«Килделәр дә керделәр…»

 
Килделәр дә керделәр,
Кереп түргә менделәр,
Уйнадылар, көлделәр
Шатлыклар йөрәгемдә!
 
 
Шатлык ул килә генә:
Олыга да, кечегә дә,
Дустыңа да, ишеңә дә,
Яхшылык телә генә.
 

1971

Шомлы төндә

 
Бер эт улый күңелгә шом салып,
Нинди борчу икән ул эттә?
Үз тавышына үзе исе китеп
Шыңшый да ул, карый өреп тә.
 
 
Таңда китәм, шуңа улый дисәм,
Мин түгел бит аның иясе.
Ни шомлыкка икән тагын бусы,
Ничек юрап, нәрсә диясе?!
 
 
Әллә минем хисләремне сизеп,
Сагышыма кушылып улавы?
Томан баскан тонык айга карап
Җырлавымы, әллә елавы?
 
 
Мин урынымнан тордым чыдамыйча,
Әллә нигә сыкрап, пошынып:
Йөрәгемә җиңел булыр сыман,
Бер уласам шуңа кушылып…
 
 
Туктатырга теләп, берәүләре
Таш атарлар эткә – тиярләр…
Ә мин – кеше, миңа туры карап,
«Сынаттың бит, Нури!» диярләр.
 
 
Гомер буе шулай сынатмыйм дип,
Чыгармаган идем өнемне, –
Сагыш тулган икән чиктән ашып,
Гарык кылган икән күңелне…
 
 
Ә теге эт улый шомлы итеп,
Аһ, әгәр дә улау киметсә
Эчләремә тулган сагышларны, –
Мин кушылыр идем шул эткә.
 

1971

Нәсыйхәт

 
Бәйләнчекләр тагын «Дидактика!» дияр.
Дисә дияр, бәлки, бер файдасы тияр.
 

 
Ачулансаң ачулан, тик явызланма,
Хөрмәт күрсәт, яраклашма, сагызланма.
 
 
Бул булалсаң эре, ләкин эреләнмә,
Сүзең якла, җаһилләрчә киреләнмә.
 
 
Гайрәт белән усаллыкны бутый күрмә.
Горурлансаң горурлан, мактанып йөрмә.
 
 
Түбәнчелекле бул, ләкин түбәнләнмә.
Ирешсәң данга, бер дә әллә кемләнмә.
 
 
Каныкма көнләшеп, иҗат сөеп көнләш.
Мәйдан тотар булсаң, аяк чалмый көрәш.
 
 
Тыйнак булу әле йомшак булу түгел,
Һөҗү-калҗыңлы булсаң бул, чамаңны бел.
 
 
Тагын кирәк булыр кое – төкермә син.
Көчек булсаң була бир – айга өрмә син.
 

1971

Узганнар белән сөйләшкәндә

 
Карыйм кояш баюларын
Арча кырыннан:
Кирмән арты кызыл янгын,
Якут төсле кан, –
Борынгылар каны анда,
Күкләргә ашкан,
Дәрья булып офыкларга
Барып тоташкан.
Күрәм гаҗәп манзарада
Мин үткәнемне.
Кинәт тирән сагыш ала
Шат күкрәгемне.
 
 
Юк! Дан өчен кыелмаган
Батырлар җаны!
Явызлыктан коелмаган
Бабайлар каны;
Ят җирләрдә баскынлыктан
Кырылмаган ил,
Үз йортында мәйдан тоткан –
Кол булмаган ил!
Менә күз алдына баса
Колшәриф палван²⁰,
Сөйли күз яшьләре аша,
Өсте-башы кан:
«Уйнамагыз сез ут белән,
Дидем аларга,
Таҗ-тәхетләр эзләп килгән
Тинтәк ханнарга.
Булмады сүземә рәтләп
Бер колак салган, –
Бүленде-ярылды дәүләт
Үзара даудан.
Аннан яу басты, тетрәтте
Таралган илне, –
Тешләп булмый шул терсәкне!
Эш узган иде…
Биш атна дәһшәт уйнады, –
Кырылды халык:
Үлем йә җиңү! Булмады
Уйда урталык.
Хәнҗәрем кермәде кынга,
Бирелсә дә хан,
Мәдрәсәм бусагасында
Булдым мин корбан.
Белмәгәннәр белсен, белгән
Илгә сөйләсен:
Колшәрифләр юкка үлгән
Икән димәсен».
 
 
Туздырган сине язмышның
Аяусыз җиле.
Язгы тамчы булып сагышым
Җылытсын иде
Синең изге, тик каберсез
Сөякләреңне;
Тарих, ник иттең кадерсез
Сирәкләреңне?!
 
 
Колонияләр аңга килеп
Мәйдан тотканда,
Бер-бер артлы ирләр ирек
Даулап чыкканда, –
Оран саласыз күк сез дә
Гасырлар аша, –
Бөек дауга сезнең эз дә
Килеп тоташа.
Сез шәфәгы идегез илнең…
Ә бездә – таңнар! –
Әкиятләрдә генә инде
Патшалар, ханнар.
Карыйм Арча кырларыннан
Кояш батуын.
Күрәм шәфәкъ нурларында
Сынын батырның, –
Соңгы үлем ярасыннан
Ауган җирендә
Басып карап тора сыман
Туган иленә.
 

1971–1976

Көләч йөзле булып

 
Ямьсез җанга ямьсездер лә дөнья,
Тар күңелгә – ул бер тар кабер.
Миңа аяз көндә таң каршылап,
Бер сулау да җәннәт белән бер!
Шул җәннәттә, әҗәл җиткәнчегә,
Мин ашыгам яшәп калырга! –
Мәдәт бирсен фанилыктан өстен,
Авырлыкны җиңгән сабырга.
 
 
Кайсы бозыла, кайсы дөнья куя…
Сирәкләнә инде дуслар да.
Хөрмәтлиләр яшьләр,
аларның да
Күпчелеге әхлак кушканга.
Мин хөрмәтлим хөрмәт итәрлекне,
Олымы ул, әллә кечеме, –
Бик күңелсез булыр иде дөнья,
Яратмасаң әгәр кешене.
 
 
Шулай да бар каһәр сукканнары, –
Явызлыктан белми нишләргә,
Төкерек чәчеп йөри, усал эттәй,
Кем юлыкса шуны тешләргә…
Хикмәтеннән кайчак замананың
Хәйран калып, акыл туктала:
Егерменче гасыр кешесе син –
Тешләтмә дә аңа, сукма да!
 
 
Ни әйтсәң дә, яшәү шундый әйбәт!
Җир җир инде, җәннәт дисәң дә:
Туфраклары җиңел булсын гүрдә,
Түзем-сабыр бирсен исәнгә…
Күргән төсле җирдә исән чакта
Киләчәкне – йөз ел алдагын,
Мин үлгәч тә күреп ятармын күк
Җир өстендә ниләр барганын.
 
 
Ямьсезләргә ямьсез фани дөнья,
Тар күңелле мескен өчен – тар…
Көләч йөзле кояш булып, җирдә
Яшәүдән дә матур нәрсә бар?!
 

1972

Болытлар да җилләр

 
Баеп барган кояшына борган
Ак болытлар алтын яңагын.
Мин аларның гаҗәп кәрванына
Сокланып һәм сыкрап карадым.
 
 
Тетелгән йон төсле шул болытлар
Күләгәләр ташлый тауларга.
Иләс-миләс җилгә юлдаш булып
Ашыгалар әллә кайларга…
 
 
Бөтен тирә-ягым хәрәкәттә,
Җаным тетрәп китә куркудан:
Әллә җилләр инде мине куа,
Әллә инде үзем җил куам?..
 
 
Гомер уза, болыт куган җилдәй,
Риза түгел күңел – талпына:
Күпме яшәп җирдә, бер җылы сүз
Әйтә алдың микән халкыңа?!
 
 
Телең ачкан, күзең ачкан илең,
Юаткан ул сине – баласын;
Син үзеңнең күз яшьләрең белән
Юалдыңмы аның ярасын?!
 
 
Болытлар бит алар ваемсызлар –
Биек күктә йөзгән чакларда
Дүрт ягы да кыйбла, барыр юлы –
Җилләр куган ерак якларга…
 
 
Болытларга охшамаган шул без,
Безнең кыйбла фәкать бер генә!
Җил җаена карап, газиз халкым,
Юлларыңны борма төрлегә.
 
 
Язмыш сине һаман элеккечә
Җил-давылга каршы йөрергә
Җитәкләсен диеп олы юлдан,
Теләк телим туган телемдә.
 
 
Баеп барган кояшка бер ачып,
Бер яңадан каплап тауларны,
Кая ага икән болай гамьсез,
Болытларның моңсу кәрваны?..
 

1972

Алиһә

 
Ак мендәргә башын куеп яткан,
Ә гәүдәсе ярым ялангач…
Матурлыгын кая яшерсен ул,
Чын алиһә булып яралгач?!
 
 
Әйтерсең лә Мелос Венерасын
Кемдер куйган шулай яткырып,
Тәрәзәдән төшкән ай нурында
Үзе балкый айдай яктырып.
 
 
Җан өргәннәр кемнәр бу һәйкәлгә,
Ак мәрмәрдән коеп тәннәрен?! –
Мөмкин түгел мондый гали затка
Әверелүе гади бәндәнең!
 
 
Бу – алиһә ята минем алда!
Бу – чын сәнгать, иҗат тудырган.
Мин – хыялый рәссам, үз бәхтенә
Гарык булып, алҗып утырган…
 
 
Шулай гына карап утыру да
Нинди бәхет, нинди тантана!
Сөям генәме соң мин бу җанны?
Юк! Гыйбадәт кылам мин аңа!
 
 
Ай нурында айдай балкып ята
Ак алиһә ап-ак мендәрдә…
Юк, уятмыйм әле, – аның урыны
Гаршемдәге изге мөнбәрдә.
 

1972

Кайтмый калмый

 
Чәчелгән, сибелгән татар,
Яфраклар очкан сыман
Таралган, туган якларын
Калдырган кошлар сыман.
Кошлар кайта, язлар җиткәч –
Күңелле безнең яклар!
Кошлар кебек сайрашырга
Кайта безгә кунаклар.
 
 
Кайчагында сагышлардан
Нечкәрсә күңелләре,
Өздереп җырлап җибәрә
Моңлы татар көйләрен.
Шунда ул туган якларын
Төшерә уйларына:
Йөргәндәй була Камада,
Агыйдел буйларында…
 
 
Телләргә, яңа җирләргә
Күнегә сабыр гына:
Ямьле булса да торган җир,
Туган җир сагындыра!
Кайта ул, кайтмый калалмый
Ризыгын бер татырга,
Гөрләшеп туган телендә
Эчләрен бушатырга.
 

1972

Көзге диңгез буенда

 
…Давыл бәла китерсә дә наратларга,
Әйләнделәр алар көчле корабларга…
 

Ян Райнис. «Сынган наратлар»

 
Шаулый, шаулый…
Әллә диңгез,
Әллә наратлар?
Болытларның иңнәрендә
Кургаш канатлар.
 
 
Әллә яңгыр, әллә томан?!
И көзге чаклар…
Ник бер үрли, бер ташлана
Бу акчарлаклар?
 
 
Монда Райнис наратлары,
Теге кораблар…
Диңгез…
Диңгез түгел–дала:
Канатлы атлар.
 
 
Ярсып чаба ак күбектә,
Меңнәрчә алар!
Чал ялларын җәеп, кинәт
Ярга яталар,
 
 
Югалалар комга сеңеп,
Эзсез пораклар…
Соры дала – серле диңгез!.. –
Әкият бу яклар.
 
 
Сагышлы да, ямансу да
Көзге бу чаклар, –
Искә төшә Иделдәге
Моңсу учаклар…
 

1972

Гомер турында

 
Шагыйрь гомере кыска була, диләр,
Әйбәт кеше, диләр, гомерсез.
Әйтсәм әйтим, моны минем яшьтә
Ишетүе шактый күңелсез.
 
 
Хәер, әгәр чынлап шулай булса –
Үлгән булыр идем мин күптән.
Кургаш тәнем җиргә тарта мине,
Ә шигърият – төшерми күктән!
 
 
Бөек Сәгъди йөздән артык торган, –
Мең ел инде – яши һаман да:
Тел тидереп кара, күп яши дип, –
Замандаш ул һәрбер заманга!
 
 
Яхшылыкка түгел – озаклады
Дип әйткәннәр әйтер, ни чара?!
Тик Сәгъдиләр яшен яшәтмичә
Ясамый тор, үлем, ишарә.
 

1972

Бөртек булып

 
Гүзәл яшьлекне бизи дәрт,
Картлыкны – хикмәт.
Исәпләшми моның белән
Бу дөнья нишләп? –
Дәртсезләр дә, мәнсезләр дә
Яшиләр бик шәп.
 
 
Аларны да хатын-кызлар
Сөя-ярата,
Эшләреннән дә уңалар,
Абруй да арта, –
Фани дөнья тегермәне
Барын да тарта.
 
 
Тегермән ташына бодай
Коелган төштән,
Бер бөртек булып, буага
Тәгәрәп төшсәм,
Агып чыгып, язлар саен
Кырларда үссәм, –
 
 
Шул булыр иде хыялның
Бөек җиңүе:
Хикмәт белән дәртнең бергә
Туры килүе, –
Язмышыңа үлемсезлек
Алып бирүе.
 

1972

Кош буласым килә

 
Кошлар теле кебек тибрәп тора –
Ягымлы телегез.
Латышлар! Мин сезне үз иткәнне
Телсез дә белегез.
 
 
Кошлар әнә төрле булсалар да,
Телләре бер, диләр.
Ә кешеләр, кеше була торып,
Уртак тел белмиләр!..
 
 
Телләр төрле икән – бер зыян юк,
Кер булмасын анда,
Телне басып, тынны кысып торган
Гер булмасын җанда!
 
 
Җиһан гизеп сайрашырга телим, –
Кош буласым килә:
Бар телләрдән торган гаҗәп хорга
Кушыласым килә!
 
 
Барыбызга изге туфрак бит бу,
Без – җир балалары.
Кешеләргә бәхет – тик дуслыкта,
Туганлыкта бары!
 

1972

Ике диңгез

 
Хыялларым – кара сакал – янымда:
Басып торам ике диңгез ярында, –
Берсе – Кара, берсе – Балтыйк диңгезе,
Чагыштырмак булам ике тиңсезне.
 
 
Икесе дә алар горур, мәһабәт,
Икесендә дә яшеренгән һәлакәт…
Икесе дә куәтле – хәттин ашкан,
Икесе дә офыкларга тоташкан.
 
 
Баксаң, алар охшаш сыман үзара.
Ә төскә: берсе – соры, берсе – кара,
Авазлары да бертөсле туалмый:
Пышылдый берсе, берсе сыкрый, аглый…
 
 
Шаулый Балтыйк, шаулый… тынгы табалмый.
Кара диңгез шаулап кына калалмый:
Ул яралы арысландай үкерә,
Ярсуыннан кыяларга сикерә!
 
 
Бер карасаң, болар охшаш шикелле,
Бер карасаң, охшашлыгы икеле,
Бер карасаң, бу ике диңгез – игез;
Дөньяда игезләр дә булмый тигез…
 

1972

Тантанадан соң

 
Фанфаралар тавышы яңгырап тынды
Шаулап үткән яшьлек шикелле…
Тындымы соң дөньям?!
Гел яшь илһам
Миңа тагын курай китерде.
 
 
Куам, көтү куган малай сыман,
Шул курайда үткән елларны
Һәм онытам узган яшьлегемне, –
Миндә гүя узмый торганы.
 
 
Һаман әле миңа, көтүчедәй,
Яшел кырлар, үрләр үтәсе:
Теләкләрен илнең, борчуларын,
Сагышларын багып көтәсе!..
 

1972