– Хан, ошбу олан илгә бер остадыр, югалтма син аны. Борын заманда бер акыл иясе: «Дәүләтеңә акыллы затлар җый, кирмәнең таш белән тышлат», – дигән. Назлыгөлең табыйм дисәң, бу оланны исән калдыр. Күбәләк – үз чәчкәсен, адәм үз тиңен табар, ди. Хәтерем ялгышмаса, ошбу олан Туйбикәдән туган иде, җан тартмаса да, кан тартадыр. Туйбикәң бик тә ипле хатын иде, урыны оҗмахтадыр… Ишеткәнем хак булса, баласын табу белән Туйбикә аны хан кызына юраган, фәрештәнең «амин» дигәненә туры килгәндер, хан, килеш.

– Хуш, аксакал, син дигәнчә итик. Йә, хәзер нә кылыйм ошбу бала белән, ахыр нә эшлим?

– Борынгылар әйткән, кызың үз балаң булса, киявең аның яртысыдыр, дип. Адәм баласы бары тик дүрт нәрсәдән оялмый эш итәр, ди. Беренчесе – илтабарына ышанудыр; икенчесе – чит каннан булса да үз гомереңә, һич югы, бер ир бала үстерү шартыдыр; өченчесе – үзең салган юлдан йөрү хыялыдыр; дүртенчесе – үзең ашаткан малны «хәрам түгел» дип ризыкланудадыр. Хан, колчураң оста Алпар сиңа кала өстенә кала салды. Углы кызыңа гашыйк, аңа өйләнүдә гөнаһ күрмәсәң иде, дим. Кичер син аны, ил кырына дошман килгәндә, үз халкыңнан үч алмыйлар. Инде тиздән таң атадыр, юл кешесенең юлда булуы хәерле. Сине бүген Бөек Калаң көтә, хан. Ә останы миңа калдыр. Табар ул Назлыгөлне. Таеп карамаган – танып белмәс, ди. Хатасын аңлар, иншалла. Әүвәл илең сакла, хан, аннары кызың акларсың…

– Аксакал, колчурам язмышын синең кулыңа тапшырам. Дошман явыннан исән калсак, аны үзем хөкем итәрмен.

3

Хан азатлары Дәүранны, челтәрле баз авызын ачып, түбән төшереп җибәрделәр. Баз тирән иде, Дәүран төшкәндә тәгәрәп үк китте. Баз авызы ябылуга, ул һични күрмәс булды. Дөм караңгылыкта, тын алырга да куркып, бермәл аякка басмыйча ятты. Баз төбенә салам җәйгәннәр, йомшак иде. Йөрәге дөп-дөп тибә, тынлыктан колаклар чыңлый.

– Кем булса бармы монда?

Берәү дә дәшмәде, димәк, базда берүзе. Акрын гына аягүрә басты, кулларын алга сузып, берничә адым ясады. Туктады, янә тын калды. Тагын атлады һәм таш диварга килеп төртелде. Дәүран аркасы белән диварга сөялде дә өскә карады. Баз капкачы аша сызык кына яктылык төшә иде. Димәк, яктыра башлаган. Хан калага китеп барадыр, ә аны тарханы Ягъкуб алып калды. Ни кылырга исәбе аксакалның? Дәүран өчен иң мөһиме: Назлыгөл хан кулында түгел. Тик кем кулында, кем урлар Назлыгөлне?! Янә Зәйтүнә микәнни?.. Йа Хода, шулай гына була күрсен иде, шулай гына була күрсен…

Нигәдер кала тарханы Ягъкубка ышана төшә иде ул. Бу кешенең күңеле явызлыкта түгел, изгелектә кебек иде. Әмма кем белә кеше күңелен. Дәүранның ишеткәне бар иде: кайбер ханнар дошманнарын базга ташлыйлар да янына ач бүреләр кертеп җибәрәләр икән. Хан боерыгын үтәргә вәгъдә итеп, аксакал аны ач бүреләрдән ашатырга ниятләгән булса?..

Шуңа охшаш хәлләрне хикәятләрдә генә ишетсә дә, бу мәлдә күз алдына тешләрен ыржайткан ач бүреләр килде, аркасы чымырдап китте. Күз ияләнә төшкәч, капшана-капшана, каршы якта капка сыман нәрсә тапты. Бүреләрне шул капкадан кертәләрдер, мөгаен, дип уйлады.

Дәүран күзен йомды, соңгы көннәрдәге хәлләрне күз алдыннан уздырды. Сәлим хан Казанга килгән көнне, сизенгән кебек, Назлыгөл аның иңенә килеп сарылды. Дәүран эштән кайтып кергән генә иде, сөеп туймастай бер халәттә хатынын кулына күтәреп алды да түшәккә илтеп салды. Назлыгөл аңа һәрчак тансык булды, һәрчак сөеп-назлап туймас халәттә калыр иде. Наз-иркәләүгә бирелеп, дөньяларын онытулары күп булды. Ул көнне дә гүяки баш очларында мәхәббәт фәрештәләре канат кагып утырды. Сыгылмалы зифа сын вә нечкә бил, назга тансыклавын сиздереп, кочагында эреп сеңгәндәй итте. Дәүран хатынын сөйде, шашынып үбә-үбә, татлы сүзләр тезде. Хиссият ташкыны, җан-тән тәменең татлы сөю мизгеле икесен дә мәҗбүриятсез, ниндидер мәлдә ихтыярсыз итте.

Кабатланмас мизгелләр үткәч тә, дәшми-тынмый гына бертын таралып яттылар. Әмма тансыклау галәмәте әле узмаган, кытыршы кул нечкә билгә, калку күкрәккә тартылды. Тән җылысы вә кайнарлыгы әле сүрелмәгән, күңел хис дулкынында йөзүен дәвам итә иде.

Шул вакытта ул Назлыгөлгә атасы Сәлим ханның Казанга килүе турында әйтте. Ир-канаты авызыннан бу сүзне ишетүгә, Назлыгөл кинәт торып утырды, куш толымнары калку күкрәкләренә сузылып ятты, толым очларындагы көмеш тәңкәләр зеңләп куйды.

– Мин атамнан куркам, Дәүраным! Куркам, – диде Назлыгөл, гасабиланып. – Үзем өчен дә, синең өчен дә куркам!

– Курыкма, ханның максаты башка: каланы абаң кулыннан тартып алу. Аны Булат оныгына бирмәкче. Ә бәлки ошбу каланы үзенең башкаласы ук итмәкчедер.

– Хаҗи абам моңа ризалык бирерме соң?

– Абаң – әмир, атаң – олуг хан. Бирми кая барсын. Көч-куәт атаң ягында.

Назлыгөл битен җанашының битенә куйды, кайнар сулышы белән гүя иренең җанын көйдерде.

– Ниләр генә булса да, мине беркемгә дә бирмәссеңме, Дәүраным?

– Сине?! Берәүгә дә бирәчәк түгелмен, Назлыгөлем, беркемгә дә…

Ул мизгелләрне оныту мөмкинме?! Шул мәлдә Назлыгөлнең сагышланып сарылуы, нидер сизенгән кебек тансыклап янә ир-канатына сыенуы күз алдына килүгә, Дәүранның тәне кымырҗып, чемердәп куйды. «Назлыгөлем, күгәрченем, былбылым…»

Дәүран айнып киткәндәй, капшанып, капка янына килде, тимер кадаклар белән ныгытылган имән такталарны каерырга теләгәндәй селкетеп карады. Ахыр, хәле бетеп, салам җәйгән җир идәнгә утырды. «Менә аерылыштык та, Назлыгөлем. Менә безне дә аердылар…» – диде, үзалдына чарасызланып.

Яратырга, мәхәббәттә ихлас булырга аны мөгаллиме кәтиб Хафиз өйрәтте; гәрчә кырыкка җитеп үзе өйләнеп карамаган булса да, мөгаллиме аңа мәхәббәткә багышланган китаплар укырга бирер иде. Ә тирә-яктагы гүзәллекне күрергә аңа атасы Алпар булышты. Бары тик гүзәллекне күрә белгәч кенә мәһабәт биналар сала башларсың, улым, дияр иде ул. Дәүран әүвәл шундый әйберләргә атасы күзе белән караса, тора-бара ул моңа кадәр кабатланмаган, күз төшүгә сокланырдай үз нәкышләрен ясый башлады. Аның халык алдында, хан алдында, ахыр килеп, Назлыгөл алдында абруй казануы шуннан иде. Хан кызы Назлыгөлне күргәндә, ул хатын-кыздагы гүзәллекнең ни икәнен белә иде инде. Таш-кыяларга төшергән бизәкләрне ул һәрчак Назлыгөл гүзәллеге белән тиңләде. Әмма ахыр чиктә төшенде: ни тырышса да, җанлы гүзәллектәге матурлыкны бирә алмаячак. Иҗат җәфасы аңа әнә шулай хан кызын күргәч килде, Назлыгөлгә кабынган мәхәббәте аша.

Хан сараен нәкышләгән елны Дәүран яшертен генә Назлыгөлнең сурәтен ясарга кереште. Шәех мөридләре белсә, аңа көн күрсәтмәячәкләр иде. Әмма ясаудан туктамады, туктар әмәле калмаган иде, чөнки хан кызы көн-төн күз алдыннан китмәде. Ясады да бозды, ясады да бозды. Чөнки ул ясаган сурәттән хан кызы күп тапкыр матуррак, гүзәлрәк тоела иде.

Күп сагышлана торгач, ул аңа хат язды. Хатында ул хан кызын йолдызга охшатты, ай белән чагыштырды, ахыр килеп, кояшның үзенә тиңләде. Чынлап та, хан кызын күрү белән гүяаның өчен кояш чыгар, күк капусы ачылыр иде. Кызның кыйгач кашларын карлыгач канатлары белән чагыштырды, күзләрен күк йөзенә охшатты. Хан кызы елмайганда, бит очларына бармак бите хәтле генә чокырчыклар кунар иде. Элегрәк анасы аңа аларны мәхәббәт чокырчыклары, фәрештәләр үпкән җир дияр иде. Ә инде күперенке сусыл иреннәрне баллы кәрәзгә тиңләр иде.

Назлыгөл аңа качып килгәч, никах укытып, ир белән хатын булып яши башлагач, Дәүран аны сөеп тә, күреп тә туя алмас кебек иде. Ул аның янына сагынып, тансыклап кайтты, аның белән бергә булган сәгатьләрен сизми дә калыр иде… «Назлыгөлем-сандугачым, кайда син?!»

4

Олуг кенәз Долгорукның Румнан алган хатыныннан туган угланы Михаил үтерелгәннән соң, Ульдәмир каласы тәхетенә Всеволод утырды. Сәлим хан Болгарга качкан үтерүчеләрне Всеволодка тотып бирергә вәгъдә итте. Бу хәбәрне ул яшь кенәзгә багучылары аша җиткерде. Всеволод кенәзгә ханның хәбәре барып җиткәндерме, Сәлим хан белми иде. Әмма кенәзнең шуңа сылтапмы, башка бер-бер сәбәп беләнме, Болгарга яу чыгарга җыенуы турындагы хәбәр Сәлимгә килеп ирешкәч, хан тәмам пошаманга калды. Ульдәмир кенәзлеге Болгар белән солыхта иде ич! Димәк, яшь кенәз солыхны бозарга уйлаган, өстәвенә яу чабуының сәбәбен дә җиткермәгән иде. Гадәттә, күрше булып яшәгән кенәз вә ханнар әүвәл яу чабуларының сәбәбен бер-берсенә җиткерәләр иде. Яшьләр ата-бабалардан калган ошбу изге гадәтне дә бозарга исәп тоталар микәнни? Сәлим хан белә иде: Болгар икмәк игеп, мал асрап, сәүдә итеп көн күрсә, урыс кенәзләре, гадәттә, яу чабудан табыш эзлиләр. Кара халык баш калкыта башладымы, кенәзләр тиз арада кай илгә булса да яу чабалар. Яу уңышлы булганда, әсирләр кайта, байлык ишәя, халык та беразга тынып тора, бигрәк тә куштаннар, байлар, рухи аталар. Рухи аталарның исә кан дошманнары мөселманнардыр, димәк, Болгар дәүләте.

Шымчы-багучылары аша Сәлим ханга шул нәрсә билгеле булды: кенәз Андрей чорында байлар һәм рухи аталар үсенеп киткән кенәздән читләштеләр. Кара халык арасында кенәзгә каршы үгет-коткы бара. Байлар кенәзгә: «Сәүдә юллары Идел болгарлары кулында», – дип барсалар, рухи аталар исә: «Бусурманнар» христианнарны кысрыклыйлар», – дип зарланалар. Ул гынамы: «Бусурманкага өйләндең дә Болгарга яу чапмый башладың», – дип, олуг кенәзгә үпкә белдерәләр. Андрей кенәз, Рокыя кенәзбикә үтенече беләнме, Болгарга яу чабудан чынлап та туктады. Әмма рухи аталар вә байлар коткысы белән угланы Мстислав яуга чыга. Ләкин ул җитәкләгән яу фаҗигале бетә: болгарлар аларны хәзерлекле каршы алалар. Елга кичкәндә, яшь кенәз аты белән боз астына китә. Үзе котылып калса да, соңра барыбер дөнья куя. Алла бар ул, бар, Мстислав балакай. Дөрес, шул хәлдән соң урыс кенәзләре Болгар юлын онытып тордылар. Әле әнә тәхеткә яшь кенәз Всеволод утыргач, янә Болгарга яу чыгарга исәпләре. Әйе, яу турындагы хәбәр Сәлим ханга вакытында килеп иреште. Болгарның көч-куәтен белгәнгәме, Всеволод әүвәл кардәше биләгән Рәзан кенәзлегенә юнәлә һәм яуга катнашуны таләп итә. Ләкин Рәзан кенәзе бу хәлдән баш тарта. Всеволод, көч кулланып, кардәше гаскәрен җиңә һәм дружиналарын үзенә ала. Шулай, димәк, яшь кенәз көч туплый.

Всеволод Болгарга яу чыккач, аны туктату нияте белән Сәлим хан кенәзгә каршы илче итеп үзенең сарай баһадирын җибәрде. Сарай баһадиры Баян яу белән килүче кенәзне ярты юлда туктатырга, сөйләшүләр алып барырга тиеш иде.

Олы табынга каланың аксакаллары, бәкләре, куштаннары, баһадирлары чакырылган иде. Өйлә намазыннан соң алар барысы да тәхет ягына килеп тулдылар. Һәммәсе дә утырышкач, Сәлим хан шәехтән дога кылуын сорады, үзе дә, кулларын күтәреп, иреннәрен кыймылдата-кыймылдата, догасын укыды, бит-сакалын сыпырып куйды. Табынга килгәннәр, ни өчен тәхет бүлмәсенә җыелуларын белмәсәләр дә, бераз чамалыйлар иде: илгә яу килә, һаман шул бер урыслар явы.

Сәлим хан вәзире Камайга булган хәлне аңлатып бирергә кушты. Вәзир Ульдәмир кенәзенең Болгар иленә яу чыгуы турында хәбәр итте дә, бу хакта фикер әйтер өчен, аксакалларга, баһадирларга һәм башкаларга сүз бирде. Сәлимхан аларның һәммәсен дә дикъкать белән тыңлап утырды. Ханның янәшәсендә үк ханбикә утыра. Хан аңа яу хакында да, Назлыгөл турында да сөйләгән иде инде. Шунлыктан бик тә борчулы күренде ханбикә Зөбәрҗәт, нотык сөйләүчеләрне тыңлап утырды-утырды да кисәк кенә:

– Ханиям, илеңә яу килү белән мавыгып, кызың турында онытып җибәрмә, – диде.

Мондый сүзләрне ханбикәсеннән гомер буена ишетмәгән Сәлим хан, гаҗәпләнүен яшермичә, кемнәндер ярдәм эзләгәндәй тирә-ягына каранды, тәмам каушый калды. Зөбәрҗәт ханбикәнең монда кереп утыруы, ир-затларның киңәш-сабагына кысылуы мәҗлестәге күпләрнең эчен пошырса да, моңа кадәр бу хакта сүз әйтүче юк иде әле. Чөнки ханбикә әлегәчә тузга язмаган мондый киңәшләр бирми иде. Бүген исә бөтен табынны шаккатырып әнә нәрсә ди. Бу ни хәл бу?! Сәлим хан аксакалларга күз төшереп алды, аксакаллар үзара пышын-пышын ни турындадыр сөйләшәләр, башкалар исә, авызларына су капкандай, тын гына утыралар. Әйе, ханбикә әйткән сүзгә аптырап калганнар иде алар. Илгә яу килгәндә, ничек инде үз кызың турында кайгырту ди ул? Дөрес, күрше ил кенәзе килер дә, орышыр-талар да китәр, бәлки. Ил-кала имин калыр. Ә шуннан файдаланып энесе Мөхәммәтгалим бәк каланы алса, Сәлим ханга яңадан Болгар тәхетен күрү насыйп булмаячак. Моңа аксакаллар да тиз килешерләр, чөнки Мөхәммәтгалим бәк тә Ибраһим хан угланы, тәхеткә хакы бар. Әйе, Мөхәммәтгалим бәкне яклаучылар, бүген үк кулларына күтәреп йөрергә әзер торучы куштаннар бар. Ә син, ханбикә, кызың турында кайгыртасың. Килешми, килешми. Тик кенә, ирләр эшенә кысылмый гына утырсаң икән. Әнә берничә аксакал, Янтак хан ыстанына илче җибәрергә кирәк, ди. Акыллы киңәш. Тик кемне җибәрергә? Киявен Бөек Болгар тәхетенә утыртырга дип тәвәккәлләп йөргән ханга кем хаталануын аңлата алыр? Баш вәзире Камаймы? Юк, вәзиргә Хода акылны чамалабрак биргән, гәрчә кеше белән сөйләшә белсә дә, аңа зыялылык җитенкерәми. Төс-йөзгә ыспай, баһадир гәүдәле Янтак хан капкорсак Камайны күрү белән көлә башлар. Әйе, вәзир Камайның гәүдә-сыны, бит-йөзе ташка үлчим, әмма кай ягы беләндер кешеләргә ярый ала бит… Әллә соң Тубыкбайнымы? Юк, Тубыкбай ярамас. Икесе дә дала ханнары – берләшеп куюлары бар. Кемне соң? Кәтибе Хафизны җибәрсә? Янтак хан үз ыстанында укымышлыларны, шагыйрьләрне тота, диләр. Кәтибе Хафиз, сандугач булып ук сайрамаса да, кеше белән әңгәмәдә сандугачтан ким куймыйдыр.

Сәлим хан каш астыннан гына кәтибе Хафиз ягына күз төшереп алды. Кәтибе, гадәттәгечә, яза да яза. Ул язган хикмәтләрне Сәлим ханның укып барырга да вакыты җитми башлады. Элек, Ходайның хикмәте, һәр көн диярлек күз салыр иде. Инде аларны укымавына да күп вакыт булды. Әмма Сәлим хан кәтибенә ышана, ил тарихына ул юк-барны язмас, чөнки булмаганны булды дип яза торган кеше түгел. Тик менә Янтакның аны кире җибәрмәве бар. Ә Сәлим ханның кәтибен бер дә югалтасы килми. Димәк ки, эшне вәзиренә йөклисе кала. Йа Ходай, ни язганы булыр, Аллага тапшырыйк. Сәлим хан тәхетеннән күтәрелде:

– Аксакаллар, кардәшләр, нә кыламыз, калаларыбызгабикләнәбезме, дошманга каршы чыгып орышабызмы? Илһам углан, син дә үз фикереңне әйт!

– Мин калаларда бикләнеп орышу ягында, атам.

– Мин дә, мин дә, – диештеләр аксакаллар.

Шул ук вакытта бер якка да дәшми-тынмый утыручылар да бар иде. Әмма Сәлим хан аларны күрмәмешкә салышты. Әмир Хаҗи әнә мәҗлескә бөтенләй килмәгән. Шуны гына көткән кебек, бер аксакал:

– Өлкән угланың кайда соң, хан? – дип сорады.

– Хөрмәткә ия Таштургай аксакал, Хаҗи угланым миңа буйсынмас булды, – диде Сәлим хан һәм үз сүзләреннән үзе үк куркып китте.

– Барысы да Хода кулындадыр, хан, буйсыныр угланың, буйсынмый чарасы юктыр. Чапкын җибәр өлкән угланыңа, ятып калганчы атып кал.

– Хуш, аксакал Таштургай, сән дигәнчә итәрбез. Инде боерыгым тыңлагыз, аксакаллар. Мин болай итәрем. Бөек Каланы саклауны Илһам угланыма тапшырам. Баһадирларымның барысы да аңа буйсынырлар. Инде фатиха бирегез, аксакаллар.

Аксакаллар сакалларын сыпырып куйдылар, авыз эченнән генә дога кылдылар, Алладан ярдәм сорадылар. Ахыр килеп, халык тарала башлады. Сәлим хан вәзиренә янында калырга кушты.

– Сиңа, вәзирем, Янтак хан ыстанына барырга туры килер, – диде.

– Баш өсте, ханым, – диде вәзир. «Нигә мине?» – дип тә сорамады.

– Хәтерем ялгышмаса, Камай, син энем Мөхәммәтгалим бәкбелән бер мәдрәсәдә укыган идең?

– Хәтереңез ялгышмый, хан, Мөхәммәтгалим бәк белән без бергә укыдык. Кызлар тавына да бергә чыгар идек.

– Кызлар дигәннән, вәзир Камай, өйләнергә ниятең юкмы соң? Мин сиңа Яңа Казаннан бер кыз алып кайттым. Өйләнәм дисәң, никахны шәех бүген үк укыр.

Вәзир кәтиб Хафиз ягына күз төшереп алды. Көлми иде кәтиб. Димәк, хан шаяртмый. Мәгәр, ханбикә Зөбәрҗәткә карап алу белән, Камайның күз кабагы тартыша башлады. Ә ханбикә ирен чите белән генә көлемсерәп утыра бирде.

– Ханиям, коткар мине ошбу мәшәкатьтән. Чыкмас ул миңа кияүгә, күрү белән гайрәте чигәр, йөрәккә йөгән салып булмый, йөрәк ат түгел.

– Син аңардан курыкмасаң, ул синнән курыкмас, иншалла, вәзир Камай, – диде ханбикә Зөбәрҗәт, җитдиләнә төшеп.

– Хан, килешерме соң? Борын төбендә яу, ә син вәзиреңне өйләндереп ятасың? – диде Камай.

– Риза, димәк, – диде Сәлим хан һәм бусагабашына: – Бусагабаш Субай, шәехне китер! Ә син, ханбикә, Зәмзәмбикәне… Бар, бар, ханбикәм, шулай кирәк…

Сәер хәл: Сәлим хан, Зәмзәмбикәне күргәч тә: «Менә вәзирем Камайга кәләш», – дип уйлаган иде. Шул исәп белән аны Назлыгөлгә ияртеп тә җибәргән иде. Назлыгөл юлда юкка чыкты, ә Зәмзәмбикәне урлаучылар табылмаган. Бернинди гаебе булмаса да, Назлыгөл югалганнан соң, шуның елап утыруын күрү ханда кызгану хисе уяткан иде. Инде шул кызны вәзиренә димләү уе килде. Әйдә, кинәнсеннәр – иләгенә күрә чиләге дигәндәй. Аның каравы Сәлим хан ике куянны да тотачак: Зәмзәмбикә дә кияүле булачак, ширбәтле аен ташлап киткән вәзир Камай да Янтак хан ыстанында калмаячак. Дөрес, Зөбәрҗәт ханбикә ханның бу чарасын килештереп бетермәде. Әмма хатын-кызгамы олуг ханның ни теләвен аңларга. Зәмзәмбикә, беренче карашка котсызрак тоелса да, тәнгә йомшак, телгә юмарт шикелле. Вәзир Камай яратыр. Кыз— тәнсез, бал тәмсез булмый.

Ул арада сарайга шәех килде, аның артыннан ук тәхет ягына Зәмзәмбикәне алып керделәр.

Вәзир Камай кызны бер күрүдә үк ошатты. Ул аңа бик тә сөйкемле тоелды. Үзе кебек үк юан гәүдәле, симерүе җиткән үрдәк кебек ауман-тәүмән йөри, тулы чырайлы, бите алсу, йөзе мөлаем иде. Һәрхәлдә, кияү егет Камайга шулай күренде ул. Ханбикә кызга вәзир Камайга димләнүе хакында әле әйтмәгән булып чыкты. Әллә бу хәлгә ышанып та җитмәде. Ә инде сарайда шәехне дә күргәч, хан янына килеп:

– Мин аңа вәзиреңә димләвең турында әйтмәдем, – диде.

– Зәмзәмбикә, – диде хан, – Ибраһим каласыннан Назлыгөлне урлаган чакта, син аның белән бер бүлмәдә булгансың. Сине белми-күрми калдылармы, әллә булмаса?..

– Күрделәр, олуг хан, күрделәр… тик әйтергә оялам, – диде кыз.

– Ни ояты бар аның, әйт!

– Моны нинди ат күтәрсен, калдырыйк, диделәр.

Сәлим хан Зәмзәмбикәнең гәүдә-сынына кабат күз төшереп алды да карашын вәзир Камайга күчерде. Хан артыннан Зәмзәмбикә дә шул якка карады һәм: «Бу нинди күзле бүкән тагын», – дип уйлап куйды. Әмма икенче мәлдә инде: «Затлы нәселдәндер, өс-башы ару», – дип уйлады.

– Зәмзәмбикә балакай, каршыңда сиңа күзе төшкән вәзирем басып тора. Ул сиңа өйләнергә тели, балакай… Аты Камайдыр, минем кадерле вәзиремдер.

Вәзир Камай, сирәк тешләрен күрсәтеп, ихтыярсыздан елмаеп куйды. Гаҗәп, Зәмзәмбикәгә кияү буласы адәм бу юлы алай ук шыксыз күренмәде. Кайберәүләр аңа әйтә торганнар иде: «Ир-ат аюга тартым булса да ярый, явыз гына булмасын», – дип. «Язмышымдыр, килешим, җитмәсә, үзе вәзир дә икән», – дип уйлады кыз.

Зәмзәмбикәнең йөзенә гүя комач җәйделәр, колакларына кадәр кызарынып чыкты.

– Йә, балакай? – диде Сәлим хан. – Фатиха биримме? Риза буласың икән, никахын да укытып алырбыз, шәех монда.

– Мин ризамындыр…

– Шәех Ишкул, Аллага тапшырып, никахны укы. Йә, балалар, янәшә басыгыз, – диде Сәлим хан.

Никах укылып, яшьләрне үз якларына чыгарып җибәргәч, Сәлим хан казнабашы әрмән Варданны чакырды һәм шәех Ишкулга өч алтын бирергә кушты. Шәех Ишкул чыгып киткәч, тәхет ягында икәүдән-икәү генә калгач, ханбикә Зөбәрҗәт иренең күзләренә карады.

– Нигә кирәк булды сиңа бу тамаша, ханиям? – дип сорады.

– Иртәгә вәзир Камай Янтак хан ыстанына китә. Ханны килештереп карасын. Янтак гомер-гомергә ялланып орышты.

– Уең барып чыкса, бу хәйран хәйләдер, ханым. Әйе, күрше кенәзләр белән орышу язык түгел, телебез, динебез башкадыр. Ә телебез вә динебез бер булган Янтак ханны ул яудан туктатасы иде шул.

– Камай шуның өчен бара, аңа игелек телик, ханбикә. Морадына ирешеп кайтуын телик, Аллаһы боерган булса…

Атыла-кабалана, тәхет янына бусагабаш килеп җитте:

– Хан, кыпчак ханы Янтак Саксин каласын алган. Бачман әмирнең азатларын далага сибеп, Бөек Калага юнәлгән. Азатларның беришесе Нугай капкасына килеп туктады.

– Ачыгыз капкаларны, кертегез азатларны! Таймас баһадир кая?

– Таймас баһадир?! Ульдәмирдә, ханиям, кайтып җитмәде.

– Илчене тотып япкан булсалар? Димәк, кенәз Всеволодның Болгарга яу килүе хак, бусагабаш!

– Таймас баһадир Күчтем сәүдәгәр кул астында, Күчтем безгә хыянәт итмәс, иншалла. Бөек Калада кибетләре, энесе Апанай ислам динен кабул итте, Болгарда яши.

– Шул Апанай дигәнне минем яныма китер әле, бусагабаш!

Бусагабаш чыгып киткәч, Сәлим хан хәрби киемнәрен соратып алды, түр якка кереп, киенеп чыкты. Ул арада сарайга Апанайны китереп җиткерделәр. Хан каршына килеп басуга, Апанай баш орды һәм, торып: