Килде ил батыры
Мылтыктан, кылычтан,
Йөрәге һәм анты
Катырак корычтан.
Илгә саф мәхәббәт
Ярсыта йөрәген,
Дошманны юк итү
Аның бар теләге…
Ул арган, алҗыган,
Татып яшь ачысын,
Ах, әгәр булсачы
Бер генә тамчы су!
Ул күрде Чишмәне,
Төште тиз атыннан;
Әлсерәп үзәген
Көйдергән ялкыннан.
Ул теләп эчәргә
Чишмәгә омтылды.
Шулвакыт Сандугач
Сайрарга тотынды.
Ул сайрый, Егетнең
Алдына ук кунып,
Ул сайрый, нәрсәдер
Сөйләгәндәй булып.
Ул сайрый ялкынлы
Саф сөю турында
Һәм сөйгән йөрәкнең
Ярсуы турында.
Ул мактый көрәштә
Кабынган тормышны,
Дан белән суланган
Иң соңгы сулышны.
Ул мактый дустына
Бирелгән күңелне,
Ул сөйли сөюнең
Җиңгәнен үлемне.
Ул сөйли чын дуслык,
Турылык турында,
Нинди көч бу кошның
Ялкынлы җырында!
Тик Егет аңламый
Телен таң кошының,
Тойса да йөрәге
Хисләрен дусының;
Серле җыр иң нечкә
Кылларын күңелнең
Чиртсә дә, ул сизми
Килгәнен үлемнең.
Эчәргә дип Егет
Чокырга иелә
Һәм кипкән иренен
Чишмәгә тигерә.
Шулвакыт кош аның
Ирененә сугыла;
Бер тамчы эчә дә
Чишмәгә егыла.
Сөйгәне куенында
Соңгы кат талпынгач,
Шат, мәгърур һәм батыр
Җан бирә Сандугач.
Ә Чишмә, чайкалып,
Ярларга ташлана.
Урнында тик көйгән
Кап-кара таш кала.
Яшь Егет аз гына
Торды да инештә,
Таң калып бу серле
Һәм гали күрнешкә,
Чишмәне калдырып,
Атына атланды.
Юлбарыс шикелле,
Дошманга ташланды.
Ул сизде күңлендә
Иң гали хисләрнең
Өр-яңа көч белән
Кабарып үскәнен.
Ул улы хөр илнең
Һәм бөек атаның,
Ялкынлы йөрәктән
Ул сөя Ватанын.
Яшәде ул сөеп,
Һәм үләр беркөнне
Нәкъ мәгърур Сандугач
Һәм Чишмә шикелле.
Июль, 1942
Чәнечкеле тимерчыбык белән
Уратылган безнең йортыбыз.
Көне буе шунда казынабыз,
Әйтерсең лә тирес корты без.
Кояш чыга койма аръягында,
Күрше кырлар нурга коена.
Тик нигәдер аның нуры безгә
Тими үткән төсле тоела.
Ерак түгел урман, кыр…
Кемнеңдер
Ишетелә чалгы кайравы.
Кичә шуннан бер кош очып килеп,
Шул коймага кунып сайрады.
Чакырсам да, кошчык,
Син бу йортка
Үзең теләп очып кермәссең.
Керә күрмә, безнең кан-яшь йотып
Интеккәнне үзең күргәнсең.
Сайра безгә шушы нәләт төшкән
Койма аша гына булса да,
Шунсы да бит безгә зур юаныч,
Җырларыңнан күңел тулса да.
Син очарсың, бәлки, минем илгә,
Син ирекле, җитез канатлы.
Тик әйт, кошчык,
Синең минем янга
Бу килүең соңгы кабатмы?
Соңгы кабат булса, тыңла, кошчык,
Соң теләген мәгърур җанымның:
Оч син илгә нәфрәт һәм мәхәббәт
Җыры булып тоткын шагыйрьнең.
Ук шикелле үткен канатыңнан,
Таң шикелле якты җырыңнан
Таныр сине халкым:
«Бу, – дип, – аның
Соңгы җыры көрәш кырыннан.
Чәнечкеле чыбык бәйләсә дә, –
Дип, – шагыйрьнең аяк-кулларын,
Бер көч тә юк җирдә богауларлык
Аның кайнар йөрәк моңнарын».
Оч син, кошчык, көчле җырым булып,
Шушы сиңа соңгы теләгем.
Тәнем калсын монда (Нәрсә ул тән?),
Барсын илгә минем йөрәгем.
Август, 1942
Үткәндә кичергән
Кайгылар, газаплар
Барсы да онтыла,
Барсы да җуела.
Төн үтеп, күңелле
Көн тугач, азактан
Берсе дә булмаган
Шикелле тоела.
Аһ, ләкин онтылмый
Гомергә, гомергә
Электә татыган
Шатлыклар, рәхәтләр –
Яндырып йөрәкне,
Саклана күңелдә
Кадерле минутлар,
Бәхетле сәгатьләр.
Сентябрь, 1942
Җиңәр, ахры, мине юләр үлем,
Мин суыктан, беттән, ачлыктан
Үләрмендер шулай, мич башында
Туңып үлгән төсле карчыклар.
Хыялландым ядрә давылында
Батырларча сугышып үләргә…
Юк, булмады, сукыр лампа төсле
Калдым инде пыскып сүнәргә.
Юкка чыкты бик күп теләкләргә,
Күп эшләргә булган өмитләр.
Юкка яздым: «Көлеп үләрмен!» – дип,
Юк, үләсе килми, егетләр!
Күпмени соң әле эш кыйраттым,
Күпмени соң әле яшәдем?!
Хәзергедән бик күп файдалырак
Булыр төсле алда яшәвем.
Татымадым элек мин һичкайчан
Мондый көчле, мондый әрнешле
Йөрәктәге дәртне һәм нәфрәтне,
Мәхәббәтне, үчне, сагышны!
Әле сиздем кеше йөрәгенең
Шундый көчле яна алганын.
Аһ, үкенеч, ләкин бу ялкынны
Мин илемә бирә алмадым.
Үлеммени безгә үкенечле,
Халкың өчен булса үлемең?
Күтәралмыйм, дуслар, мин хурлыгын
Ачтан шулай егылып үлүнең.
Мин яшәргә телим бирер өчен
Илгә соңгы йөрәк тибешен.
Үлгәндә дә әйтә алсам иде,
Үлдем, диеп, туган ил өчен!
Сентябрь, 1942
Озак йөргәч урын алмаштырып,
Килеп ләктем сыра кибетенә…
Шушыннан да ипле урын булмас
Безнең ише бистә егетенә.
Элек, бәлки, актык җитмеш тингә
Мин бер чәркә сыра эчкәнмен.
Хәзер, көн дә калып, төбен чүмерәм
Һәр бушаган калын мичкәнең.
Монда көнгә йөзләп мичкә бушый,
Башым җитми минем шунсына:
Кем эченә шулай сыеп бетә
Йөз мичкәдән аккан бу сыра?
Ничек җитсен башың, үз эчеңдә
Ул мичкәнең төбе күпергәч,
Кубар төсле башың биеп йөргәч,
Битең, борының кызып бүртенгәч?
Кемнәр генә булмый безнең залда:
Артист, шагыйрь, күмер сатучы,
Композитор, кассир йә бухгалтер,
Йә шундыйны читтән атучы.
Киткән чакта кайсын озатасың
Назлап, сыйпап, мактап, иркәләп.
Ә кайберсен куып чыгарасың,
Якасыннан тотып, типкәләп.
Әйтмә инде, төрле хәлләр була,
Үз-үзеңнән кайчак куркасың!
Бер җирдә юк мондый кайнап торган
Кеше белән шешә боткасы.
Әнә… утыра анда бер директор,
Өстәлендә унлап шешәсе.
Сәгать саен аның эче үсә,
Сәгать саен шиңә кесәсе.
Менә артист… кичә ул туп-туры
Безнең залдан керде сәхнәгә,
Чалма киеп чыгып «Ревизор» да
Бөтен илгә булды мәсхәрә.
Яшел күзле мәшһүр шадра шагыйрь
Бездә яза бөтен шигырен,
Гонорары белән шул шигырьнең
Каплый бара сыра чыгымын.
Композитор беркөн безнең залда
Операга куйды апара,
Биш литрны көн дә өсти бара –
Апарасы һаман кабара.
Кассир Гыймай кичә бездә булды,
Госбанктан кайтып барышлый,
Бүген күрдем үзен милициядә,
Борыны төшкән, йөзе сагышлы.
Айныталмый кичә бер юанны
Тәкать корды, тәмам җан чыкты,
Кич хатыны килде, аны эзләп,
Бер карауда ирен айнытты.
Без загстан кимме? Әле менә
Беркөн бездә шундый хәл булды:
Бер кыз белән егет кушылдылар,
Бер ир белән хатын аерылды.
Кунак булды беркөн парикмахер.
Һәм шул көнне минем кунагым
Сосиска дип ялгыш кисеп алган
Бер мескеннең борынын, колагын.
Шул көнне үк үзе борынсызны
Алып килеп безгә сыйлады.
Шунсы кызык, теге борынсызы:
– Ник белмәдем кадерен син җанкайның
Моңарчы! – дип үксеп елады.
Әйтерсең лә борыны, колаклары
Туйдырганнар аңа тәмамән.
Әйтерсең лә, борынын кисеп, аны
Ул коткарган бик зур бәладән.
Пекарь тапты кичә трубкасын
Безнең залда икмәк эченнән.
Аны үзе, бездән эчеп кайтып,
Ул икмәккә кушып пешергән.
Бер пожарник, бездән исреп кайтып,
Каланчага менеп йоклаган,
Каланчада шул көн пожар чыккан,
Ләкин беркем набат сукмаган.
Һәм каланча янган. Икенче көн
Пожарникны эштән куганнар.
Сыра шул ул! Әле минем белән
Шундый бер хәл булды, туганнар!
Нәфсем төшеп, калын бер мичкәнең
Өстен ачып эчтем чүмечләп.
Егылганмын мичкә эченә үк,
Чүмеч саны булгач унөчләп.
Лоцманы күк баткан пароходның
Йоклаганмын мичкә эчендә,
Колач җәеп, сыра диңгезендә
Йөзеп йөрим, имеш, төшемдә.
Уяттылар мине, айныттылар,
Җавап алган төсле иттеләр.
Һәм якамнан ипләп тоттылар да
Итек белән артка типтеләр.
Инде хәзер сыра заводына
Керергә дип йөрим чамалап,
Керә калсам, болай юләр булмам,
Үз турымда сатмам яманат.
Мин мичкәнең хәзер өстен ачмам,
Кадак белән төбен тишәрмен
Һәм, авызыма нечкә салам кабып,
Артка гына посып эчәрмен.
Сентябрь, 1942
Төн утырып шагыйрь шигырь язды,
Ак кәгазьгә тамды яшьләре.
Тышта давыл иде; бертуктаусыз
Күк күкрәде, яшен яшьнәде.
Җил, ишектән кереп, өстәлдәге
Кәгазьләрне чәчте, туздырды.
Аннан, чыгып тышка, йөрәк яргыч
Ачы тавыш белән сызгырды.
Тау-тау булып дәрья дулкынланды,
Яшен сукты калын имәнне.
Эчпошыргыч шомлы тынлык басты
Тирәдәге карсак өйләрне.
Тик төн буе шагыйрь бүлмәсендә
Ут балкыды көннән яктырак.
Давылланып, аның йөрәгеннән
Ак кәгазьгә хисләр актылар.
Шагыйрь торды тынып таң алдыннан,
Язганнарын җыйнап яндырды.
Үзе китте чыгып…
Җил басылды,
Давыл тынды, ал таң кабынды.
Төн утырып шагыйрь нәрсә язды?
Нинди хисләр аны ярсытты?
Язганнарын биреп җил иркенә,
Таңда үзе кая ашыкты?
Сез сорагыз аны исәр җилдән,
Яшеннәрдән, дулкын тавыннан;
Һәм сорагыз ямьсез төнне куып,
Таң тудырган көчле давылдан.
Октябрь, 1942
Читен дә соң артык һичбер вакыт
Күрешмәсне сизеп аерылу;
Мәхәббәт һәм дуслык җир йөзендә
Булган чакта бөтен байлыгың.
Мәхәббәт һәм дуслык җебе белән
Багланганда керсез күңелләр,
Бер-берсеннән башка бар мәгънәсен
Югалтканда җирдә гомерләр,
Кинәт кенә ачы язмыш җиле
Аера сине якын дусыңнан.
Соңгы тапкыр үбү һәм күз яше
Чыкмый аннан мәңге исеңнән.
Күпме булды минем якын дуслар,
Күпме иде сөйгән иптәшем.
Калдым ялгыз, саклап яңагымда
Һәркайсының кайнар күз яшен.
Белмим, тагы нинди упкыннарда
Мин чайкалып шулай йөзәрмен.
Тик һәркайчан сулган яңагымда
Соңгы яшен дусның сизәрмен.
Күп татыдым җирдә мин ачысын
Үзәк өзгеч авыр сагышның.
Елатып һәм кайнар үбештереп,
Дустым белән, язмыш, кавыштыр!
Айлар түгел, еллар… авыр хәсрәт
Тавы булып торды йөрәктә.
Бер минутлык күрешү бәхете белән
Инде, язмыш, мине бүләклә!
Октябрь, 1942
Кыз авырды, тәне ут шикелле,
Сулгып-сулгып тибә йөрәге.
Гаҗиз калды доктор, авыру кызга
Бер дару да файда бирмәде.
Яткан чакта авыру түшәгендә,
Авыр төшләр белән саташып,
Ачылды да ишек, юл киеменнән
Кайтып керде кызның атасы.
Маңлаенда батыр яра эзе
Һәм билендә поход каешы.
Еллар буе кызны зарыктырды
Шул атаның йөрәк сагышы.
Таныш йөзне күреп, кыз елмайды:
«Әти!» – диеп, аңа үрелде.
Шул төнне үк йөздән тире чыкты,
Кызу кайтты, тәне сүрелде.
Гаҗәпләнмә, доктор, күреп кызның
Дару эчми кинәт савыгуын.
Белмәдеңме җирдә «сөю» дигән
Иң куәтле дәва барлыгын!
Октябрь – ноябрь (?), 1942
Кылыч белән кергән – Кылычтан үләр.
Александр Невский
– Аягыңда, егет, күн итек,
Көмеш саплы кылыч билендә.
Аргансыңдыр авыр юл үтеп,
Кунып китче минем өемдә!
Төреп сине ефәк юрганга,
Йоклатырмын назлап, иркәләп.
Кан, яшь белән җирне юарга
Өлгерерсең әле иртәгә!..
Зифа буйлы купшы әфисәр
Яшь хатынның сүзен ишетте.
Гайрәтләнеп көяз башкисәр
Каты ябып керде ишекне.
– Чибәр хатын, сине яраттым,
Кем син үзең, белмим исмеңне…
Табып китер тавык, аракы!
Җәй урныңны, чишен өстеңне!
Хатын, суеп, тавык пешерде,
Аракысын салып эчерде.
Майлы күзле майор бу сыйдан
Кәефләнде, тәмам исерде.
Кадрен белеп юмарт бу өйнең,
Ул тарттырды итек кунычын.
Салып бирде аннан мундирын,
Көмеш саплы матур кылычын.
Майор ятты, юан корсаклы.
– Йә, ач, – диде, – миңа кочакны!
Сузып аңа ялан кылычны,
Хатын әйтте аңа шул чакны:
– Син хурладың минем җиремне,
Син үтердең минем иремне…
Инде тагын йөрәк хисемне
Калҗа итеп сиңа биримме?
Килешсә дә кылыч билеңә,
Көтмә бүген ярдәм корычтан!
Кылыч белән кердең илемә,
Үлемең булыр шушы кылычтан.
Шуннан хатын сузып яткырды
Бу котырган камыр батырны.
Көмеш сабына кадәр кылычны
Йөрәгенә аның батырды.
– Сый җитәрлек булды тилегә!
Тыпырчынма, майор, тынычлан!
О проекте
О подписке