У дварах яшчэ і сёння прадавалі з машын мокрыя, запырсканыя гразёю навагоднія ёлкі. Яны, наваленыя адна на адну, паўграваліся ў кузавах і паравалі зараз, нібы сена пасля цёплага летняга дажджу.

Алег ішоў дамоў. Ён спяшаўся пакласці ў дамоўленую схованку падарунак для Вовачкі – маленькага, усмешлівага мядзведзіка, якога купіў раней і ўсё ніяк не мог сунуць за батарэю: пасля той сустрэчы з сынам, якая яго вельмі разнервавала, ён колькі дзён не начаваў дома, а затым і напраўду папрасіўся ў камандзіроўку. Жавейка зразумеў, што жыць у сваёй хаце ён зараз не зможа, і цвёрда надумаў адразу ж пасля Новага года заняцца дужа турботнаю, але патрэбнаю справаю – абменам кватэры.

Ён усунуў руку пад куртку – калматы мядзведзік, сагрэўшыся ля грудзей, нібыта штосьці жывое, грэў зараз і яго самога.

Падыходзячы да свайго дома, Алег адразу ж заўважыў, што ў лейтэнантавай кватэры зусім няма святла, і падумаў: значыць, Новы год яны сустракаюць не тут, а, мусіць, запрошаны куды-небудзь да сяброў.

Ужо добра звечарэла, але на верандзе, не зважаючы на набліжэнне свята, цемру і холад, сядзелі цёпла апранутыя жанчыны – праўда, сёння іх было тут нямнога. Яны, здалёк пазнаўшы суседа, сумна заківалі галовамі, а калі Жавейка праходзіў ля іх, неяк вельмі ж ужо спагадліва і са спачуваннем глядзелі на яго.

І толькі адна – худая, нервовая жанчына з дробнаю цырульнаю завіўкаю, што выбівалася з-пад зімовай хусткі, нібыта радавалася чамусьці і глядзела ў яго бок злацешліва. Алег ведаў, што яна злуецца на ўсіх мужчын, бо ад яе нядаўна збег муж. Усё пакінуў ён – і хату, і нажытае разам дабро, і пайшоў да другой жанчыны, якую кахаў, – пайшоў, у чым стаяў.

Вось гэтая яго высакароднасць і раззлавала яе яшчэ горш: «Няхай, няхай ідзе, паглядзім, як тая подсцілка яму болей, чым я, касцюмаў справіць», – злапомсліва казала яна суседкам і ўсялякую мужчынскую бяду прымала зараз як сваю радасць.

Алег жа адчуваў сябе сёння на дзіва спакойна – мусіць, пакуль была ў яго справа. Ён па-хлапечы лёгка – часам і праз дзве прыступкі – бег уверх па лесвіцы і таму не заўважыў, як апынуўся на сваім паверсе. Узняўся вышэй, да акна. Азірнуўся на Сашкавы дзверы – ля іх стаяла нейкая ламаная скрыня, а ў ёй ляжаў чорны, скручаны, як змяя, у многіх месцах аголены маток проваду, падключанага да электрычнага шчыта: відаць, Тоня прымусіла Сашку рабіць у хаце вялікі рамонт.

Ён прыслухаўся, ці не адкрывае дзе хто дзверы, а потым хуценька, нібы злодзей, запіхнуў мядзведзіка за цёплую батарэю і адразу ж выпрастаўся – нібыта нічога і не рабіў.

Пастаяў крыху, зноў чамусьці прыслухаўся. І вось тут, зрабіўшы галоўную, як яму здавалася, справу, што і вяла яго сюды, і была яго мэтаю, адчуў раптам, які ён самотны і якая навокал яго пустата.

Нават пад курткаю, там, дзе толькі што, прытуліўшыся да грудзей, ляжаў цёплы мядзведзік, таксама было пуста і холадна: Алег, здавалася, напраўду адчуваў зараз, як неіснуючы, золкі і прывідны вецер выстуджвае, нібы птушынае гняздо, нагрэтае вушасцікам месца.

Ён паціху, без ранейшага імпэту спусціўся ўніз і, унурыўшыся, абыякава пайшоў па горадзе – не ведаў куды, не ведаў чаго, а ішоў проста так, каб не стаяць на месцы.

На гэтай золкай вуліцы яму міжволі прыгадаўся дзядзька Піліп, далёкі родзіч, стары і адзінокі чалавек, які ўвесь час ухутваўся ў каўняры і шалікі, нібыта яму заўсёды, нават і летам, у самую спякоту, было холадна. Дзядзька Піліп жыў у Віцебску, быў ужо на пенсіі і, як казалі ў іхняй вёсцы, пад старасць зусім здзяцінеў – гаварыў сам з сабою, сам сабе пісаў пісьмы і кідаў іх у паштовыя скрынкі: дзядзька Піліп прызнаваўся, што яму потым прыемна было іх атрымліваць з поштаю – сапраўдныя, заклееныя, са штэмпелямі – быццам бы і пра цябе вось нехта ўспомніў.

Пад старасць ён пачаў шмат разважаць пра самае запаветнае і сваімі думкамі ахвотна дзяліўся з кожным. Дзядзька Піліп лічыў, што чалавек мінае за сваё жыццё некалькі стадый: час пазнання свету – дзяцінства, пара кахання – юнацтва, пара працы – сталасць і час хвароб – старасць. Кожнаму наканавана прайсці праз усё гэта, каб урэшце ўліцца ў апошнюю, своеасаблівую супольнасць людзей, дзе ўсе роўныя – міністры і конюхі, дырэктары заводаў і прыбіральшчыцы – супольнасць пенсіянераў.

Алег не ведаў, у якой зараз стадыі ён сам, разумеў толькі, што ўжо далёка ад свайго дзяцінства і што старасць – час хвароб – таксама для яго яшчэ няблізка, але гэта не дужа суцяшала: яму, як і дзядзьку Піліпу, было адзінока і холадна.

Сустракаць разам Новы год яго запрашалі многія, але ён ад усіх запрашэнняў адмовіўся. Адчуваў, што як бы яму ні было хораша і весела ў сямейных, ды нават і не ў сямейных кампаніях, усё роўна недзе ў глыбокую ноч ён акажацца лішні ўсім, застанецца адзін – нават несямейныя к таму часу неяк неўпрыкмет перазнаёмяцца, падзеляцца на пары, а ён шукаць сабе пару пакуль што не збіраўся. І яшчэ ён адмаўляўся ад запросін, бо яму здавалася, што ў гэтую навагоднюю ноч павінен быў здарыцца нейкі цуд. Ён настойліва чакаў гэтага цуду, але, калі пабачыў цёмныя вокны ў лейтэнантавай кватэры, зразумеў, што чакаць чаго-небудзь незвычайнага і спадзявацца на нейкую радасць яму, відаць, не выпадае.

Усюды ўжо рыхтаваліся да сустрэчы Новага года. Вокны ў дамах свяціліся зырка і весела. Асабліва светла было ў залах і на кухнях: на кухнях гаспадыні спяшаліся са святочнаю вячэраю, – відаць, рэзалі хлеб, раскладалі на талеркі закусь, а ў залах ужо сядзелі прычасаныя госці – чакалі, калі іх нарэшце запросяць за стол. Усюды, як зоркі на зімовым небе, весела мігцелі электрычныя агні на ёлках, сноўдаліся сюд-туд узбуджаныя людзі, мусіць, іграла музыка. Ля студэнцкіх і рабочых інтэрнатаў, якія трапляліся яму па дарозе, было светла, як удзень. З ярка асветленых вокнаў святло шчодра лілося на вуліцу – у інтэрнатах усе вокны свецяцца нават і ў звычайны, будзённы дзень, а ў свята, здавалася, што шыбаў у іх яшчэ большала – і Жавейку недарэчы, назойліва муляла чамусьці думка, што тут светла, як на пажары.

На вочы трапіліся кідка асветленыя вокны рэстарана, і ён зайшоў на святло. Нават сам не заўважыў, як гэта адбылося: толькі што халадзеў на восеньскай вуліцы, а ўжо стаіць у душнай і светлай зале. Гучна, аж нічога не чуваць, іграў аркестр, танцавала моладзь – хлопцы і дзяўчаты так торгаліся, так махалі рукамі, што здавалася, быццам яны пілуюць дровы. Неяк збоку ад усіх, заняты толькі сабою, торгаўся, бессаромна вібрыраваў увесь зверху ўніз нейкі ці то п’яны, ці то вар’ят – па тым, як закочваліся яго вочы, як крывіліся губы, як торгаліся рукі, было відаць, што ў гэтым ягоным трансе было нешта нездаровае.

Жавейка зморшчыўся і зноў выйшаў на вуліцу, у халодны і мокры вечар.

Алега не здзівіла, калі ён, падняўшы галаву, убачыў раптам, што стаіць на прывакзальнай плошчы, – апошнім часам вакзал стаў для яго нібыта сваім клубам, куды ён звычайна прыходзіў знерваваны, раззлаваны, засмучаны, каб згубіцца ў кішлівай мітусні, удыхнуць крыху людскога руху, заразіцца чалавечай заклапочанасцю і паспешлівасцю, ды гэтак, між людзей, забыцца на сваю бяду. Людскі натоўп, што віраваў навакол, увесь час мяняўся, ён не стамляў сваёй аднастайнасцю, і на душы ў Жавейкі паступова спакайнела.

На вакзале было яшчэ больш тлумна, чым заўсёды: усе спяшаліся, усе хацелі паспець хутчэй дадому, каб не толькі сустрэць Новы год, але каб хапіла часу збольшага правесці і стары. Людзі, здавалася, таўкліся бязладна, без асаблівай на тое патрэбы, а разам з усімі тоўкся і ён: калі б Алег мог зірнуць на сябе збоку, то заўважыў бы, што сама настойлівей лез усюды ён сам – быццам яму больш за ўсіх карцела хутчэй некуды ехаць. Пазней народу на вакзале стала зусім мала – многія з тых, што таўкліся ля кас яшчэ нейкіх пару гадзін назад, мусіць, сядзелі ўжо за святочнымі сталамі і, расчырванелыя з дарогі, паспешліва чокаліся і пілі за стары год, а тыя, што засталіся тут, відаць, ужо страцілі ўсялякую надзею паспець куды-небудзь у застолле і таму сноўдаліся сюд-туд ціхія і спакойныя.

Калі да Новага года заставалася з паўгадзіны, Алег, спяшаючыся, купіў білет на нейкі бліжэйшы поезд – яму было ўсё роўна, куды ён ідзе, – і ўскочыў у тамбур, калі цягнік ужо крануў вагоны, і тыя, мякка парыпваючы, паволі набіралі ход: ён ведаў, што людзі ў дарозе, як і ў бядзе, часцей за ўсё ласкавеюць, у іх адкрываецца невідомая да гэтага дабрата; што свята, якое заспела ў дарозе, яднае незнаёмых між сабою спадарожнікаў, і яны робяцца такія шчырыя і зычлівыя, нібы дужа даўнія сябры.

Правадніца здзівілася, што чалавек едзе з пустымі рукамі – у яго нават якой авоські не было з сабою, але білет пасажыр меў сапраўдны, і яна саступіла, адхінулася, каб прапусціць яго ў вагон.

Вагон быў амаль пусты – рэдка на якой лаўцы ў ім сядзелі людзі. Алег выбраў сабе, здавалася, зусім незанятае купэ, смела ўвайшоў у яго і толькі тады ўбачыў, што там ужо ёсць пасажырка. Дзяўчына сядзела ў самым куточку, і за перагародкаю, пакуль не зайшоў, яе не было відаць. Жавейка здзіўлена спыніўся, але паварочваць назад ужо было няёмка, і ён рашуча падышоў бліжэй, павітаўся і сеў за столік – якраз насупраць дзяўчыны.

Яна чытала кніжку. Яе доўгія, белыя, як лён, валасы пасмамі спадалі на столік, захіналі дзяўчыне вочы і, мусіць, заміналі чытаць.

Алег яшчэ раз уважліва зірнуў на суседку, і яго ажно скаланула ад успаміну: яму здалося, што тое, даўняе, паўтараецца зноў.

Як тады – дзяўчына за столікам, як тады – кніжка перад ёю, як тады – даўгія, разабраныя на дзве пасмы, валасы, што засланяюць вочы, замінаюць чытаць. І як тады – вагон, цягнік, дарога.

Гарачая, тугая хваля ўдарыла яму ў галаву, і ён, не помнячы сябе, не разумеючы, што робіць, як тады, нахіліўся над сталом, ласкава дакрануўся рукамі да белых валасоў і, адхінаючы пасму з вачэй і закладаючы яе за вуха, як тады, сказаў:

– А вы прыгожая.

Да другой пасмы ён не паспеў дакрануцца. Дзяўчына спачатку сцялася, нібы птушка, якая хоча ўзляцець, нягледзячы на тое, што ў яе звязаныя крылы, потым падхапілася, халоднаю далонькаю – так, так, халоднаю: ён і зараз помніць, што яна была дужа халодная – пляснула яму па шчацэ, раззлавана перасмыкнулася, нібы атрасаючыся ад нечага брыдкага, і закрычала:

– Хам! Пашляк!

I пакуль Алег спрабаваў зразумець, што ж, урэшце, здарылася, дзяўчына хутка, як вецер – толькі прашамацела побач адзенне – вылецела адсюль, і яе абцасікі ўжо раздражнёна, сярдзіта грукалі за сценкаю ў суседнім купэ.

Яму было прыкра, што такое ўвогуле здарылася, прыкра за сябе, што не стрымаўся, за дзяўчыну, што прыняла яго за пашляка і спакусніка: а дзе ж дзенешся, прымеш – не паспеў чалавек сесці, а ўжо дае рукам волю, гаворыць нейкае банальнае глупства.

Ён злаваўся на сябе, хадзіў па купэ, думаў, як растлумачыць дзяўчыне свае паводзіны, не ведаў, што яму рабіць далей, і таму вельмі ўзрадаваўся, калі раптам пачуў гучны, прыемны бас:

– Людзі, дзе вы ўсе! З Новым годам!

Жавейка выглянуў з купэ і ўбачыў, што на праходзе з бутэлькаю шампанскага ў руках стаіць высокі, паважны мужчына – ужо крыху лысаваты, але гэтая лысіна якраз не замінала яму быць сімпатычным. Са сваіх клетак-купэ паказаліся – хто толькі высунуў галаву, а хто і сам таптаўся ўжо на праходзе – астатнія людзі (маўляў, хто ж гэта там крычыць?), і тады стала відаць, што іх не так ужо і мала едзе ў вагоне.

– Ого, дык нас жа цэлае застолле, – павесялеў мужчына і, усё трымаючы ў руках бутэльку, прайшоў крыху ўперад. – А ці не пара ўжо нам сустракаць Новы год.

Людзі, якія да гэтага сядзелі ціха, кожны сабе, радасна загаварылі, зашумелі, заварушыліся – ім спадабалася, што знайшоўся нарэшце чалавек які, мусіць, зможа што-кольвек прыдумаць, каб гэтая навагодняя ноч не стала для іх сумнаю і нуднаю.

Алег зірнуў на гадзіннік: было ўжо без дзесяці хвілін дванаццаць.

Людзі сабраліся ў купэ, якое выбраў усё той жа лысавата-прыгожы арганізатар. Кожны прынёс тое, што ў каго было, і, трэба прызнацца, імправізаваны стол у іх атрымаўся неблагі: на ім была і вяндліна, і балычок, і ўжо нарэзаная і накладзеная на скібачкі хлеба сухая каўбаса – яе прынесла дзяўчына, якую ён міжволі абразіў, – і яблыкі, і цукеркі. Вузенькага стала не хапіла, і таму закусь паклалі нават на верхнія лаўкі, на суседні столік, што быў насупраць, за праходам, пры акне.

У самым цэнтры горда ўзвышалася бутэлька шампанскага, якую паставіў арганізатар свята і яго самазваны тамада, побач, выцягнуўшы шыю, зелянела пляшка сухога віна, збоку сціпла стаяла чацвярцінка гарэлкі – яе і не відаць было за шырокімі спінамі пузатых бутэлек, – а з дальняга купэ нейкі кульгавы дзядзька, відаць, вясковы, не здымаючы з галавы шапкі-вушанкі, нёс сюды яшчэ паўлітру самагонкі, заторкнутую вялікім, зробленым з газеты, заткалам.

Алегу было няёмка, што ён нічога не дадаў да агульнага стала, што прыйшоў сюды з голымі рукамі. Гэта, відаць, заўважыў тамада і ласкава падштурхнуў яго:

– Чаго муляешся – праходзь, праходзь. Сядай.

На лаўцы знайшлося вольнае месца – якраз побач з той жа белавалосаю дзяўчынаю, якая і тут трымала ў руках кніжку, – ён сціпла сеў каля яе і адчуў, як дзяўчына ад гэтага грэбліва перасмыкнулася.

– Чакай, мы табе зараз добрую работу дадзім, – каб Алег не пачуваўся тут, у застоллі, лішнім, адразу далучыў яго да кампаніі тамада. – Будзеш наліваць чаркі.

Правадніца прынесла шклянкі, людзі дасталі свае кубкі, кварты, адкруцілі крышкі ад тэрмасаў. Гаваркая, дзябёлая цётка раптам заікнулася, што вязе новыя крыштальныя чаркі ў падарунак сваякам, і ўсе адразу закрычалі: «Давай іх сюды! Абновім».

Наліваць Жавейку было лёгка. Кожны браў з яго рук бутэльку, казаў: «Я сам» – і наліваў альбо з яе, альбо даставаў са стала тое, што яму падабаецца, ці тое, што яму льга было піць.

Застолле сабралася так хутка, што яны паспелі яшчэ выпіць і за стары год, як звычайна, успомніўшы, што ён быў добры, – Алег таксама выпіў разам з усімі, хаця яму год, які мінаў, нічога, апрача непрыемнасцей, не прынёс. Потым хуценька налілі яшчэ, і роўна ў дванаццаць гадзін зноў зазвінелі чаркі. Найбольш звінелі, вядома, крыштальныя – жанчына, відаць, не радая, што прагаварылася пра іх, адно спалохана прасіла: «Вы ж цішэй чокайцеся, а то паб’яце – чуеце, як звіняць?», а тамада, смеючыся, супакойваў яе: «Няхай звіняць! Чаркі ж і зроблены, каб звінець. Нідзе яны не дзенуцца – вытрымаюць».

За Новы год Жавейка выпіў ужо з большаю ахвотаю, бо Новага года ён пакуль не ведаў, – яго яшчэ трэба было пражыць. Алег не загадваў наперад, што яму той прынясе – радасць ці зноў гора, але ўсё ж пакідаў сабе спадзяванні на лепшае.

Усе выпілі, разгаварыліся. Сядзелі, жартавалі, смяяліся, і каму-небудзь збоку магло здацца, што ўсе гэтыя людзі – адна кампанія, якая едзе ў адно месца і ў якой усе ведаюць адно аднаго даўно, хаця і блытаюць часам імёны. А людзі тут жа знаёміліся, тут жа забывалі, як каго завуць, і Таню называлі Маняй, а Колю – Лёнем, але ніхто за гэта ні на кога не злаваўся – наадварот, ад такой несянеціцы ў вагоне рабілася толькі весялей.

Усім было тут хораша, таму людзі не разыходзіліся па сваіх купэ. Нават калі спаражнілі ўсе бутэлькі, паелі ўсю закусь, усё роўна ніхто і не думаў уставаць – сядзелі і дружна гаварылі, жартавалі. Падсмейваліся з дзядзькі ў зімовай шапцы – ён так і не зняў яе, – які прынёс бутэльку самагонкі: «Ідзі пашукай у сваёй торбе – там у цябе яшчэ адна пляшка павінна быць», на што дзядзька бажыўся: «Яй жа Богу, няма»; пацвельваліся з жанчыны, якая беражна загортвала ў паперу свае абноўленыя чаркі, на якіх і пасля абнаўлення засталіся фабрычныя наклейкі: «Пачакай, што ты робіш? А раптам зноў спатрэбяцца? Яны ж дужа хораша звіняць!»; нехта нават падаў дзіўную думку: «А давайце кожны Новы год так сустракаць», але на яго замахалі рукамі: «Што ты! Што ты!», і нават сам тамада запярэчыў: «Не, кожны год так не атрымаецца».

Пра свае купэ і свае рэчы – чамаданы, авоські, партфелі – людзі ўспаміналі толькі тады, калі пад’язджалі да сваіх станцый, хутка, але цёпла развітваліся з усімі, бегма хапалі рэчы і выскоквалі з вагона.

I выскачыўшы, не спяшаліся адразу ісці дадому ці ў госці – стаялі на пероне і доўга, аж пакуль не кранаўся цягнік, махалі рукамі сваім новым знаёмым.

Застолле ўсё радзела і радзела – людзі выходзілі, а новых пасажыраў на маленькіх, сонных станцыях і раз’ездах ужо не было. Амаль апошнім развітаўся сам арганізатар гэтага навагодняга свята ў цягніку, і яны ў купэ засталіся толькі ўдваіх: Алег і тая самая белавалосая дзяўчына з кніжкаю, з якою ў яго на самым пачатку выйшаў канфлікт. Дзяўчына адразу ж перасела на суседнюю лаўку, яны абое амаль адначасова пасунуліся да акна – і зноў апынуліся адно супроць другога. Да гэтага, хоць і сядзелі побач, – нават іхнія рукі дакраналіся адна да адной, нават чаркі ў агульным тлуме сустракаліся таксама, – усё ж між сабою яны не гаварылі.

Маўчалі яны і зараз. Дзяўчына паспрабавала чытаць, але святло ў вагоне было кепскае, таму яна хутка загарнула кнігу, адклала яе і ўгледзелася ў акно.

І зараз яна вельмі ж была падобная на Тоню: толькі крыху худзейшы твар і святлейшыя валасы.

– Хочаце, я раскажу вам казку, – нясмела паспрабаваў загаварыць з ёю Алег.

Яна недаверліва ўзняла на яго вочы, бровы, нібы крылы ў той птушкі, што спрабуе ўзляцець, падняліся ўверх, здзіўлена паглядзела – ну, ну, якую ж яшчэ казку можа расказаць гэты пашляк? – і нічога не адказала. Але Жавейка і без слоў зразумеў, што яна будзе яго слухаць.

– Я тады служыў у арміі і ехаў дадому ў водпуск, – пачаў ён. – У купэ, за столікам, якраз вось так, насупраць мяне, сядзела прыгожая белавалосая дзяўчына і, як вы, чытала кніжку.

І Алег расказаў пра тое сваё знаёмства з Тоняй, расказаў шчыра, нічога не тоячы: і як спадабалася яму дзяўчына, і як ён адхінуў з яе вачэй валасы, і як сказаў ёй: «А вы прыгожая», і як яна адказала: «А вы смелы», і як студэнты крычалі ім: «Горка!», і як яны потым пажаніліся.

– І вось убачыў раптам вас, – белавалосую, за столікам над кнігаю – і мне здалося, што ўсё тое паўтараецца зноў. Таму я, нібы ў сне, не разумеючы, што раблю, палез адхінаць і вашы валасы. Даруйце, – закончыў Алег сваю казку.

Ён не глядзеў на дзяўчыну, але адчуваў, што яна з прыцемненага кутка ўважліва сочыць за ім – не ведае, верыць ягонаму прызнанню ці не; у яго словах адчувалася праўда, але ж таксама закрадвалася і сумненне: а ці не чарговы гэта ход залётніка?

– А дзе ж ваша жонка зараз? – халаднавата спыталася яна.

– Зараз я халасцяк.

– Вы развяліся?

– Не, яна пакінула мяне. – Гэтае малое і, як яму здавалася, зусім наіўнае яшчэ дзяўчо выклікала ў яго нейкі дзіўны давер, і ён гаварыў ёй шчыра, не маніў: – Яна пайшла ад мяне, а на стале пакінула запіску: «Жыві як хочацца». Вось я і спрабую жыць, як мне хочацца.

– І што – вам падабаецца вось так сустракаць Новы год?

– Лічыце, што падабаецца.