яшел үлән баш калкытыр, кояш шифалы нурларын мул чәчәр, әллә саулык-тазалык алып килер елның бу фасылы. Өметне өзәсе түгел, өмет яшәтә кешене. Бәлки, аның өчен кадерле булган әлеге авылда куанычлы хәбәрләр көтә торгандыр. Яхшы хәбәр бит үзе бәясез дару-шифа. Шәүләсе генә торып калган бу адәм Рәмил иде. Аягын көчкә сөйрәп, авылга илтүче юлдан атлап китте ул. Бер адым, ике адым, өч адым… Әйтерсең әнә шулай үткән көннәрне, тәкъдиргә язылган шаукымлы вакыйгаларны исәпли иде ул…

Суд залы, рәхимсез суд карары, парлап авыз ерып утырган Бычков белән Мәймүнәсе… Төрмәгә эләккәч тә Бычковның акчалары ярдәмендә җитәрлек төйделәр аны. Зекларның яраткан чирен – туберкулез йоктырды, урман кискәндә агач астында калып, бер бөерен кисеп алдылар. Тешләр коелу, ашказаны язвасы, ирлек көчен югалту кебек вак-төякләрне санап та торасы түгелдер инде. Тәмам кешелектән чыгардылар аны. Тормыш тәмен югалтты ул, үткәннәрен онытты, киләчәк кызыксындырмады. Бәлки, муенына бау да салган булыр иде, ләкин күңеленең иң төпкелендә бер куз сүнәргә теләми һаман көйри: Матильда!.. Аны уйлап яшәде ул, дога урынына исемен кабатлады, йоклый алмый интеккәндә, төннәр буе аның белән сөйләшеп чыкты. Бергә булган һәр мизгелне кадерләп хәтерендә саклады, кат-кат яңартты, аны уйлап, үлгән җиреннән терелде, акылын югалтмады. Менә әле дә һәр атлаган адымы саен каны җылына бара аның, йөрәге ныграк тибә. Тәгаен бер-бер хәбәр көтәдер аны, берәр төрле билге җибәргәндер сөйгәне. Бергә-бергә гаилә булып яшәрбез дигән төсле тормышка ашмастай юләр уйлар түгел башында, үз хәлен үзе белә. Бары тик бер күрәсе иде күңел шатлыгын, яшәвенең иң кыйммәтле бүләген, бер кочаклыйсы иде төз аякларын, тәмугларны кичкән башны йомры тезләренә салып тын каласы иде. Аннан дөньядагы иң гүзәл, иң мөлаем, иң серле күзләргә карап, күз яшьләренә ирек биреп пышылдыйсы иде: «Мин кайттым, Матильда!..»