Бирегез гаррины

16 яшьлек Америка пионеры Гарри Айзманны эшсезләр демонстрациясенә катнашкан өчен полиция 5 елга төрмәгә утыртты.

Газеталардан, 6 март, 1930

 
Пионерлар мине
«Абый!» диләр,
Мин зурмыни абый булырга?
Телим әле
Сезнең белән
Звенода ун ел торырга.
Бүген газет укыдым,
Ә Айзман —
Ә Айзман тагын төрмәдә,
Җыелыгыз!
Миллион тавыш!
Җавап бирик шушы төрмәгә.
Нью-Йоркның
Тирән урамында
Ачлар шаулый барысы эш сорап;
Гарри шунда
Трибунада
Эш сораша бергә тиң сулап:
– Юк, сез, – ди ул, —
Кул сузмагыз
Безнең ана – Совет иленә.
Чүкеч белән,
Чүкеч белән
Миллионерның симез биленә!..
Шуның өчен
Ул яшь бала
Тагын атлый төрмә эченә…
Ул атламый,
Жандарм аны
Көрәш мәйданыннан күчерә.
Эх, буржуйның
Черек теше
Айзманны тели чәйнәргә.
Курыктыңмы,
Тотындыңмы
Пионерны инде бәйләргә?!
Җир шарының
Бөтен пионеры
Бертавыштан, әйдә,
Бәр бире:
– Бирегез безгә
Айзманны,
Чыгарыгыз безнең Гаррины!
 

1930

Закон

 
Без биш елга
план төзегәндә,
Хыял диеп көлсә капитал,
Ә гигантлар
гөрләп эш башлагач,
Җавап бирде нефть һәм металл.
 
 
Америка хәзер алга баскан,
Без куабыз аны узарга,
Идеясен түгел,
индустриясен
Совет иле буйлап сузарга.
 
 
Анда кризис,
бездә үсү,
Тик бер генә моның җавабы —
Закон:
Алар – үләр өчен,
ә без җиңәр өчен
Авыр көрәшләрдә янабыз.
 
 
Закон:
Без көчәйгән саен,
сез җиңеләсез,
Сез сабышасыз бетмәс ауруга,
Сездә кешегә
эш җитмәсә,
Бездә эшкә
кеше җитми,
Мистер Европа!
 

1930

Онытылмассың, иптәш

 
Без төзегән тормыш
Артык бөеккәме,
Тик көрәшче булсаң юлыңда,
Онытылмаслык җырлар
язып була
Аның соңгы җиңүе турында.
 
 
Киләчәкнең
тавын күргән җырчы
Йөрәкләргә җәяр тавышын,
Бу көрәштә
җиңү җырларының
Югары бер көен табышыр.
 
 
Килдең,
Син дә килдең,
Авыр булды сиңа килүе,
Авыр булды
Күк җырлары белән агуланган
Эчке уйларыңны җиңүе.
 
 
Такташ!
Бәхетле син,
Идеалыңа
Көрәш юлы белән омтылдың.
Такташ!
Бәхетсез син,
Җырлап бетми яшьләй йотылдың.
Үлдең, җаным,
ләкин белеп үлдең
Җырларыңның кая барасын…
Тирән сагыну белән
йөрәкләрдә
Онытылмаслык булып каласың!
 

9 декабрь, 1931

Зәйтүнә

 
Очыраган саен, күз караңда
Ике рәсемем чагыла елмаеп.
Тик син үзең миңа карыйсың,
Ачу катнаш тирән моңаеп.
 
 
Аш бирүче кыз, син ачуланма
Сүзләремне туры әйтүемә,
Синең эшең белән
иске официант эшен
Чагыштырып үтәм, Зәйтүнә.
 
 
Ресторан…
җыр…
аракы…
Бокал тавышы төтен эчендә,
Тез башына кысып, официант
Бөке суыра бөтен көченә:
– Рәхим итегез!
Ни телисез?
Пожалуйста, мәгез прейскурант!
Коньяк дисез, була!..
«Ә» дигәнче
Ялт итеп ул килә бер урап.
 
 
Сөйгән матурлыгы – мыек бөтерү,
Эше – йөгереп коньяк китерү,
Хезмәт сүзе – «пожалуйста»,
Ә теләге —
Ишеттерә төшеп йөткерү.
 
 
Бирсәң эчә,
Бирмәсәң дә:
– Рәхмәт сезгә! – ди ул, баш иеп,
Күкрәгенә кипкән кулын куеп,
Каш астына күзен яшереп.
Ак тастымал аның иңбашында,
Ә билендә… таплы алъяпкыч,
Таплы алъяпкычтай
Җыерчыклы чырай,
Күз карашы тонык, алдаткыч…
 
 
Официант гомерен ресторанда
Исерекләр шулай таптады,
Иске тормыш аның кешелеген
Каралыгы белән каплады…
 
 
Аш бирүче кыз, син ачуланма
Серләремне туры әйтүемә,
Синең эшең белән
Иске официант эшен
Чагыштырып үтәм, Зәйтүнә.
 
 
Официант түгел бит син,
Кыйлануың безгә кирәкми,
Аш китергәч кашык бирми тору —
Бусы боза нерва, йөрәкне.
 
 
«Мә талонны» дисәң – эндәшмисең,
Кашык сорасаң,
Кашык кадәр итеп күзеңне,
Ирештергән сыман кырын карап
Үтәсең син, җыерып йөзеңне.
 
 
Бер плитага җитмеш хатын,
Җитмеш миска куеп булашу —
Моны җимерү!
Минем җырымда
Йөрәк тавышы, бәгърем, әнә шул.
Очыраган саен, күз караңда
Ике рәсемем чагыла елмаеп,
Син дә миңа карама,
Ачу катнаш тирән моңаеп.
 
 
Кара күзләреңә күзне текәп,
«Мә талонны» диеп әйтүгә,
Ярышчылар өчен, ярыша-ярыша,
Аш китер син безгә, Зәйтүнә.
 

1931

Чайка башыңны
(Җыр)

 
Һавадагы болытларга
Борылып карама,
Алар барыбер аерылып
Артта калалар.
 
 
Дзин… дзин… – шпор,
Алда көрәш зур,
Син атла, атла ашыгып,
Их, атым, чайка башыңны!
 
 
Бел, өстеңдә комсомолец
Егет утыра,
Ялтыраган мылтыгына
Патрон тутыра.
 
 
Дзин… дзин… – шпор,
Алда көрәш зур,
Син атла, атла ашыгып,
Их, атым, чайка башыңны!
 
 
Чакыру булса, без, чабышып,
Хәзер китәрбез.
Ак күбекләр акса агар,
Барып җитәрбез.
 
 
Дзин… дзин… – шпор,
Алда көрәш зур,
Син атла, атла ашыгып,
Их, атым, чайка башыңны!
 
 
Яшен кебек уйнатырбыз
Кулда кылычны,
Кызганмабыз каныбызны
Туган ил өчен.
 
 
Дзин… дзин… – шпор,
Алда көрәш зур,
Син атла, атла ашыгып,
Их, атым, чайка башыңны!
 

1932

Мишень булмас

 
Төзәгәндә, күзең
үзе пуля була,
Төзәп аткан мишень сызыгы
«Барып тигән» дисә
масаясың,
Бу – атуның көткән кызыгы.
 
 
Канлы сугыш булыр,
 тауның итәгендә
Кадап куйган мишень күренмәс,
Аткан пуляң
кайда кадалганын
Белми торып, йөрәк сүрелмәс.
 
 
«Мылтык
Минем бөек сыйныфымны
Яклау өчен!»
диеп уйла син,
Якын күр син аны,
ул кулыңда
Яшен кебек җиңел уйнасын.
 
 
Туры төзәү өчен,
мылтыгыңны
Кулбашыңа китереп терәдең,
Мишенеңне
мишень түгел,
Фашист генералы —
Аның медаль таккан күкрәге!
Итеп күр син,
ачуың ташысын,
Кар эресен карда ятканда,
Ачуың чәчрәп,
пуля белән барсын,
Дошманыңа төзәп атканда.
 
 
Ишетегез:
мылтыгыңны
Тутыктырып тотып йөрүең —
Дөнья Октябре
ясау көченә
Тутыгырга ирек бирүең.
 
 
Син мылтыкның
һәр кисәген
Исәбеңнән, аңлап үзләштер,
Идеяң белән
ату техникасын
Затвор частьларыдай берләштер.
 
 
Мылтык…
Мин, мылтыкка
кулым сузган чакта,
Тирән бер хис белән үреләм.
Мылтык безгә
илне саклау өчен
Сыйныф исеме белән бирелә.
Канлы сугыш булыр,
тауның итәгендә
Мишень булмас —
дошман күзәтер,
Төз атуны
дошман чигенеп,
Җиңелеп качкан эзләр күрсәтер.
 

1932

Башланды

1

 
Тигез ялан,
Карыйм —
Моннан күренә Идел буйлары.
Әнә Казан,
Мин җыр итеп аңа язам
Күргәнемне
Һәм дә уйларны.
 
 
Бу яланда яшел җәй иде,
Кырын ятып яшел үләнгә,
Печәнчеләр
Сыкрау тавышы белән сөйләнә:
 
 
– Совет әле ярлы.
– Ярлы, малай,
Иң кирәге аның юк бездә,
Машина юк,
Бөтен машина бит
Америкадан килә илебезгә…
 
 
Күпме генә карама син,
Төсең калмый ябышып көзгегә;
Бу да шулай,
Тик хатирә —
Кичәгедән калган сүз генә.
 
 
Еллар түгел,
Әле бер атна
Бу киң ялан
тигез,
тын иде,
 
 
Тынлыгы да,
моңсу карашы да
Аның бүген менә…
Юк инде.
 
 
Бу яланда
Сыйныфташы үлгән
Кешеләр бүген
сагынып килсеннәр,
Туфракларын канга буяп,
Җиңеп алу даны исеменә —
Алар монда
Сагыну белән искә алына, —
Монда
Һәйкәл итеп гигант салына.
 
 
Карны ерып, кара җирнең
Катлауларын бүген тентиләр,
Атка авыр икән,
җырлап тартышалар —
Ак карларга сибелеп, ком килә.
 

2

 
Татарстан!
Синең кырларың
«Моңсу» күренешләрен югалтып,
Күтәрерлек булды
Үзенең җилкәсендә
Машиналар ясау гигантын.
 
 
Кичә Америка әкият булып
Сөйләнә иде безнең бу җирдә,
Иртәгесен алар үзләре
Гаҗәпләнеп килер бирегә.
 
 
Монда иркен,
Монда җиңү йөри,
Монда кешенең яңа сагышы
Тирән сулыш белән,
Күтәренке итеп
Айкап чыгара үзенең тавышын.
 

1932

Беренче бала

 
Ак төргәген кочып,
Иркәм ачты
больница ишеген,
Мин беренче кабат
Үз канымның
тавышын ишеттем.
 
 
– Бир миңа, – дип,
Кулым суздым,
ә ул бирмәде.
– Абау, кулың
Боз кебек, – дип,
мине тиргәде.
 
 
Башым иеп
Карыйм күзләренә,
миңа карамый,
Әнкәсе дә
Күкрәгенә яшерә:
– Кит, – ди, – ярамый.
 
 
Көнләшүем
Йөрәкне әрнетә,
Нигә анада,
Ана булган саен,
Җылы сөйкемлелек
Үсә яңадан?!
 
 
Тавышы… тавышы ла,
Нинди матур, елый,
яшь баскан күзен,
Зинһар, бирче,
Мин күтәрим!
– Юк… үзем!
 
 
Без өчәүләп
Кайтып киләбез,
урам тар безгә,
Исем эзлим,
Ул бит йөгереп йөрер
киләсе көзгә.
 
 
– Исеме үзе кебек
Яңа булсын,
ә син ни дисең
«Марсель» дисәк?..
– Миңа ошый,
матур бу исем!
 
 
Өйгә кайттык,
Безне котлап
керде күршеләр.
Саклап кына
Күрсәтәбез
яңа кешене.
 
 
Комсомолка,
Комсомолның
уртак баласын
Кызганмыйбыз,
Әйдә, алар
кызыгып карасын.
 
 
Башта булган
Әрнү, көнләшүне
инде оныттым,
Йөрәгемә терәп,
Кулларымны
удым, җылыттым.
 
 
Күпереп торган
Ак мендәрдән
бәгърем баламны
Әнкәсеннән
Оста итеп
кулыма аламын.
 
 
Ул ялтырап
Миңа карый,
күзе йолдыздай,
Яңа кеше,
Бер көрәшче үсәр
безнең улыбыздан.
 

1932

Телефон

Төн. Урман,

шаулый яфраклар,

Без үтәбез калын урманны,

Газет хәбәрчесе булуымны

Юлаучы әле

белми торгандыр,—

Сөйләшмибез,

ат белән дә

Сөйләшүче бары – дилбегә,

Йокы килгән иде,

кире китте,

Очып китте төнге җил белән.

* * *

 
Урман калды.
Таң беленә —
Офык буена якты сузылган.
Авызлыклы атны
икәү тыеп,
Тау битеннән төштек болынга.
 
 
Юл буенда
яңа баганалар,
Алга йөгерә телефон чыбыгы.
Ашыгыч сүзләр,
ерак колхозларга
Яшеннәрдән кызу очыгыз!
Һәр багана
дәшеп кала:
 
 
– Җилле яңгыр,
төнге давылда
Ике сүзлек хәбәр өчен
Пар ат җигеп чапмый авыллар.
Бу – культура,
Бу – эш темпы,
Бу – колхозның яңа җиңүе,
Юлга баскан
кара искелекнең
Җимерелеп читкә чигүе.
 
 
Менә колхоз,
килеп җиттек,
Мин шатлыктан алга үрелдем.
Ашлык сараеның
ишеге төбендә
Мылтык тоткан сакчы күренде.
 
 
Ат туктады.
Колхоз идарәсе,
Ачып кына кердем ишекне:
– Тыңлыйсызмы,
бирегез обкомолны,
Казан! – дигән
тавыш ишеттем.
 
 
Хисапчы кыз —
уяу комсомолка —
Ячейканың җиңүен өләшә,
«Шаумян» нан,
биленә таянып,
Ерак Казан белән сөйләшә…
 
 
Юл буенда
яңа баганалар,
Алга йөгерә телефон чыбыгы,
Ашлык турындагы
ашыгыч сүзләр,
Яшеннәрдән кызу очыгыз!
 

1933

Пулемётчы

1

 
Тау итәге.
Авыл.
Авылны кар күмгән,
Бөтерелеп чыга төтеннәр;
Тупка эләккән мәчет манарасы,
Актарылып төшкән бөтенләй.
 
 
Җил сызгыра.
Басу капкасында,
Җиң эченә тыгып кул очын,
Әче җилгә каршы күз уйнатып,
Каравылда тора сугышчы.
 
 
Тәүлек буе куроктан кул алмый,
Чокырлардан шуышып килгәнгә —
Йончытылган, шинельләр – су,
Каеш эзе баткан билләргә.
 
 
Мылтыкларның иңнән төшкәненә
Ярты гына сәгать узгандыр:
– Юл – Уфага,
Уфа – безнеке! – дип,
Полк тагын алга кузгалды.
 
 
Полк китте.
Риза пулемётын
Төзәтеп өлгермәде китүгә.
Төзәтсенме? Ышанамы ул
Иптәшләрен куып җитүгә?
 
 
Төзек корал белән поход чыгу
Ашкындырды бу яшь батырны,
Түзде Риза,
Йөрәгеннән гүя үткәрде ул
Ленталарга тезгән патронны.
 

2

 
Риза чыкты, соңгы бавын
Урап тотты кулына… тиз генә…
«Кызу йөгер, егет, кызу» дигән сыман,
Кар шыгырдап барды эзеннән.
 
 
Тау үренә ашыгып менгән чакны,
Абынып егылгандай туктады,
Үзе дә ул сизми калды бугай
Пулемётка лента тыкканын.
 
 
Тау битләрен каплап дулкынлана
Соры шинель төсле әремнәр,
Әремнәргә төренеп, аклар килә,
Ашыгалар билдән бәрергә.
 
 
«Безгә табан үрмәләгән аклар
Күрмәгәннәр икән – күрсеннәр,
Пулемётым, әйдә,
Безнең пулялар
Йөрәкләрен айкап үтсеннәр!..»
 
 
Кичке тынлык баскан тау битләрен
Сискәндерде пулемёт тавышы,
Һәм бу тавыш тау сыртлары аша
Урманнарга табан авышты.
 
 
Пулемёт тынды. Ленталар буш.
Тик йөрәкнең ярсып тибүе
Сорый әле соңгы көче белән
Тагын бер кат аның җиңүен.
 
 
Качарга дип аяк атласа да,
Кире борылып килде ул тагын,
Итегенең дагалары белән
Таптаганда пулемёт йозагын,
 
 
Уйлады ул сөйгән полыгының
Бу дошманга каршы киләсен,
Тик уйларын бүлде офицерның
Аңа төзәп аткан пулясы.
 
 
Ауды җиргә пулемётчы Риза,
Күксел төтен кунды төсенә,
Кызыл байрак булып кан җәелде
Ул егылган ак кар өстенә.
 

1933