– Так. Наш мужчынскі клопат – ваяваць, працаваць ды бараніць кволых і жанчын. А красавацца – гэта ўжо іх прывілей. Ды і няхай, калі ёсць чым. Галоўнае, каб пры гэтым яшчэ на нас ды на гаспадарку не забываліся. А там хай сябе цешацца, калі ім даспадобы.

Янка ўсміхнуўся з дзедавых разважанняў.

– Ну, унучак, мыйся, снедай ды выходзім. Рыба цяпер таксама будзе снедаць, тут мы яе і падловім.

Хлопец вомігам быў гатовы, не мінула і пяці хвілін.

– Дзеда, я ўсё! Можам ісці.

– Выдатна! Я толькі вуды вазьму.

– Дапамагчы?

– Дапамажы, калі ўжо гэтак карціць.

Вуды дзед захоўваў у той самай каморы, у якую так марыў зазірнуць Янка. І вось цяпер стары папраставаў менавіта туды, узяўшы з сабой і ўнука.

Хлопца перапоўніла хваляванне. Няўжо ён урэшце зможа зазірнуць? Ды не проста зазірнуць, а ўвайсці туды ды даведацца, якую ж таямніцу дзед хавае, што заўжды замыкае камору? Можа, ён там трымае паляўнічую стрэльбу ці яшчэ што, чаго іншым не варта ведаць і бачыць?

Янка пераступіў парог каморы, нават крыху стаіўшы дыханне. Шырока расплюшчыўшы вочы, ён зацікаўлена агледзеў увесь пакойчык. І чаго толькі тут не было! Аднак сярод розных побытавых рэчаў ды іншага рыштунку большую ўвагу да сябе прыцягваў вялікі стары куфар з люстэркам, што вісела над ім. Масіўны драўляны куфар быў акуты жалезнымі пласцінамі і замкнёны на важкі навясны замок. Люстэрка ж было агромністае – вышэй за Янку. Яно вісела ў мярэжыстай драўлянай раме з разьбянымі буйнымі ўзорамі, а ўгары рамы пышыўся майстэрскі выразаны вялікі герб. Быў ён у выглядзе шчыта, над якім узвышаліся рыцарскі шалом з каронай і вялікае пышнае пер’е. Шчыт і шалом таксама атачала складаная разьба. А ў самім шчыце была выразаная падкова, рагамі скіраваная долу. Над ёй крыж. Такі самы вісеў і паміж яе рагамі. Відаць, люстэрка было вельмі старое, час не пашкадаваў яго. Выступаў адно верхні крыж, а на месцы падковы і ніжняга крыжа было пустое паглыбленне. Як быццам крыж ды падкову выламалі са шчыта.

Пакуль Янка так уважліва разглядаў гэтае цікавае і загадкавае люстэрка, дзед узяў усё неабходнае і працягнуў унуку вуду, якая прызначалася яму. Але Янка захапіўся разглядваннем люстэрка і не заўважыў, што дзед яму падае. Стары гэта прымеціў і на пэўны час знерухомеў. Ён пазіраў то на Янку, то на люстэрка, у ягоных вачах з’явіліся смутак і задуменнасць, нібыта нарынулі на яго нейкія старыя ўспаміны раптам. Янка адчуў пільны позірк дзядулі і павольна павярнуў галаву.

– Дзед, а што гэта за люстэрка? – запытаўся хлопчык з непрытоенай цікаўнасцю.

– Гэта… – дзед і жадаў нешта сказаць, ды нешта стрымлівала, нібыта тое люстэрка захоўвала таямніцу. – Гэтае люстра яшчэ ад майго дзеда.

– Уга! – не мог стрымаць захаплення і здзіўлення хлопец. – Такое старое?!

– Так, Янка, так. І люстэрка, і куфар – усё спадчына па ім.

– А тое, што ў куфры?

– Часткова. Нешта засталося яшчэ ад яго, а так рознае.

– Як цікава! А што ў куфры?

– Нечага цікавага амаль няма. Так, старыя рэчы. Але… – раптам дзед змяніўся ў твары, пра нешта задумаўшыся.

– Што, што? – пацікавіўся хлопец, гледзячы на яго вачыма, якія ажно палалі.

– Ёсць там нешта… Ужо нават і не ведаю, ці варта табе казаць?

– Так, так, варта, дзеду! Ну скажы, што? – усхадзіўся заінтрыгаваны Янка, ледзь не падскокваючы.

– Не ведаю, мо і варта. Усё ж такі насамрэч тое датычыцца цябе, – уздыхнуў дзед.

– Мяне? – схамянуўся хлопец.

Дзед моўчкі нахіліўся і прасунуў руку за куфар, за якім вісеў ключ, адамкнуўшы замок і адкінуўшы дзверцы, стары прамовіў:

– Так. Не ведаю як, але, мяркую, менавіта цябе. Ну, магчыма, яшчэ і тваёй сястры.

Хлопцу ад такой неспадзеўкі нібы мову заняло. Гэтыя словы вельмі насцярожылі яго, і ён моўчкі назіраў за дзедам.

А той пачаў па чарзе выцягваць з куфра ягонае змесціва. Падкову, яшчэ нешта і яшчэ… Затым дзядуля зачыніў вечка і сеў на куфар, трымаючы ў руках нейкія рэчы.

– Вось, – прамовіў дзед і працягнуў нешта Янку. – Мой дзед мне некалі наказаў, каб я, як прыйдзе час, перадаў гэта сваім унукам.

– А што там?

– Што да чаго, я і сам не ведаю. Шчыра кажучы, я даўно ўжо і забыўся на ўсё гэта. І ўспомніў толькі цяпер, калі пабачыў цябе ў рыцарскіх даспехах і з якім захапленнем ты глядзіш на гэтае люстэрка. Дзед мне загадаў ніколі яго не выкідаць і перадаць гэтыя рэчы вам. Пэўна, час надышоў.

– А навошта ўсё гэта нам?

– Не ведаю, – пацепнуў ён плячыма. – Мой дзед сказаў, што як прыйдзе час, вы самі здагадаецеся, што і навошта.

І ён працягнуў рэчы ўнуку, якія той уважліва ўзяўся разглядаць. То былі невялічкая падкоўка, крыжык, таксама невялікі і прыгожы кулончык на скураным матузку.

Кулончык больш за ўсё прыцягваў да сябе ўвагу. Гэта быў дзіўнага фіялкавага колеру напаўпразрысты незвычайны каменьчык у дэкарацыйнай асадзе. Нельга было сказаць, што гэта цьмяны кавалак глянсаванага шкла. Так, гэта быў менавіта невядомай Янку пароды каменьчык – такога ён ніколі не бачыў. І вакол каменя па беражках былі выбітыя невядомыя знакі, падобныя да старажытных загадкавых надпісаў. Магчыма, нават руны.

Хлопчык пільна разглядаў загадкавы медальён і надпісы на ім.

– Мяркую, – перапыніў яго разважанні дзед, – гэтае ўпрыгожванне болей надасца Мілане. А вось рэшта хутчэй датычыць цябе.

– Думаеш, гэта проста ўпрыгожванне? – запытаўся хлопец, не адрываючы позірку ад кулона.

– Зусім не, – прамовіў стары. – Проста выконваю загад дзеда. Выканаў – і цяпер больш спакойны. А што там да чаго, вырашайце самі. Напраўду, я ўсё ж думаю, што гэта проста ўпрыгожванне. Не ведаю, каштоўнае ці не. Старыя цацкі.

– Дзіўна.

– Магчыма. Але, – успомніў дзед, па што насамрэч яны сюды зазірнулі, – лепей мы гэта ўсё пакуль пакінем, каб не згубіць, а потым, бліжэй да ад’езду, возьмеце з Міланкай свае падарункі. Добра?

– Так.

– Ну вось і дамовіліся, – усміхнуўся дзед і ўскудлаціў унукаву чупрыну, забраў у яго рэчы і паклаў у куфар.

– Ну што, цяпер на рыбалку? Рыба ўвесь дзень чакаць не будзе, – і ён працягнуў хлопчыку ягоную вуду.

– Гайда! – з радасцю пагадзіўся Янка.

Яны выйшлі з хаты і скіравалі да ракі, што цякла непадалёк ад дому. Янка ніяк не мог супакоіцца. Яму дужа карцела парыбачыць з дзедам, і ў той самы час ён ніяк не мог забыцца на тыя таямнічыя рэчы, якія ажно зачаравалі юначы розум.

Незаўважна дапялі да месца, дзе любіў рыбачыць яго дзед. Тое быў дужа маляўнічы куток, асабліва такім выдатным ранкам. Лёгкая смуга стаяла над ракой, а ценькія прамяні сонца яе фарбавалі ў таямнічы памаранчава-барвовы колер. Было крыху прахалодна, асабліва паблізу вільготнага берага, але ўсё гэта такім чароўным ранкам зусім не заўважалася. Ды і пасля гарачага сняданку вудалі пачуваліся ўтульна.

– Вось і прыйшлі, – прамовіў дзядуля. – Маё ўлюблёнае месца.

– Разумею. Тут надзвычай прыгожа, – пагадзіўся Янка.

– А яшчэ тут найлепей бярэ, асабліва цяперака.

– А чаму?

– Бо рыба снедае, і прыхавацца тут ёсць месцайка, – паказаў ён на карэнне дрэў, якое сыходзіла проста ў ваду. – У гэтым месцы рыба торкае заўжды добра, даспадобы ёй тут.

– Ага! Значыцца, рыба нам сёння забяспечана?

– Анягож! Сумаваць дакладна не давядзецца, абяцаю!

Яны паставілі рыбацкія зэдлікі і пачалі раскладаць рэчы. Вуду дзед разгортваў так асцярожна, нібы тую выштукавалі з крышталю. Але ж якая файная яна была! Відаць, тата Янкі доўга яе абіраў і аддаў за яе немалыя грошы.

– Добрая вуда! – не мог нацешыцца стары. – Такой дакладна ні ў кога ў нашай вёсцы няма. Дый што там у вёсцы – у наваколлі не знойдзеш! Ну, паглядзім, як яна ў справе.

Дзед замахнуўся, і з лёгкім свістам гачок паляцеў далёка ў раку, размотваючы за сабою лёску. Шпулька вуды закруцілася хутка-хутка, але так ціха, што яе звычайнага ляску стары амаль не пачуў.

– Ну, з такой вудай мы сёння пэўна вернемся з рыбай, – задаволена прамовіў дзед. – А ты, юны вудаль? Закідвай! Ці не развучыўся яшчэ? – падахвочваў ён унука.

– Я? Не-а! – пахітаў Янка галавой.

У яго, безумоўна, не было гэтулькі досведу наконт рыбацкай навукі, як у дзеда, але вудай малец ужо ўмеў карыстацца. Хай сабе і не як праўдзівы рыбак, але досыць добра і спрытна. Хлопец замахнуўся і таксама закінуў гачок у раку.

– О, малайчына! – пахваліў яго дзед. – Добры рыбак!

– Ну дык ёсць у каго!

І яны, задаволеныя сабой, распачалі лавіць рыбу. Пэўны час гэта адцягвала разважанні Янкі. Але, гледзячы на павольную плынь ракі і на паплавец, які калыхаўся на воднай роўнядзі, думкі самі сабой вярталіся да хлопца.

– Дзеду! – паклікаў ён.

– Ну чаго, Янка?

– Слухай, а што гэта за шалом такі са шчытом быў над люстэркам? Да герба так падобна.

– Дык гэта і ёсць герб, – усміхнуўся стары.

– Цікава! А ён проста так там вісіць ці чыйсьці?

– Гэта герб тваіх продкаў!

– Маіх продкаў? У нас што, быў свой герб? – шчыра здзівіўся хлопец.

– Наш род належаў да гэтага герба і карыстаўся ім.

– Гэта як?

– Даўней, калі рыцары збіраліся на вайну і аб’ядноўваліся пад адной харугвай з гербам, за вайсковыя заслугі іх сем’ям мог надавацца герб. Ім яны потым карысталіся. Такім чынам многія шляхецкія сем’і займелі падобныя гербы. Наш род пайшоў ад сапраўдных рыцараў.

– Але ж!

Янка быў гэтак здзіўлены, гэтак усхваляваны, што мог бы выпусціць вуду і не заўважыць таго.

– Ашалець можна! – не мог ачомацца хлопец. – А чаму я нічога дагэтуль не ведаў?

– Папраўдзе, гэтага нават твой бацька не ведае. Я пра тое асабліва ні з кім не размаўляў.

– А чаму?

– Ну як табе патлумачыць? Не тыя часы былі, скажам так.

– У сэнсе?

– Калісьці за такое маглі і выправіць куды, у Сібір ці яшчэ што горай. Хаця твой бацька і нарадзіўся ўжо ў больш вольны час, але ўсё адно лепей было не распавядаць пра сваё паходжанне.

– А цяпер што?

– Ужо можна і не хаваць. Але каму гэта цяпер цікава?.. – сумна прамовіў дзед.

– Мне! – гарэлі вочы хлопца. – Вельмі! Гэта ж так істотна ведаць, – кім былі твае продкі. Асабліва калі гэтакія. Я дагэтуль пра рыцараў толькі ў кніжках чытаў ды фільмы пра іх глядзеў. А цяпер разумею, што ў маім родзе былі рыцары! Цікава ж!

– Шчыра кажучы, мяне вельмі цешыць, што цябе гэта так уразіла, – павесялеў дзед. – Можа, у цябе атрымаецца болей даведацца пра нашых продкаў. Я стары ўжо. А ў вас, маладых, усе магчымасці сёння на тое ёсць. І архівы, і бібліятэкі вунь якія, і гэтае, як яго…

– Сеціва? – падказаў хлопец.

– Ага, яно самае. Вось дзе рэч, кажуць, цудоўная.

– Усё, што пажадаеш, можна знайсці, – пагадзіўся Янка. – Трэба будзе ў вольны час, як вернемся, паглядзець. Магчыма, што і знайду.

– Мо што і мне потым апавядзеш.

– Абавязкова, дзеду.

– О! – раптоўна гукнуў дзед, і Янка павярнуўся ў той бок, куды глядзеў дзед. – Торкае, глянь ты, торкае!

– Ага, – адразу з імпэтам пералучыўся Янка на іншае. – Глянь ты, і сапраўды, бярэ! Ды і добра, відаць жа. Гэтак цягне, няйнакш, вялікая рыбіна.

– Так, давай, давай! – дзед шмаргануў вуду і закруціў шпульку.

Урэшце над воднай плынню паказалася і сама рыбіна, якая выскачыла на імгненне з вады, спрабуючы вызваліцца ад гачка. Яна была не з дробных. Галоўнае цяпер, каб яна не сарвалася.

– Падхватнік, Янка, хутчэй падхватнік! – крычаў дзед, падцягваючы рыбу, якая ўпарта супраціўлялася.

Хлопец кінуў сваю вуду і скокнуў па падхватнік. Дзед падвёў рыбу бліжэй да берага, а хлопец яе ўдала падхапіў. Ён ледзь выцягнуў рыбіну на бераг, ажно той падхватнік прагнуўся.

– Глядзі, глядзі! – раптоўна гукнуў дзед. – Хапай вуду, і ў цябе бярэ!

Хлопец кінуўся ратаваць сваю вуду, якую рыбіна магла сцягнуць за сабою. Янка падсякаў яе і падцягваў гэтак, як вучыў дзед. Рыба пачала весці з боку ў бок, але хлопец усё бліжэй падцягваў яе да берага. Лёска напіналася, як струна, але гэта адно падахвочвала хлопца. Яшчэ крыху намаганняў – і ягоны ўлоў на беразе.

А далей яны толькі і паспявалі, што выцягваць згаладалую рыбу, і за колькі гадзін ужо мелі болей чым зайздросны ўлоў. Такога Янка і не мог уявіць.

1 2 3

...

Стандарт

(2 оценки)