Түзәм
Иҗат тавында талпынам, сызлана җан,
Урынсызга атылган таш – авыр сүздән…
Түзәм, юкса чыдамсыз егеткә ни сан!
Түзәм, чөнки Тукай, Гафурилар түзгән.
Яшим күпләр кебек ирек тәмен тоеп,
Тик шулай да кайчагында күңелем боек:
Бетә алмыйм тормыш кысасына сыеп.
Шуңа гаҗәп түгел тамса яшем күздән.
Юк-юк, елак түгел! Зинһар, дөрес аңла.
Тик күңелем тартым уйлар-сагышларга.
Тормыш ыгы-зыгысында ярышканда
Мин һич түгел киләчәктән өмет өзгән.
Киләчәгем көн күк ачык алларымда:
Йөзеп китәм мин хыялым ярларына,
Күтәреләм якты бәхет тауларына!
Ә кайчакта баткак ерып барам тездән…
Әйе, кинәт төшә күңелем, хәтерем кала.
Йөрәк әрни һәм сызлана яна-яна…
Дошман хәнҗәр белән чәнечмәгән аңа:
Яра сыкрый көтмәгәндә төрткән бездән!
Бик әрнүчән була бездән алган яра…
Ни әмәл бар, ул ярага бармы дәва?
Иҗат – көрәш мәйданы ул, түзми кара!
Түзәм, бөек Тукай, Гафурилар түзгән.
1960
Купшы шигырь
Купшы шигырь – бокаллардан ташып
Күтәрелгән шампан күбеге;
Кабарынган була чиктән ашып,
Бик тиз шиңә ләкин бүреге.
Купшылыгы бетә; бокал буш,
Буш күбектән булмый күңел хуш.
1962
Хак сүзләр
Татлыдан татлы ни татлы?
Күпләр әйтә: бал татлы.
Бал-шикәргә караганда,
Эшләп аргач, ял татлы.
*
Салкыннан салкын ни салкын?
Күпләр әйтә: боз салкын.
Карга-бозга караганда,
Ямьсез-чытык йөз салкын.
*
Ачыдан ачы ни ачы?
Туры әйткән тел ачы.
Шундый ачы әйтә торган
Телләр күбрәк булсачы!
*
Ансаттан ансат ни ансат?
Гаепләү, хурлау ансат.
Андый юлга баса күрмә,
Кеше булсаң – кылан сак.
*
Киредән кире кем кире?
Үзсүзле бәндә кире.
Урынсызга киреләнгән –
Ни акыллы, ни тиле.
*
Түбәннән түбән кем түбән?
Түбән бәндә – ялагай.
Ялагайның күңеле булмый
Көн дә табан яламай.
1963
«Сөям» димә, шугым!
Балачакта мине сабый итеп
Алдый иде юатып олылар,
Хәзер инде мин картаеп җиткәч,
«Алдамакчы» яшьләр-колыннар.
Мин ышанмам, «сөям» димә, шугым,
Син карлыгач булып уйнакла,
Дулкыннардан биек яшел ярга –
Тиң ярыңа барып кунакла.
Кыска була шәфәкъ кызыллыгы,
Ул хәбәр тик кояш батудан…
Нәрсә матур җирдә алсуланып,
Нурда балкып таңнар атудан?!
1964
Оптимист көзе
Саф, сары зәгъфран төсле
Тышта сап-сары иртә:
Агачлар чайкала җилгә,
Яфраклар ява җиргә.
Уйный алтын көз бураны –
И чуар бөтен һава,
Ак мамык кар түгел, сары
Тәңкәләр өскә ява.
Купшырак бизәнгән хәзер
Моңлы каен, карама…
Көз гаҗәп буяулар белән
Балкый кая карама.
Узган гомергә тиңлиләр
Кемнәр сары яфракны?
Юк, туры килми, сары төс
Нәкъ кояш төсле якты!
Сары яфрак сагыш түгел,
Түгел узган гомер дә:
Көзен саргайса, яшәрә
Яшел яз белән бергә.
1966
«Азат җанлы булып туганмын мин…»
Азат җанлы булып туганмын мин.
Карышсам да язмыш кушканга,
Бәйгеләрдә чабар ат булсам да,
Аякларым булды тышауда.
Шул тышауны өзеп ташлар өчен
Үз гомеремдә күпме көрәштем!..
Җиңалмадым тормыш ваклыкларын,
Тик көчемне җилгә өләштем…
Ахмакларга акыл сатмадым мин,
Сорамадым акыл әҗәткә;
Намус-вөҗдан шартын бозмасам да,
Табынмадым әхлак-әдәпкә.
Акыл белән эш ит, диләр миңа…
Ә йөрәкне кая куясы?
Анда һаман әле давыл уйный,
Анда һаман «җеннәр оясы»!
Аның әле амур укларыннан
Һаман килә яра аласы.
Булса булыр икән бу кадәр дә
Тынгы белмәс адәм баласы!..
Типсәң тимер өзәр чак узса да,
Мин калышмыйм әле ярыштан,
Мәйдан тотсам – исемем генә түгел,
Бөтен рухым, җисмем арыслан!
Нәрсә көтә – әзер барысына да,
Күптер әле алда күрәсе.
Ярышларда егылып үләр идем,
Бер дә килми авырып үләсе.
1966
«Мәхәббәтем, җиргә Сак-Сок булып…»
Мәхәббәтем, җиргә Сак-Сок булып
Яралмасак, нәрсә булган соң?!
Арабызда еллар ераклыгы…
Белә торып ник омтылам соң?!
Язгы чәчәк булып күкрәгеңә
Куналмадым күкрәп үскәндә.
Риза булыр идем, итәгеңә
Көзге яфрак булып төшсәм дә.
Моңын, сагышын яшереп йөрәгемнең,
Балкып торса ачык йөзләрем,
Син уйлама шат дип… яшьсез булыр,
Яшьсез елар минем күзләрем…
1966
Сагындым
Диңгез, диңгез!
Кояш нурларында
Миллион төсләр белән кабындың.
Син иректәй иркен,
Мин шулай да
Иделемне өзелеп сагындым.
Барган саен яңа җирләр, илләр…
Диңгез ача тылсым сандыгын.
Һәр шәһәре – әкият…
Мин шулай да
Казанымны өзелеп сагындым.
Аджарлар бар монда, абхазлар бар –
Хуҗалары диңгез ярының,
Матур, батыр халык,
Мин шулай да
Татарымны өзелеп сагындым.
Купшы магнолиясе, чинарлары,
Хөрмәләре таулар ягының.
Мәңгелек җәй монда,
Мин шулай да,
Туган ягым, сине сагындым.
Дулкыннарга, офыкларга карап,
Күз-керфегем күпме талдырдым;
Ялгызсынам икән сездән башка,
Бик сагындым, дуслар, сагындым…
Диңгезнең дә хәтта бар бер чиге,
Тик чиге юк хисләр агымының!
Туфракларың – сөрмә, суың – ширбәт,
Татарстан, сине сагындым.
1967
Өмет
Ни әйтерсең, әгәр беркөн үлем килсә:
– Вакыт җитте китәргә, әйдә, кем! – дисә.
Ярый ла әйтә алсаң: – Чү, орынма! – дип.–
Юлыңда бул, миңа таба борылма! – дип.
Әйт-әйтмә, тик Әҗәлнең күңеле йомшармас,
Явыз булса да, ул тугры – ришвәт алмас.
– Күп интектең, – дияр, – ял ит, күзеңне йом…
Алып калмас хәтта табиб кылган им-том.
Шулай да мин бер хәйләсен табармын, шәт,
Калыр өчен тагын гүзәл җирдә яшәп!
Калдырырмын, әйтсәм әйтим, мин чынымны.
Мирас итеп, һич югында, бер җырымны.
Шул җыр белән минем исемем дә онытылмас,
Тәнгә булса булыр кабер, җанга булмас!
1967
Нигә?
Мин елмаеп киләм ерактан ук –
Шәүләң генә синең күренсен…
Эчемдәге тышымда шул минем.
Син дә нигә шулай түгелсең?
Сине күрсәм, бетә борчуларым,
Син шул минем бердәнберемсең,
Син дип яшим, син дип өзелеп торам.
Син дә нигә шулай түгелсең?..
Әллә юри салкын кыланасың,
Теләгәндәй «күңеле сүрелсен».
Мин шаярмыйм алай хисләр белән.
Син дә нигә шулай түгелсең?..
Уйлыйсыңдыр: «Бу – кол инде миңа,
Түгелә икән яше, түгелсен».
Сөйгәнне кол итү, колны сөю
Сөюмени! Хаклы түгелсең…
Теләгем бер: елмаюым аша
Бөтен җаным сиңа күренсен!
Мин беркатлы дәрвиш бәндә инде…
Ә син,
Син шул андый түгелсең.
1967
Ник елый икән акчарлак?
Кемдер юк, нәрсәдер җитми,
Җанымда борчу гына…
Ник елый икән акчарлак
Ялгызы, моңсу гына?
Еракта Кырым таулары,
Тауларда күксел томан.
Алар да моңсу – кайгымны
Уртаклашалар сыман.
Дельфиннар уйный, бу мине
Юатып уйнавымы?
Алыгыз диңгез төбенә
Сагышлы уйларымны!
Тар кебек мина киң диңгез,
Аз кебек миңа һава;
Кайда син күңелгә сәйран?
Кайда хисләргә дәва?
Нигә соң әле бу миңа
Кинәт сарылды сагыш:
Кирәк җырла, кирәк ела,
Кирәк авыруга сабыш…
Әй, диңгез, шаула, дулкынлан,
Талпынып уйначы бер!
Әйдә, синең дәһшәтеңнән
Рухланыйм туйганчы бер!
1967
Көчле дә син!
Ф-га
Көннең көлеп туар иртәләре,
Айның аерылалмас кичәләре,
Даланың давылы,
Атның асавы,
Бәйгенең бүләге,
Ярның ялкынлысы
Инде миңа түгел…
Ләкин
Өмет өзәме соң күңел!
Ап-ак тешләрең,
Якут иреннәрең,
Ачык күз карашың
(Бер – олы син бу чагыңда,
Бер – сабый баласың),
Сулыш алышың,
Саф, яшь тавышың,
Назлы атлауларың…
Бер чынлап,
Бер шаярып
Мине мактауларың…
Көнемне көләч итәр төсле,
Аемны сердәш итәр төсле,
Атның асавына атландырыр,
Даланың давылына ташландырыр,
Бәйгенең бүләген алдырыр,
Сөю ялкынында яндырыр,
Мәңгегә тынгысыз калдырыр төсле.
Йа, көчле дә син, сылу, көчле!
1968
Сөйдең-көйдердең
Башларымның акылын җуеп әйләнгән чагы,
Яшәреп, җаным егеткә әйләнгән чагы.
Тел сөяксез – сөйләсеннәр, ни сан аларга!
Бүген минем кәлисәмдә бәйрәмнәр чаңы!
Сөйдең-көйдердең йөрәкне, ут икән җаның,
Мәңге айнымастай итеп исерттең, ярым.
Иярсез, йөгәнсез килеш бәхетле таңда
Далаларга алып очтың, чая толпарым.
Кайда тынгы, кайда ирек?! – Күр, мин богаулы…
Әгәр дә син әмер итсәң, аударам тауны!
Тәңресеннән вәхи алган пәйгамбәр сыман,
Кояш иңде күкрәгемә, йолдызлар яуды!..
1968
Дүрт киңәш
(Һинд хикмәтләреннән)
1
Әгәр берәү берни белмәсә,
Һәм белмәсә үзенең белмәвен,
Бәхәсләшмә андый бәндә белән,
Әрәм булыр вакытың, сөйләвең…
2
Әгәр берәү берни белмәсә,
Ләкин белсә үзенең белмәвен, –
Агу итеп сибәр җаһиллеген,
Белгәнеңне синнән көнләвен.
3
Әгәр берәү белсә бик күпне,
Тик белмәсә белүе турында,
Ул йокыда булыр, уят аны,
Юнәлт аны дөрес юлына.
4
Әгәр берәү белсә бик күпне
Һәм белүен белсә үзенең,
Ияр аңа, ул – чын хәким кеше,
От мәгънәсен һәрбер сүзенең.
1968
Адым саен әкият
Сембер, Самар, Сарытау, Сарай
Якларын карап,
Төшәм түбән, юлдашым – Ай,
Шәп бара кораб.
Барам элекке җирләрдән,
Иске эзләрдән,
Ярлар, сулар, кешеләр дә –
Барысы үзгәргән.
Үзгәргән кайтмаска бер дә,
Кабатланмаска.
Тик иске төшә хәтергә,
Уй килә башка.
Даһи да, шагыйрь дә имәс5,
Мамай – хан гына6.
«Мамай-курган» дигән үлмәс
Исем калдыра.
Ул сунарга чыккан бары
Шушы курганга.
Әмма Алман фашистлары
Дулаган анда.
Бөтен дөнья белә моны.
Күр, нинди эшләр:
Хәзер диңгез Идел суы,
ГЭСлар, төзелешләр!
Мамайны кабердән ал да,
Торгызып шунда,
Илт кенә Мамай-курганга
Йә бер шлюзга.
Элеккедәй ат уйнатып
Килгәндә җилеп,
Туктар иде, тезген тартып,
Кинәт чигенеп.
Шашар иде аптыраудан:
«Идел буылган!»
Яки һәйкәл-батырлардан
Өркер иде хан.
Ләкин рәхмәт әйтер иде
Ул фашист яуга:
«Күтәргәнсең кабат мине
Мәңгелек данга.
Тик безнең язмыштан харап
Язмыш юк, аңла,
Акылың булса, килмә кабат
Минем курганга».
Җәйрәп ята Идел-елга,
Ярлар, утраулар.
Күпме сулар аккан монда
Һәм күпме яулар…
Һавада хыялый аем,
Кич шундый әйбәт.
Идел буйлап адым саен
Елъязма, әкият7.
1968
О проекте
О подписке