«Ана күзе балада…»
Ана күзе балада,
Бала күзе кайларда?
Бу заманда бала күзе
Марсларда, Айларда.
«Әнкәй, тыныч бул, җаным:
Үссен генә буйларым,
Айга түгел, Җидегәненә
Җитәр әле кулларым.
Укып үсеп җитәм дә,
Күккә очып китәм дә
Йолдыз алып кайтам, Казан,
Синең Сөембикәңә!
Әнкәй, рөхсәт бир генә:
Ярый, улым, диң генә,
Йә Зөһрәне, йә Чулпанны
Алып кайтам үзеңә».
1961
ЛӘЛӘ БЕЛӘН КҮБӘЛӘК
1
«Туган тел»не дә,
«…Күбәләк»не3 дә
Безнең бер Ләлә
Күңелдән белә.
Бу Ләлә инде
Кала баласы:
Казанга күчте
Ата-анасы.
Күбәләк белән
Шул нәни Ләлә
Уку турында
Серләшә әнә:
2
– Кил әле, кун әле
Кулыма, Күбәләк!
Серләшик әле без
Бүген дә бергәләп.
Болында, кырларда
Күңелле иде дә,
Сизми дә калганмын
Җиткәнне җидегә.
Июльләр, августлар
Үтеп тә киткән ич,
Укырга барасы
Көннәрем җиткән ич.
Гомерлек, мәңгелек
Дус булып калыйк без,
Укырга, Күбәләк,
Бергәләп барыйк без!
…Күбәләк моңаеп,
Уйланып торды да,
Аннары Ләләгә
Әйтте ул тын гына:
– Айрылыр заманнар
Җиткәндер, күрәсең:
Мине бит школга
Кертмиләр, үскәнем…
Школа ишеге
Янына кадәрле
Озатып килде дә
Күбәләк Ләләне:
– И сабый, хуш инде
Мәңгегә…– диде ул.
Диде дә…
Авылга,
Мәктәпкә китте ул.
Ләләдән еракта,
Еракта инде ул…
«Тукай абый туган телне…»
Тукай абый туган телне
«Әнкәм теле» дисә дә,
Безнең өйдә шул ук телдә
Әби генә сөйләшә.
Менә сиңа тамаша!
Заман ничек алмаша?!
Ана теле – безнең өйдә
Әби теле ләбаса!
1961
«Мәңгелек син, диңгез, мәңгелек…»
Мәңгелек син, диңгез, мәңгелек.
Ә мәңгелек – озын, чиксез ул.
Син әйтәсең: «Әйдә, алмашыйк:
Мин син булыйм, ә син диңгез бул».
Мәңгелек син, диңгез, мәңгелек.
Мәңгелек ул чиксез дә шиксез,
Тик мәңгегә хөкем ителү, –
Татып беләм, – гаҗәп күңелсез.
Юк, кирәкми синең мәңгелек –
Стимул юк анда яңага:
Бу дөньяны үз гомере белән
Яңартучы гына яңара.
Яшәү – иске, мәңгелек нәрсә дә,
Яңартырга мөмкин тик аны:
Син үзең дә күрәсең булыр
Нишләтәбез әнә дөньяны!
1962
«Бер әйләндем, өч әйләндем…»
Бер әйләндем, өч әйләндем,
Биш әйләндем дөньяны –
Синең төсле кебекләрне
Күргәннәрем булмады.
Бер әйләндем, өч әйләндем,
Биш әйләндем Җир шарын:
Өлешемә төшкән көмеш –
Мәңгелегем дигән кешем
Син икәнсең бит, җаным.
Тормыш дустым булыр кешем,
Син миннән көләсең лә,
Мәхәббәтләр хәле һаман
«Уф алла…» тирәсендә.
Тимәсә дә тимәс икән
«Уф алла…» диюләрем.
Бер дә генә юкка микән
Уфага килүләрем?
1962
«И туган ил! – дигән идек без…»
– И туган ил! – дигән идек без
Язмышларның кискен чорында, –
Без егылсак, балалар калкыр
Аталарның ауган юлында,
И туган ил, – дигән идек без.
Язмаларны утка яшереп,
Таланмасын, хурланмасын, дип,
«Безнең керсез хисләр, фикерләр
Яманлыкка юралмасын дип,
Давылларга кереп киттек без.
Сабыйлар бит
Карап тордылар
Төргәкләрнең көлгә калганын…
Яман булган өчен, янәсе,
Китапларның үкереп янганын
Балалар бит күреп тордылар.
Без кичергән шундый моң төннәр,
Йөрәктәге көлләр, төтеннәр
Сабыйларның канына күчкән
Аналарның күкрәк сөтеннән,
Аталарның көйгән хисеннән.
Безне көн-төн чыныктырса да
Башка яуган бәла-имгәкләр,
Аһ, сагышлы, сугышлы еллар
Сабыйларны ничек имгәткән!
Безне бары чыныктырса да.
Нигә соң без саграк булмадык, –
Балаларны телдән биздердек,
Хәрефләргә… телгә карата да,
«Яман икән…» дигән хис биреп…
Нигә соң без саграк булмадык?..
Алар хәзер рухи эмигрант
Безнең иҗат Сабан туенда:
«Яман!» белән синоним инде
«Туган…» сүзе алар уенда…
Алар инде гүя килмешәк.
Ямь табалар фәкать «тиен»нән,
Тәти җыйган сабыйлар кебек.
Иң кадерле идеаллары –
Иң хәерсез обывательлек.
Ямь табалар, бары «тиен»нән.
Чит аларга безнең язмалар:
«Вак телдә бит алар», янәсе…
Һәм, килолап сатсаң да, имеш,
Күпме генә аның бәясе.
Ят аларга безнең язмалар.
Чыпчык туган гүя бөркеттән…
Ышанырлык түгел моңа һич:
Безнең дәвам, безнең варислар, –
Коммерсант күк, коры реалист.
Чыпчык туган гүя бөркеттән…
БАРМЫЙ ЛА
Бармый ла минем шигырьләр,
Бармый ла сиңа табан,
Адрессыз хатлар кебек тик,
Өстәлдә ята һаман.
Ничә тел таныш үзеңә:
Рус, француз, хәтта латин…
Ә туган телең китабын
Белмисең укый ләкин.
Мин, Сәйдәш булсам әгәр дә,
Көй генә язар идем:
Син аны укымыйча да
Тыңлап та аңлар идең.
Ә шигырь?
Шигырь, акыллым,
Баралмыйм сиңа табан:
Ничә ел сиңа дигән сер
Өстәлдә ята һаман…
«Ни өчендер күзгә, йөзгә түгел…»
Ни өчендер күзгә, йөзгә түгел,
Ә җәллад күк читкә каранып,
Сургучлатып пичәт баскан сыман
Чәнчеп куя җанны канатып…
Аннан көтә. Тыныч кына көтә,
Тозлый-тозлый шушы яраңны,
Йә Сократча, яки Есенинча,
Үз җаныңа кулың салганны…
1962
«Ишәк кебек тирән акыллы ул…»
Ишәк кебек тирән акыллы ул,
Сарык кебек зирәк иде, ди,
Андый кеше, – хәзер әйткән дә юк, –
Ул чакта да сирәк иде, ди.
Шәке дигән кеше бар иде, ди,
Бик тә башлы кеше иде, ди:
«Талда үсә икән чикләвек» дип
Әйткән кеше шушы инде, ди.
Шәке әйткән халык әйткән белән
Туры килүен килмәс иде, ди…
Ә шулай да
Үзен бирсә бирер,
Ә сүзен һич бирмәс иде, ди.
Дуга белән печән чабуда да,
Иләк белән якты ташуда да,
Каш ясыйм дип күзне чыгаруда
«Үз башым бар…» дия иде, ди.
Нинди генә эшкә тотынмасын,
Каш ясыйм дип, күзен чыгара, ди.
Кайда икән андый ир, кайда?
Бар икән, ди, шул андый Шәке,
Кайда булсын… – Америкада!
«Мәрәкәйнең – җитмеш китап…»
Мәрәкәйнең – җитмеш китап!
Ә Дәрдемәнднең… – бер генә…
«Бер»дә – мәңгелек; җитмештә –
Бер еллык гомер генә.
Азмы кәгазь киткән моңа?
Азмы акча – гонорар?
Бусы әле матди чыгым,
Бусы аның вак зарар.
Бу чыгымны ил кесәсе –
Ил иңе бар – күтәрә.
Иң зарарлы ягы аның
Малда түгел, бүтәндә.
Иң хәерсез ягы моның
Матди түгел, мәгънәви;
Укучының зәүкын, хисен
Җилгә суыра, жәлләми.
«Миңа инде дөнья үз хикмәтен…»
Миңа инде дөнья үз хикмәтен
Әйткән иде шактый күп кабат,
Расладыгыз сез дә менә шуны:
Рухи дуслык бакый шул фәкать!
Сүзегез дә сезнең, энекәшләр4,
Үзегез дә шундый – мәңгелек:
Йөзегездән битәр, бәгърегездә
Иң мөкатдәс рухи ямьлелек.
Милләтләргә бүлгәләсәләр дә
Шагыйрьләрне һәрбер гасырда,
Безнең ишеләрнең «милләте»
Шигърият бит, дуслар, асылда.
Мәрәкәйләр, әрсез Әпкәләйләр
Тәрәзләрдән түргә узса да.
Алар «җаны» җиде ят бит безгә,
Гәрчә каны кардәш булса да.
Кагылмасын рухи кардәшлеккә
Фани дәртләр, фани өметләр.
Теге дөньяда да йә «яшисе»,
Йә «үләсе» бар бит, егетләр.
Нәкъ бер төптән үскән каеннар күк,
Бер зәминнән безнең бу җаннар.
Менә шулай сезне Казанда мин
Сагына-сагына яшим, туганнар.
1963
ТУКАЙ ЗАЛЫ
Ташламаган, ваз кичмәгән өчен,
Азмыни сез михнәт чиккәнсез…
Мәрхүмнәрне эзләп йөрегәндәй,
Сез бу залга килеп керәсез.
Әминә5 гел, берәр сәбәп табып
Килеп чыкса Казан ягына,
Нәрсәнедер шунда табар сыман
Ашкынадыр Тукай залына.
Сәрвәр6 килеп керә шушы залга
Һәм, күзләрен төбәп каядыр,
Уйга кала. Бәлки, Кавиның ул
Теге чорда менә шушы залда
Елаганын искә аладыр…
Жанна7 килеп керә, сүз куйгандай,
Тиз-тиз, җитез адымнар белән:
Әйтерсең лә күрешә алачак ул
Монда тагын Галимҗан белән.
Заһидә ханым… Аның ал йөзендә
Нәфис моң да, алсу елмаю.
Ә күңелдә?.. Кәрим абый өчен
Чиксез сагыш анда, моң, яну…
…Мин… ишеккә карап куям һаман:
Әйтерсең Лу8 ролен үтәр дә,
Гримнарын сөртеп, ашыга-ашыга,
Театрдан чыгып китәр дә
Йөгереп-очып килеп керер кебек
Безнең белән бәйрәм итәргә…
Көтәргә мин аны күнеккәнмен.
Язмыш – бары мәңге көтәргә…
1963
«Син сорама, мине жәлләсәң…»
Син сорама, мине жәлләсәң,
Җәлладларның ниләр кылганын:
Мин җавапның әйтермен бары
Трибуналга илтә торганын.
Сорама син: «Кем ул Иуда?
Анысы тагын нинди Шаһгали?»
Сорама син, мине жәлләсәң.
Юк, ярамый, җаным, ярамый!
Хәтерләтмә, мине жәлләсәң.
Сорама син алар заманын
Һәм «Особо секретно» дигән
Кәгазьдәге үлем карарын…
Председатель – урыс, Урусов,
Ярдәмчесе – татар, Галләми.
Урусовы атмас урынсыз,
Ә Галләмов ата, жәлләми…
Юк, сөйләтмә, мине жәлләсәң,
Җәлладларның ниләр кылганын:
Мин җавапның әйтәләм бары
Трибуналга илтә торганын.
Минем анда барасым килми,
Шәрә гүрдә каласым килми,
Моабиттан Моабит базда –
Подвалларда катасым килми.
АНТИМИРДА ТҮГЕЛ
Белла Ахмадуллинага
1
Тукай залы.
Халык һәм шагыйрь
Очраштылар тәү кат
Күзгә-күз.
Ике як та
Сүзсез елмайды:
Карасана, нинди үз лә үз!..
Тынып торды, кыймаган сыман
Эндәшергә-исәнләшергә,
Кабатланмас гүзәл гаҗәп мәл
Калсын диптер, бәлки, хәтердә,
Туктап торды…
Антимирда түгел, ә Җирдә,
Шыгрым тулы залда, Казанда
Туктап торды заман күпмедер
Халык белән синең арада,
Исеңдәме шушы гүзәл мәл?!
Аннан… Синең тылсымлы тавыш
Ал чишмәдәй акты да акты.
Сак белән Сок беренче тапкыр
Әйтерсең лә бер-берсен тапты.
Истә һаман шушы гүзәл мәл.
Исеңдәдер, бәлки, синең дә?
Табар ул бер, табар чагылышын,
Тапмый калмас синең шигырьдә…
2
Әхәт агай кызы икәнең
Чатнап тора агат күзеңдә.
Тап түгел бу, сеңел, тап түгел,
Тик матур миң шигъри йөзеңдә.
Ода түгел, Белла, бу сиңа,
Андый чагым күптән таланды.
Син шул яктан күбрәк үз миңа:
Яратам мин һәр чын талантны!
Аргамакны иярли алу
Татаркага авыр эш түгел:
Иярлә дә… Пегас – әдәби
Сабан туйларында чап, сеңел! –
Ат өстендә үскән халыкка
Пегасы да бер дә ят түгел!
Ышанычлы, башлы сеңел син,
Сиңа серне чишәргә мөмкин:
Син дигәндә Пегас суярга,
Рубиконны кичәргә мөмкин!
Синнән яшерен сүзләр юк минем,
Җан капкасы шар ачык сиңа.
Утырыйк әле, әйдә, сеңелкәй,
Туганнарча сайрашып кына.
Модернизм шәкертләренең
Атасы да, алласы да күп.
Чын шигырьгә хезмәтче булыйк,
Анна апаң Ахматова күк!
Модернистка җаный булганчы,
Асрау булу шәбрәк Пушкинга!
Нотация түгел, билләһи,
Киңәш кенә, Белла, бу сиңа…
3
Тарих бирдек менә бүләкләп,
«Татарыңны таны…», янәсе,
Вакыйгасы иске булса да,
Бүгенгечә анда һәммәсе!
Укы, сеңел, ләкин чамала:
Хәтере йомшак никтер Тарихның:
Усал ягын онытмаса да,
Яхшы ягын күрми халыкның.
Модернизм бунтарьларына
Аларга тик ирек бир генә,
Монархистик темалар чәйнәп,
Гайбәт сата алар шигырьдә:
Монархистлар йомышын гүя
Монашкалар рәхмәте өчен
Үтәп,
Азмы әле иҗатта
Басурманлык йонын «тетүче»?..
Җай таба да гүя тибә ул
Бакчадагы сабый балага,
Җиде йөз ел гына… элгәре
Тигәнсез, дип, безнең бабага!..
Шактый кыю колак салалар
Кликушалар биргән наказга.
Нигә шундый кыю булмаска?! –
«Антимир»ы бар ич запаста!..
Космополит алар. Шулай да,
Монархистча яшәп иҗатта,
Шовинистлар заказын үти,
Басурманны туглап китапта…
4 Милли тема – четерек нәрсә ул.
Җитте! Баста! Күчәм общийга…
Юк, «ур-ра!» да, бүтән дә түгел,
Сәлам генә, Белла, бу сиңа…
«Һава ничек, – дисең, – Казанда?»
Санап була сафка, әйбәткә:
Үрчи алмый мондый һавада
Модернистик вирус, әлбәттә.
Илгә күптән таныш нәрсә ич
Модернистлар «азат» формасы:
Фил сөягемени?! – эрзац бит
Ул «башня»ның арматурасы!
Тырыша алар импорт фикердән
Шактый сәер товар ясарга,
Бәлки, юллар табар әле, дип,
Экспортка – «иркен базарга…»
Космополит алар, асылда,
Ә яшиләр Совет илендә,
Кликушалар наказын үтәп,
Кыйбласызлык туглап шигырьдә.
Модернизм кустарьларының
Алласы да, ватаны да күп…
Бизә белик без дә шулардан,
Анна апаң Ахматова күк.
Нигә безгә Анна ападан һәм
Пушкиннан үрнәк алмаска?!
Традиция ватанчысы без,
«Антимир» юк безнең Запаста.
Юк, үгет тә, бүтән дә түгел,
Тик үз итеп әйтү бу сиңа:
Битникларга муза булганчы,
Асрау булу яхшы Пушкинга!..
1965
О проекте
О подписке