Күрше кызы Хәдичә,
Шулай гадәттәгечә,
Озак йөреп бакчада,
Кичегеп кайтты кичә.
Каравылчы карт аның
Ишетмәгән кайтканын.
Шуңа күрә ачмаган
Хәдичәгә капканы.
Капкада тимер йозак,
Хәдичә көткән озак.
Тышта кунып булмый бит,
Булса да гәрчә йөз ак.
Ахры, кызга уй керә,
Төнлә белән кем күрә?
Күп тикшерми Хәдичә,
Койма аша сикерә.
Кайтып керә йортына,
Кайткач бар да онтыла.
Тик, кадакка эләгеп,
Юбка гына ертыла.
Ул көн соң дип ямамый,
Аны-моны карамый.
Иртән китә хезмәткә,
Кичегергә ярамый.
Әле дә кичә соң кайтып,
Йоклаган кырын ятып;
Күрше карчык эшенә
Чак җибәргән уятып.
Менә бара ул, кара!
Юбка гына чайкала.
Исе китеп, хатын-кыз
Юбкага карап кала.
Икенче көн ни күрәм? –
Бер елыйм да бер көләм.
Урам тулы хатын-кыз,
Бар да ертык юбкадан.
Күрче, күршем теккәнче,
«Мода» дип көн үткәнче,
Бар да ерган юбкасын
Бот төбенә җиткәнче!
Әй Хәдичә, Хәдичә!
Кичегеп кайтып кичә,
Нинди эшкә чуалдың –
Яңа мода чыгардың.
Кызлар, төнлә йөрмәгез!
Коймадан сикермәгез!
Тагын әллә ни ертып:
«Мода», – дия күрмәгез.
12 февраль, 1943
Егет чагым; үлеп гашыйк булдым
Контордагы бер яшь матурга.
Шагыйрьләрчә әйтсәк, гыйшкым минем
Чәчәк атты кышкы салкында.
Гөнаһ шомлык! Кышкы салкын белән
Томау төште беркөн борынга.
Һәм томаулы килеш киттем шулай
Кыз чакырган махсус урынга.
Утырабыз икәү; мин яулыкны
Калдырганмын онтып өемдә.
Ә борын нәкъ төпсез кое кебек,
Сәгать саен литр кимендә.
Нишлим инде, тәмам гаҗиз булдым,
Сүз әйтергә хәтта тилмерәм.
«Җаным!» дим дә «һач» дип бер төчкерәм,
«Сөям!» дим дә борын сеңгерәм.
Ансы бер хәл, бәлки, төчкерми дә
Утырыр идем тавышсыз гына.
Гашыйкларча авыр сулыйм дисәм,
Ямьсез итеп борын сызгыра.
Бәла икән, дуслар, томау белән
Гыйшык арасында тартышу!
Кочакла да кызны, син әйт, имеш:
«Мин… һаптечү, сине… һаптечү!»
Утыра торгач, ахры, мин, дәртләнеп,
Тотып кызның ике кулыннан,
Бер кызык сүз әйтеп көлгән идем,
Чыкты куйды куык борыннан.
Куык кунды барып кыз борнына,
Кыз аптырап битен каплады.
Мин дә сиздем шунда, мескен гыйшкым
Кызган куык төсле шартлады.
Кыз торды да кинәт, әйтте миңа,
Еламады үзе, көлмәде:
«Сөям, диеп, кызга үрелгәнче,
Сөрт борыныңны, егет, элгәре!»
Кызым китте, мин дә шул гарьлектән,
Түзалмыйча йөрәк януга,
Ни кызык бар миңа яшәүдән дип,
Аптекага киттем агуга.
Ярсый-ярсый бардым, һәм һич бушка
Булмады бу минем баруым.
Алып кайттым өйгә аптекадан
Бик куәтле… томау даруын.
Мин күрмәдем артык мәгъшукамны,
Томау бетте, гыйшкым онтылды.
Көчле булды дару, егет күңеле
Ике чирдән бергә котылды.
Яшьлек үтте, инде картаелды,
Яшим хәзер читтә, ышыкта.
Теләсәм дә хәзер ләкми миңа
Бер томаулы гына гыйшык та.
Март, 1943
Кешеләр сугыша, кан коя,
Киселә меңнәрчә гомерләр.
Төн буе, улашып, якында
Иснәнеп йөриләр бүреләр.
Күпме кан, күпме яшь ат ите!
Ялтырый бүренең күзләре.
Бит моны, төн буе атышып,
Тураган кешеләр үзләре.
Бүреләр башлыгы карт бүре,
Исереп кешеләр канына
Йөргәндә, сискәнеп туктады
Бер авыр яралы янына.
Яралы ыңраша, саташа,
Каенга терәгән башкаен.
Кызганып егетне, җил белән
Тибрәнеп сыкрана ак каен.
Кызганып егетне, елыйлар
Миләүшә һәм лалә чәчәге.
Тәгәри үләнгә чык түгел,
Гөлләрнең гөнаһсыз яшьләре.
Карт бүре егетне иснәде,
Аптырап күзенә карады.
Һәм кинәт, нидәндер сискәнеп,
Бер читкә тайпылды яралы.
Яралының зәгыйфь сулышы
Бәрелде бүренең борнына.
Юк, бүре тимәде, сак кына
Борылып юнәлде юлына.
Таң белән килделәр кешеләр,
Күрделәр яралы егетне.
Яртылаш ул тайган исеннән,
Шулай да яшәве өмитле.
Кешеләр егетнең тәненә
Кыздырып шомполлар бастылар.
Туйганчы җәфалап, соңыннан
Ялгыз ак каенга астылар.
Кешеләр сугыша, кан коя,
Киселә меңнәрчә гомерләр.
Төн буе, улашып, якында
Иснәнеп йөриләр бүреләр.
Бүреләр, аһ… ләкин бүреләр
Бу кадәр үк ерткыч түгелләр.
Март, 1943
Кызык кына булды бу очрашу,
Син ерактан, мин дә ерактан.
Ә күптәнге якын танышлар күк
Кул кысыштык икәү йөрәктән.
Исмемне дә юньләп белмисеңдер,
Үзең шундый сөеп карыйсың.
Йөрәгемнең язгы гөлләр төсле
Саф булуын сиздең, ахрысы.
Безнең гомер тулы һәр ваклыкка,
Эчпошыргыч ямьсез бушлыкка;
Нәрсә җитә менә шундый матур,
Шундый керсез, кайнар дуслыкка!
Нәрсә җитә синең күзләреңнең
Ялкыныннан шулай кабынып
Яшәү, җирдә гомер ахрынача
Назлы карашыңны сагынып.
Мин үзем дә белмим, нәрсә безне
Бәйләде соң аера алмаслык?!
Без сөйләшеп түгел, серебезне
Күз карашы белән аңлаштык.
Шундый назлы, гади күз карашын
Шагыйрь йөрәгеме аңламас?
Сөяксез тел кайчак алдаса да,
Күз карашы, җаным, алдамас.
Еллар үтеп, тагын бер очрашсак,
Яшерә алмый шатлык яшемне,
Мин, кулыңны кысып, чын күңелдән:
– Сердәшем! – дип, сиңа дәшәрмен.
Аерса да безне язмыш җиле,
Алып китеп сине еракка…
Киңәшем шул: җирдә иң кадерле
Бу дуслыкны, бәгърем, югалтма!
Тик бер теләк: сөю уты белән
Канатланса иде күңелләр.
Сөю дымын эчеп бер тамырдан,
Чәчәк атса иде гомерләр.
Ашкынулы сөю ялкынында
Үтсә иде яшьлек вакытлар.
Әйтче, бәгърем, миңа җир йөзендә
Шуннан артык нинди бәхет бар?!
Май, 1943
Бик уңган безнең бакчачы бабай,
Яше үзенең туксанда бугай.
Ул кояш белән бергә кузгала,
Көрәген ала, җиңен сызгана.
Түтәлләр казый, гөлләр утырта,
Алмагачларның башларын кырка.
Түтәлне тутырып үсә җиләкләр,
Нәркиз, миләүшә, сөмбел һәм мәкләр.
Язын бакчага кайталар кошлар,
Безнең кадерле канатлы дуслар.
Бигрәк күңелле май башларында,
Каеннар яфрак ярган чагында.
Шул чакта бабай кинәт яшәрә,
Талларга карап, күзе яшьләнә.
Бу таллар беркөн үсеп җитәрләр –
Яшьләр бакчаны мактап үтәрләр.
Үлсә дә беркөн безнең бакчачы,
Һәр яз яшәреп яшәр бакчасы.
Шаулар сагынып дусты карагай,
Нинди бәхетле бакчачы бабай!
Май – июль (?), 1943
Мин чәчәкләр җыйдым, сөеклемә
Бәйләм итеп бәйләп китердем.
Күрсен иркәм аның кулдалыгын,
Йөрәгемнең, бәхтем, иркәмнең.
Аһ, ни гарьлек, кызым чәчәкләрне
Тәрәзәдән тышка ыргыткан.
Ә аларны сыер ашап киткән…
Ничек түзим үлми хурлыктан!
Гашыйк сүзен сыер ишетте дә
Гаҗәпләнеп башын селкеде:
– Исем китә, – диде, – бу гашыйкка,
Карап торсаң, кеше шикелле!
Аңламыйча, ахмак, эшнең төбен,
Нигә шулай кыза, тузына?
Мин ашасам аның чәчәкләрен,
Сөт бирәм бит сөйгән кызына.
Минем сөттән аның йөзе алсу,
Минем сөттән – таза, сөйкемле,
Тәне йомшак, аның тешләре ак,
Яңа сауган сөтем шикелле…
Уйга калды гашыйк…
– Чын да, – диде, –
Ник тиргим мин бу сөтбикәне?
Ул бит көн дә, кырдан үлән җыеп,
Каймак белән сыйлый иркәмне!
Азык булсын гөлем сыерына,
Мин теләмим артык һичкемне!
Миңа шул да бәхет, әйдә, иркәм
Каймак итеп эчсен гыйшкымны…
Һәм юанды гашыйк… Хәзер көн дә
Чәчәк җыеп чишмә буенда,
Кызга түгел, китереп чәчәкләрне
Ул ашата икән сыерга.
Май, 1943
Шаһзадәнең иркә сөяркәсе
Әйтте беркөн назлап сөйгәнен:
– Мине сөйсәң, үтер туганыңны,
Китер ватып яңак сөяген.
Мәхәббәттән аңын җуйган егет,
Кызның күндәм колы шикелле,
Үтерде дә сөйгән ир кардәшен,
Баш сөяген кызга китерде.
Кыз сөякне тутырып агу салды
Һәм егеткә бирде: – Эч! – диде.
Егет эчте… Гыйшык аның өчен
Бер тылсымлы, серле көч иде.
Дөнья, дөнья… Ул да, чын күңелдән
Аны өзелеп сөйгән өченме,
Яшьлегемнең кипкән сөягенә
Салып миңа агу эчерде.
Август (2), 1943
Җир йөзе шундый киң,
Күңелле һәм якты!
Тик төрмәм караңгы,
Ишеге йозаклы!
Күктә бер кош оча
Югары, югары!
Мин ауныйм идәндә,
Кулларым богаулы.
Тышта бер гөл үсә,
Яңгырга коенып;
Мин кибәм, мин сулам,
Төрмәдә боегып.
Мин беләм: бик татлы
Да яшәү тойгысы!
Тик инде мин үләм,
Бу җырым – соңгысы!..
Август, 1943
Хөкем булды бүген, аны үлем
Җәзасына хөкем иттеләр.
Ул еламый, соңгы күз яшьләре
Күптән инде агып киптеләр…
Төрмә тып-тын; моңсу караш белән
Күктән карый тулган ай гына.
Ә ул, мескен, балам – йөрәк парәм
Ятим үсә, диеп кайгыра.
Сентябрь, 1943
Төштә миңа нәни кызым килде,
Чәчләремне сыйпап тарады.
– Ай-һай, әти, озак йөрдең, – диеп,
Күзләремә сөеп карады.
Мин кызымны кыстым күкрәгемә,
Шатлыгымнан шашып, исереп.
Шунда сиздем нинди көчлелеген
Мәхәббәт һәм сагыш хисенең.
Чыгып киттек шуннан без болынга,
Гизеп йөрдек чәчәк диңгезен.
Нинди татлы – яшәү, көчле – сөю!
Нинди якты, иркен – җир йөзе!..
Мин уяндым. Урным шул ук төрмә,
Кулларымда шул ук богаулар…
Баш очымда шул ук кайгыларым
Уяныр дип көтеп торганнар.
Аһ, ник үрти мине хыял белән
Тик тилертеп кайтмас язларым,
Ник төш кенә минем шатлыкларым,
Ник бетмәс өн – кайгы, газабым?!
Сентябрь, 1943
Минем гомерем сулган чәчкә булып
Өзелеп төшәр синең алдыңа.
Син үтәрсең аны таптап, яньчеп
Көзге салкын, җилле яңгырда.
Син онтырсың әле күптән түгел
Бу ягымлы, нәфис чәчкәнең
Гөлбакчаңны синең бизәгәнен,
Сине назлап хуш ис чәчкәнен.
Син онтырсың язгы алсу таңда,
Ян тәрәзәң аша сузылып,
Аның сине котлап сәламләвен,
Таң җиленнән сибелеп, тузылып.
Син онтырсың гөлләр арасында
Гөрләп үткән исем бәйрәмен,
Бәйрәмеңне котлап өстәлеңдә
Дулкынланган чәчәк бәйләмен.
Көзге бакча буйлап ашыга-ашыга
Танышыңа үткән вактында,
Исеңә дә килмәс сулган гөлнең
Сыкрануы аяк астында.
Син керерсең өйгә көздән качып,
Тәрәзәңне ябып бикләрсең.
Юк, син инде хәзер сулган гөлне
Бусагаңнан атлап кертмәссең.
Сынган күңел, наздан мәхрүм булып,
Сүнәр ялгыз, җирдән йотылыр.
Сөю, вәгъдә, антлар… Аһ, барсы да
Һич булмаган кебек онтылыр.
Сентябрь, 1943
Төрмәм ишеген саклап, сакчы йөри,
Җиңнәрендә «сөңге» билгесе.
Йөрәгемә кадак каккан кебек
Аның салмак атлап йөреше.
Куркып аның ерткыч күзләреннән,
Тынып калган тирә-әйләнә.
Җир сыкрыйдыр кебек ул басканга,
Кояш аңа артын әйләнә.
Кешелеккә ямьсез бүкәй булып,
Кулларына тотып камчысын,
Ул утыра менә төрмә саклап, –
Коллык, вәхшәт, үлем ялчысы.
Тоткыннарның йөрәк итен чукып
Үтә аның козгын тормышы.
Аңа икмәк – кан һәм күз яшьләре,
Мәхкүмнәрнең соңгы сулышы.
Белсә иде шакшы бу кулларның
Күпме гомерләрне буганын,
Җир күтәрмәс иде бу кешене,
Кояш бирмәс иде нурларын!
Сентябрь (?), 1943
О проекте
О подписке