Нечаканая разгадка. Чароўная краіна

Дахаты нашы рыбакі вярнуліся надта шчаслівыя і з багатым уловам. Вядро, амаль поўнае рыбы, Янка ледзь перанёс праз парог і з грукатам бухнуў на падлогу. Яго перапаўняў гонар мужчыны-здабытніка, які з лішкам выканаў свой гаспадарскі абавязак карміцеля сям’і. Следам за ім ужо больш сціпла ўвайшоў дзед і ціха паставіў вуды і рэчы ў кут.

– Вось! – пахваліўся Янка. – Ледзь данеслі!

– Матка Боска! – радасна пляснула ў ладкі бабуля. – Ну вы і малайцы!

– Але ж, сапраўдныя рыбакі! Здабытнікі! Гэта ж трэба, гэтулькі рыбы налавілі! – падтрымаў сваіх родных тата і папляскаў сына па плечуку. – Ну, дай пацісну табе руку!

І той з гонарам, але ў той самы час і ўсхвалявана працягнуў яе бацьку.

– Ды што вы, – прамовіў збянтэжаны ад пахвалы хлопец. – Я ж з дзедам. Каб не ён…

– Слушна, Янка, – падтрымаў такое імкненне да справядлівасці бацька. – Славай трэба дзяліцца з тымі, хто дапамагаў яе дасягнуць. – Ну, тата, – звярнуўся ён ужо да свайго бацькі, – вы мяне ўразілі, нават перасягнулі самога сябе. Мяркую, Янка надоўга запомніць такую рыбалку!

– Толькі куды ж мне цяпер усю гэтую рыбу падзець? – прамовіла бабуля.

– Частку можам засмажыць альбо ў печы згатаваць, – прапанавала маці. – А рэшту сёння возьмем з сабой у госці. Будзе выдатны падарунак.

– Якія госці? – крыху здзівіўся Янка, і не таму, што было шкада з кімсьці падзяліцца, а таму, што нечаканымі былі навіны пра выправу на госці адразу па прыездзе.

– Цётка твая нас усіх сёння да сябе паклікала, даўно не бачыліся.

– Вой, матуля, я сёння так стаміўся і не выспаўся… Можна я ўдома застануся?

– Яна ўсіх паклікала, – крыху разгубілася маці.

– А з іншага боку, мо няхай ён дома застанецца? – падтрымаў сына бацька. – Мяркуй сама: іншыя дзеці нават прыблізна яго ўзросту туды дакладна не прыйдуць. Што ён там рабіцьме? Будзе сядзець і глядзець на нас, слухаючы сумныя дарослыя разважанні?

– Во! – далучылася да размовы і Мілана. – А можна тады і я ўдома застануся? Што я там адна буду рабіць? Я лепей сябровак сваіх адведаю, даўно не бачыліся. Мяне ўжо суседка Марыська клікала да сябе, Янку таксама.

– Мяне? – здзівіўся Янка.

– Не, цябе запрашаў ейны брат, твой прыяцель, – патлумачыла Мілана. – Я сказала, што ў цябе ёсць рыцарскія даспехі, а яна пра гэта апавяла брату, той вельмі хацеў іх пабачыць.

– Але ж! Я толькі ўчора заявіўся, а ўжо аднавяскоўцы ведаюць з чым.

Усе адразу ж засмяяліся з такой серыі навін.

– А што? – як нічога ніякага працягнула Мілана. – Я ёй пахвалілася сваёй дыядэмай і тваімі даспехамі. Ёй з братам дужа цікава на іх паглядзець. Пэўна, яны такога яшчэ ніколі не бачылі.

– Добра, вазьму з сабой.

– Можа, так для вас будзе лепей, – пагадзілася маці.

– Анягож! – падтрымаў тата. – Ім з сябрамі будзе куды весялей, чым з намі.

– А вы? – звярнулася мама да свёкра. – З намі пойдзеце? Не стаміліся?

– Я? Вядома ж, пайду. Мне ж рыбалка не ў цяжар была. Мне ж гэта хутчэй за звыклую забаўку.

– Ды і я таксама не тое што стаміўся, – быццам стаў апраўдвацца Янка, – проста не выспаўся, прачнуўся ж рана…

– Ніхто ж нічога не кажа, – супакоіў яго дзед. – Гэта мне, старому, ужо з рання не спіцца. А вам, вядома, проста неабходна высыпацца.

Дарослыя пераапрануліся і сабраліся выходзіць з дому. Але ўжо ў апошні момант дзед заўважыў, што вуды ён так і не прыбраў у камору.

– Во дзе ёлупень стары! – пакпіў ён сам з сябе. – Зусім вылецела з галавы.

– Ай, бацька, – звярнуўся да яго тата Янкі, – прыйдзем – прыбярэш. Выходзім.

– Не-не-не! – заўпарціўся дзед. – Рэчы заўжды мусяць быць на сваіх месцах. Пагатоў новая вуда, дарагая такая! А ты кажаш, каб яе вось так кінуў? Ды мне ж супакою не будзе, увесь час у гасцях буду думаць, як яна там.

– Добра. Толькі хутчэй, калі ласка. А то нас, пэўна, ужо чакаюць.

– Я зараз, хуценька.

Дзед падхапіў кінутыя рэчы і пашыбаваў з імі да каморы. Ён адамкнуў дзверы, усё паставіў, выйшаў і зачыніў дзверы. А затым падняў руку, каб замкнуць іх, мяркуючы, што ключ у замочнай шчыліне, і на імгненне знерухомеў, спрабуючы нешта ўспомніць.

– Дзіўна, – прамармытаў ён.

Ключа ў дзвярах не было. Стары пачаў аглядаць свае кішэні, але і там было пуста.

– Нічога не разумею, – прамовіў ён.

– Што такое? – запыталася жонка.

– Ды ключ, дакладна ж памятаю, што пакінуў яго ў дзвярах. Падаецца ж, не вымаў. Ці не? Мо ў каморы паклаў дзе? – выказаў ён здагадку і зноў пачаў шукаць.

– Ды хадзем ужо, проста прычыні дзверы. Што можа здарыцца з тваёй каморай за паўдня?

Але дзед нічога не адказваў, яго цяпер болей хвалявала пытанне, куды ён падзеў ключ.

– Ай, тата, і сапраўды, – карцела ўжо выйсці і бацьку Янкі, – проста прычыні дзверы. Дзеці ўдома, калі што – затэлефануюць. Нам жа тут недалёка ісці, гэта ж не ў суседняю вёску ці яшчэ куды.

– Ну добра, добра, – без асаблівай радасці змушана пагадзіўся дзядуля.

Ён проста прычыніў дзверы, яшчэ колькі секунд памуляўся каля іх, не маючы ахвоты пакідаць дзверы незамкнёнымі, а потым рашуча махнуў рукой і ўрэшце скіраваў з усімі да выйсця. Не ведаў ён тады, да чаго гэта ўсё можа прывесці. Хоць недзе там, у глыбіні, нешта тачыла яго. Ну, значыцца, лёс такі. Што наканавана…

Янка не бачыў усяго гэтага. Яго змарыла пасля ранняй рыбалкі і перакусу, і ён ужо амаль без сіл паваліўся на ложак. А Мілане, хоць тая і бачыла ўсё, гэта было не надта цікава.

Дарослыя ўрэшце сышлі, і дзеці засталіся адны ў доме. Янка пасапваў, а сястрычка тым часам пайшла збірацца на госці да сяброўкі. Яна ведала, што там будзе прысутнічаць і сябра яе брата, таму жадала выглядаць як мае быць. Дзяўчына пачала перабіраць адзенне, каб абраць, які строй болей пасуе да дыядэмы. Пакуль яна ўпрыгожвалася, Янка паспеў крыху адпачыць. Устаў ён поўны сіл. Цяпер можна хоць на госці, хоць на пошукі прыгод. А як вядома, хто шукае прыгодаў, той заўжды іх знойдзе. Ці яны яго…

Янка, злёгку пацягваючыся, выйшаў са свайго пакоя. Выйшаў і знерухомеў. Першае, што прыйшло яму да галавы было тое, што ён яшчэ працягвае спаць. Перад ім стаяла сястра, але цяпер яна была падобная да юнай каралеўны, нагэтулькі яна змянілася. Так і карцела прамовіць: «Ваша Вялікасць!»

– Што? – запыталася Мілана, хоць і сама здагадвалася, што ўразіла брата.

– Ты… ты… – пачаў падбіраць ён словы. – Ну проста як каралеўна.

– Я да таго і імкнулася, – задаволена ўсміхнулася яна.

– Нават не ведаю… Разумею, у горадзе. Але тут… Ці не занадта шыкоўна? – спытаў брат.

– Ну ў вёсцы, і што? – не пагадзілася з такімі разважаннямі Мілана. – Дзяўчына ўсюды мусіць імкнуцца выглядаць годна.

– Маеш рацыю. Але ж і мне цяпер трэба будзе выглядаць адпаведна.

– Вядома ж. Мужчына таксама абавязаны сачыць за сабой.

– Так, – зноў пагадзіўся Янка. – Каб не думалі, што нейкі няўдаліца, які і сябе дагледзець не ў стане. Бо які ж з яго тады толк?

– Можа, мне тады апрануць новыя даспехі? Будзем дакладна тады як каралеўна і яе мужны рыцар-ахоўнік.

– Мне ідэя даспадобы. У такіх строях нам не будзе роўных, – сказала сястра, ужо ўяўляючы, як яны будуць уражліва выглядаць збоку.

Янка вярнуўся ў пакой і хутка пераапрануўся.

– О, выдатна! – пахваліла Мілана. – Так нашмат лепей.

– Ага! – захоплена пагадзіўся Янка. – Табе яшчэ б да такога выгляду… ым-м-м, – нешта прамычаў ён, нібыта разважаючы, ці варта ёй нешта сказаць, ці не.

– Ды што, што? Кажы, – заінтрыгаваная, змушала яна.

– Не, не магу. Баюся, пакуль нельга.

– Ды што? Кажы, як пачаў. Абяцаю – нікому ні слова.

– Дзядуля мае табе падараваць адзін ну вельмі прыгожы кулон. Ды нагэтулькі прывабны і цудоўны, што я такіх і не бачыў. Нават таямнічы.

– Файна як! – усхвалявалася ад радасці і прыемнай неспадзеўкі Мілана. – А чаму таямнічы?

– Разумееш, ён выглядае дужа незвычайна. Я такога колеру камянёў і не сустракаў. А яшчэ на ім надпісы нейкія незразумелыя выбітыя.

– Уга!

– Дык і гэта не самае дзіўнае.

– А што яшчэ можа быць? – усё болей захаплялася сястра.

– Яго ды колькі іншых рэчаў нашаму дзядулю ягоны дзед загадаў перадаць менавіта нам. Уяўляеш? Наш прапрадзядуля!

– Дзіўна, – прамовіла зачараваная такой навіной Мілана. – Гэх, хутчэй бы той кулончык пабачыць. А яшчэ б надзець на сябе, – марыла яна. – Разам з маёй дыядэмай як бы ўсё глядзелася…

– Вядома, ва ўсім харастве… – уявіў і Янка. – Шкада толькі, што дзед усё гэта замыкае.

– Так, – уздыхнула сястра. – А дзе замыкае?

– Тут, – хітнуў брат галавой на дзверы каморы.

– Ту-ут? – адразу ж з нейкай хітрынкай перапытала Мілана.

– Сама ж ведаеш, яна заўсёды замкнёная. Дзед за гэтым строга сочыць. Таму давядзецца чакаць, пакуль ён сам тыя падарункі нам не дастане.

– Ды не, мо і не давядзецца, – радасна ўсхвалявалася дзяўчына.

– Не зразумеў? – матлянуў галавой Янка.

– Глядзі! – і яна хутка наблізілася да дзвярэй каморы, націснула на клямку і лёгка штурхнула дзверы. Як жа здзівіўся хлопец, калі дзверы расчыніліся.

– А-а-а… – не мог падабраць ён словаў. – Як гэта?

– Вельмі проста, – усміхнулася Мілана брату. – Ты ніколі не здагадаешся.

– Не-а, – закруціў Янка галавой.

– Усе ўжо меліся выходзіць, як дзед заўважыў, што забыўся прыбраць вашы вуды і рэчы ў камору. Адамкнуць ён яе адамкнуў, нават усё туды і прыбраў. А вось куды ключ у гэтым паспеху паклаў, забыўся. Трэ было выходзіць, вось і сталі яго падганяць. Урэшце ён не вытрымаў, махнуў на ўсё рукой і пайшоў.

– Ачмурэць. Але ведаеш, усё адно браць без ягонага дазволу…

– Дык браць я і не збіралася. Бясспрэчна ж, нельга.

Яна ўздыхнула. У яе вачах адбіўся смутак, так карцела пабачыць упрыгожванне.

– Гэх, – прамовіла яна, – во каб зірнуць хоць бы адным вочкам!

– Мяркую, што толькі зірнуць можна. Гэта ўсё ж нас тычыцца, – не мог утрымацца і Янка.

Дзеці ціхенька ўвайшлі ў камору. Мілана паглядзела на куфар і прамовіла:

– Вялізны які! Старадаўні, відаць.

– Так, дужа старадаўні.

– Слухай, а люстэрка якое цікавае! Проста шыкоўнае! Пэўна, таксама з тых часоў?

– Вядома. Такое ж старое, як і куфар!

– А як ты яго адамкнеш? На ім вунь які замок!

Хлопец з усмешкай прасунуў руку за куфар, дастаў ключ, адамкнуў замок і падняў вечка.

– Аёй, колькі тут усяго?! – дзівілася Мілана.

– Ага, але ўсё не так цікава, як вось гэта, – і ён выцягнуў тое, што прызначалася ім ад прапрадзеда. Крыж і падкова, безумоўна, не так уразілі дзяўчыну, як таямнічы кулончык. Рукой яна адразу ж пацягнулася па яго. Вочы загарэліся, дзяўчынка зачаравалася ўпрыгожваннем. Неверагоднага фіялкавага колеру каменьчык зіхацеў ад святла лямпы ўсімі бакамі, а паўпразрыстасць надавала яму яшчэ большай прыгажосці і таямнічасці. А як бы ён магічна засвяціўся на яскравым сонечным святле!

– Ашалець! – не ўтрымала эмоцый Мілана. – У жыцці не бачыла анічога прыгажэй. Што гэта за камень, цікава?

– Каб я ведаў! Я сам нічога падобнага не бачыў.

– А што яшчэ нам наш прапрадзед перадаў? – дзяўчына зірнула на іншыя падарункі, якія ў параўнанні з кулончыкам зусім не ўражвалі. – Можаш пакінуць сабе, – пажартавала яна. – А я вазьму толькі яго, – любавалася дзяўчына ўпрыгожваннем. – А можна я яго надзену? Так карціць!

– Калі ласка. Хто табе забараняе? Пэўна ж, ён табе быў прызначаны.

– Выдатна! – усцешылася яна. – Дзякуй!

– Ды няма за што. Тут вунь і люстэрка ёсць. Можаш адразу і паглядзецца.

Мілана апусціла вечка куфра і, нядоўга думаючы, надзела на сябе матузок з кулончыкам.

– Цуд! Мне так пасуе! Праўда?

– Так, безумоўна. Асабліва з тваёй дыядэмай – ну проста каралеўна!

– Дзякуй!

І яна зрабіла невялікі рэверанс, нібыта і сапраўды была каралеўнай.

– А што ты будзеш рабіць са сваімі падарункамі? – без асаблівай цікаўнасці запытала Мілана.

– Я не ведаю, навошта яны наагул. З кулончыкам зразумела, яго хоць можна надзець. А тут што і да чаго, паспрабуй здагадайся.

– Проста так ён бы іх не пакінуў, – тут ужо і Мілана задумалася. – Дай зірну.

Янка працягнуў сястры падкоўку і крыжык. Дзяўчына пачала разглядаць іх.

– Цікава. На першы погляд, нічога такога ў іх няма.

Мілана зноў зірнула на сябе ў люстэрка, прызадумалася і раптам заўважыла старадаўні герб, па-майстэрску выразаны на верхняй частцы асады.

– Слухай, – зацікаўлена запыталася яна ў брата, – а гэта што?

– Наш родавы герб.

– Родавы герб? У нас быў свой герб?

– Некалі. Даўно, – адказаў Янка і ўважліва паглядзеў на выяву.

– Так, зачэпка ў ім! – узрадаваўся хлопец. – Як жа я адразу не здагадаўся?! Слухай, ты проста геній.

– Ты пра што? – не зусім разумела сястра.

– Дай сюды, – папрасіў ён назад свае падарункі. – Зірні на герб. Бачыш?

– Герб як герб… Аёй! – выгукнула яна, урэшце нешта таксама заўважыўшы. – На ім не стае крыжа і падковы. Але калі іх адламалі, чаму назад не прымацавалі? Навошта іх зламанымі трэ было захоўваць? Ды яшчэ нам перадаваць?

– Вось гэта мы і высветлім.

І хлопец, трымаючы свае падарункі ў руцэ, узлез на вечка куфра. Найперш ён прымерыў крыж, які дакладна запоўніў выемку. Значыцца, менавіта там ён быў даўней. Янка замацаваў яго трывала.

– Надаецца! – задаволена прамовіў ён.

І адразу ж па каморы праляцеў лёгкі ветрык. Зусім кволы, але ў зацішнай каморы яго можна было адчуць.

– Скразняк? – выказаў здагадку Янка. – Табе не падалося?

– Так. Я нешта таксама адчула.

– Дзіўна. Скуль ветру тут узяцца? Добра, не будзем зважаць на дробязі.

Янка ўзяў падкоўку і старанна прымацаваў яе. І так моцна прыціснуў далонню, што крыж неверагодным чынам нібыта выехаў з рамы.

– Што за глупствы? Я ж яго надзейна замацаваў!..

Янка крыху абурана ўзяўся за крыжык. Але той ужо не вымаўся. Ён нібыта вісеў на нейкім цвіку ці на шрубе.

– Не зразумеў, – прамовіў Янка. – Як гэта так?

Ён пацягнуў крыж мацней і заўважыў, што той круціцца. Янка, не ўсведамляючы, да чаго гэтая цікаўнасць можа прывесці, пачаў паварочваць крыж.

І тут люстэрка непрыемна ляснула. Наступным імгненнем уся яго паверхня ўкрылася танюткім павуціннем расколінак. Янка і Мілана не на жарт злякаліся, што зараз яно разляціцца па ўсім пакоі дробнымі аскепкамі, крануўшы і іх. Абое ў спалоху затулілі твары рукамі і адвярнуліся.

Але аскепкі не разляцеліся, а проста з шамаценнем і звонам абсыпаліся долу. І было б зразумелым, каб шкло абрынулася аскепкамі на куфар і падлогу. Але ж яно знікла некуды ў асаду, што было вельмі дзівосна.

Янка і Мілана павярнуліся, зірнулі на зніклае люстэрка і, нічога не разумеючы, пераглянуліся міжсобку.

– А дзе?.. – разгублена запыталася Мілана. – Шкло… Ці хоць бы аскепкі.

Янка пацепнуў плячыма. Ён паглядзеў на пустую асаду, а потым моцна-моцна заплюшчыў вочы і паматляў галавой, нібыта пабачыў нешта такое, чаму вочы не давалі веры.

– Што за…

Потым хлопец падняў руку і паспрабаваў дакрануцца да таго месца, дзе яшчэ колькі хвілін таму было люстэрка. Там дакладна мусіла нешта ж быць – ці сцяна, ці дыхта. Хоць нешта. Але замест таго яго рука проста трапіла ў нейкую пустэчу.

– Што за… – ізноў паўтарыў ён, не ведаючы нават, што і думаць.

Мілана стаяла з разяўленым ротам. Яна таксама адмаўлялася верыць сваім вачам. Янка тым часам выцягнуў руку з пустэчы, затым ізноў апусціў яе туды, сам сябе правяраючы.

– Што там? – запыталася сястра.

– Пуста. Відаць, там схаваны патаемны пакой. А мо і які патаемны ход.

– Хто б мог падумаць?!

– Так.

– І што, там зусім нічога-нічога не відаць?

– Святло, падаецца, удалечыні бачу, але нічога не разгледзець. Трэба спраўдзіць.

І Янка паспрабаваў рукой абмацаць пустэчу. Але ён не здолеў утрымаць раўнавагу, стоячы на вечку куфра, і паляцеў у цемру. Мілана адразу ж ад спалоху заверашчала. Але неўзабаве ўцяміла, што трэба нешта тэрмінова рабіць, і ўскочыла на куфар. Дзяўчына перахілілася праз край люстэрка і пачала клікаць брата, беспаспяхова водзячы рукой у цемры.

– Янка, Янка! Дзе ты, братачка?

Дзяўчына была не на жарт спалоханая. У яе нават прамільгнула страшэнная думка аб страце брата. Мілана роспачна паклікала яшчэ раз:

– Янка, Ян! Дзе ты?

– Я тут, Мілана! – прыцішана пачулася недзе ў глыбіні.

– Ян? – не паверыла яна сваім вушам. – Як ты там? З табой усё добра?

– Так, ідзі сюды! Тут так прыгожа!

– Куды? Я нічога не бачу.

– Проста скачы долу. Дай веры, усё будзе добра!

– Ну добра. Глядзі, калі што.

Дзяўчыну крыху адольвалі сумневы, але голас брата гучаў так упэўнена, так пераканаўча. Яна закінула нагу, падцягнулася і… скочыла ў цемру.

Мілана апынулася на невялічкай горцы, якою плаўна з’ехала долу. Яна вылецела праз пройму і раптам пабачыла неверагодна прыгожы сонечны лужок. Дзяўчына нават не адразу асэнсавала, што трэба падняцца, нагэтулькі была шакаваная. Паволі ўздымаючыся, глядзела на ўсё шырока расплюшчанымі вачыма.

– Дзе гэта мы?

– Каб жа я ведаў.

Мілана зірнула, адкуль яны сюды трапілі. Гэта быў стары вялізны разгалісты дуб з шырокім ды глыбокім дуплом. Яно было не такім вялікім, каб у яго з лёгкасцю пралез дарослы, але дастатковае, каб прасунуўся хто іх узросту.

– Пачакай! – пачала разважаць яна. – Калі гэта патаемны ход, дык дзе ж тады дом?

– Д-дом? – прамовіў Янка і сам зразумеў, што нешта тут не зусім лагічна.

– Так! Насамрэч мы з’ехалі проста з маленькай горачкі. Пагадзіся, гэтага замала на тое, каб так далёка апынуцца ад дома і каб яго не бачыць.

– А яно ж напраўду так. А дзе ж дом? Што за цуд?

І тут увагу Міланы прыцягнула іншае.

– Глядзі! – паказала дзяўчына на брата. – А што гэта з тваімі даспехамі сталася?

– А што з імі не так? – не разумеючы, прамовіў Янка і адчуў, што даспехі ў некалькі разоў пацяжэлі. Ён узняў руку, і ад здзіўлення хлопцу ледзьве мову не заняло: цацка сталася сапраўдным жалезным мячом. Хлопец папляскаў далонямі па сабе і адчуў грукат лат.

У подзіве ён зірнуў на сястру.

– А з табой што?

– У сэнсе? – крыху перапалохалася сястра і схапілася за галаву.

– Твая дыядэма… Як яна цяпер зіхціць! Ды і адзенне змянілася…

Мілана зняла дыядэму і агледзела яе. Гэта было каштоўнае ўпрыгожванне з дыяментамі, што зырка зіхацелі. Ды і сукенка стала па-каралеўску шыкоўнай.

– Нічога не разумею, – круціла галавою Мілана. – Дома няма, мы незразумела як пераўвасобіліся. Што з намі здарылася? Што ўсё гэта значыць?

– Ды і дзе мы? Падаецца, у нашай ваколіцы ніякіх нават і блізка падобных мясцін няма. Прынамсі я такіх дакладна не бачыў.

– Чакай, – паспрабавала разважаць Мілана. – Мы трапілі сюды праз тое люстэрка.

– Ну так. Ускочылі ў яго і цяпер тут, у гэтым дзіўным месцы.

– Ну, братка, не хачу цябе палохаць, але, баюся, мы трапілі з табой у…

– Залюстрэчча… – нечакана разам прамовілі яны.