«Тфү, тфү, балык, кап!»

Ислам трусиктан гына болдырга чыкты. Ул, кулларын югары күтәреп, һәр көндәгечә кояшка дәште:

– Исән-саумы, кояшкаем! Минем сине ничек сагынганымны белсәң иде!

Ислам көнгерә төсле сикергәләп куйды. Ул, кояш нурларын җыярга теләгәндәй, ике кулын ерактан ук кара-каршы китереп, үзенең күкрәген кочты да күзләрен кысып көлеп җибәрде.

– Көнең матур үтсен, улым! Казларны инешкә илтеп кайтасыңмы?

Әнисе кай арада чыккан, кай арада аның иңбашларына йомшак кулларын салып өлгергән диген! Ислам, әнисенең бит очыннан үбеп алгач, казларга «ка-ка-ка» дип бер генә дәште. Тегеләр бердәм каңгылдашып җавап бирделәр, Ислам капканы ачуга, аның белән сөйләшә-сөйләшә, инешкә төшә торган тыкрыкка ашыктылар.

Бүген алар Ыкка балык каптырырга барырга сөйләшкән иде. Ишегалдындагы тавык-чебешләрне, Акбайны, абзардагы бозауны карагач, әнисе пешергән гөбәдия белән чәй эчеп, аңа өстәп бер йомырка да ашаганнан соң, ул кармакларын алырга ишегалдына чыкты. Шул арада кулларына колга тоткан Фаил, Рөстәм, Риф, Мансур шау-гөр килеп керде.

– Суалчаннар булды, – диде Риф. – Мансурның әтисе шәһәрдән алып кайткан әзер җим дә бар. Шул җимне тотып яр буена килүгә, балык өере белән җыела, ди!

– Велосипед беләнме, җәяүме? – дип сорады Ислам.

– Велосипед белән. Мин скутерда, – диде Фаил.

Ислам, кармагын велосипедына беркетеп урамга чыккач, Зөлфәтне исенә төшерде.

– Бәй, Зөлфәткә әйтмәдегезмени?

– Әйтмәгән идек шул, – диде Мансур.

– Калдырмыйк инде, малайлар, – диде Ислам. – Безгә үпкәләр бит ул.

Мансур көлеп җибәрде:

– Аңа балыкка төшеп йөрисе юк, Шүкәсе кырында гына бит.

– Алыйк инде без аны, – диде Ислам.

– Миндә кирәк-яраклар бар, Биштирәккә баргач ясарбыз әле, – диде Ислам.

Өерләре белән малайлар килеп кергәч, Зөлфәт, авызын ипи белән тутырып, төелә-төелә катык ашап утырган җиреннән, ялап та тормыйча, кашыгын өстәлгә атты. Ишегалдына чыккач:

– Их, кармакны кемдер алган, көтегез, хәзер ясыйм, – дип чәбәләнергә тотынды.

Ислам аны тынычландырырга ашыкты:

– Әйдә, велосипедыңа атлан да, ычкындык. – Миндә кармак та, жилка да, калкавыч та бар.

Зөлфәт шундук ризалашты. Алар, тезелешеп, Гөлбакча урамнарыннан үттеләр, авылны чыккач, тигез юлдан узыша-узыша, Биштирәк ягына элдерделәр. Фаил скутер белән тыелып кына барса да, аңа җитешү өчен малайларга шактый тирләргә туры килде. Ниһаять, Биштирәккә килеп җиттеләр, ярның иң биек урынында велосипедларын җиргә аударгач, күкрәкләрен киереп, тирән сулыш алдылар. Ык өсте пыяла кебек тигез, каршы текә кызыл ярдагы ялгыз каен, аның янындагы шомырт, балан куаклары, ниндидер шәмәхә чәчәкләр төркеме су көзгесенә төбәлгән, сыңар яфракларына кадәр аермачык күренә.

Зөлфәт белән Риф ярның текә урыныннан сикерде, калганнары, сөзәгрәк чирәмле юлдан төшеп, кайнар комга килеп керделәр. Ком шулкадәр чиста, йомшак иде. Малайлар, киемнәрен чишенеп атып, трусиктан гына калгач, пәриләр кебек сикерешергә, кычкырышырга, төрткәләшергә, мәтәлчек атарга тотындылар. Зөлфәт кәҗә бәтие төсле Рөстәм артыннан калмады, аңа туктаусыз: «Бер генә мәртәбә йөрт инде!» – дип ялынды. Рөстәмнең аны сыртына атландырып йөри торган гадәте бар иде. Менә ул тезләнде, озын куллары белән комга таянды, Зөлфәт, авызын ерып, аның кабыргалары беленеп торган нечкә гәүдәсенә менеп тә атланды. Рөстәм, күзлеген елтыратып, сирәк тешле авызын ачып, акрын гына суга таба үрмәләп китте. Ислам аларны такмак әйтеп озатты:

 
Рөстәм дигән крокодилның
Чинай менгән сыртына.
Ыкка илт тә батыр,
Ник кирәк ул чуртыма!
 

Аларга карап хихылдашкан малайлар, бу такмакны да ишеткәч, көлүләреннән тыела алмас хәлгә килделәр.

– Крокодил комга күкәй салырга җыена, – диде Риф, авызын җыя алмыйча. – Белгән догаларыңны укып сал, берүк.

Алар инде су читенә килеп җиттеләр, Рөстәмнең куллары суга ук керә башлады. Шулчак нәкъ аның кулы каршындагы күрән төбендә, шопырт итеп, зур балык чумды. Куркуыннан әллә Рөстәм гәүдәсен чайкалдырып куйды, әллә Зөлфәт үзе сизгерлеген югалттымы, ул, чапылдап, суга барып төште.

– Бу Зөлфәтнең үлеме судан булачак, менә мин әйтте диярсез, – диде Мансур.

Малайларның инде көләрлек тә хәле калмаган иде.

Алар кармак салу хәстәренә керештеләр. Мансур баштук кисәтеп куйды:

– Мин күрән тирәсенә борчак сибәм. Бу төшкә килмисез.

Малайлар моңа канәгатьсезлек белдерсәләр дә, Фаил мәсьәләгә ачыклык кертте.

– Балыкчыларның законы шундый, – диде ул, Мансурны яклап. – Кем ашатып, балыкларны үзенә җыя – шул үзе генә тота. Бер генә урында тотмыйча чабулап йөрсәк, балыкны куркытабыз.

– Әйе, бабай әйтте, балыклар җир өстендә атлап йөргәнне кабыргалары белән сизә икән, – дип, Ислам да аның сүзен хуплады.

Шулай итеп, бу мәсьәләдә ныклы карарга килделәр. Аннары Мансурдан һәрберсе «әз генә, әз генә» дип борчак та, кармакка салырга фабрикада эшләнгән җимне дә алды. Мансур ул җимнең коточкыч зур бәядә икәнен биргән беренә әйтеп торды. Барысы да, кармакларын җимгә төкереп, «тфү, тфү, балык, кап, яр башында елтырап ят!» дип, суга ыргыттылар. Үз кармагын салып куйгач, Ислам Зөлфәткә колга эзли башлады. Бу якта якында гына таллык юк иде, еракка йөрисе килмәде. Шунда Зөлфәт үзе әллә каян бер кәкре ботак кисәге тотып килде.

– Балык кабыйм дисә, синең колгаңның төзме, кәкреме икәнен карап тормый ул, – дип юатты аны Ислам.

Шул кәкре генә, кыска гына ботак кисәгенә жилка бәйләде, калкавыч куеп, очына кармак такты. Зөлфәт кармагын Ислам белән янәшә салды. Барысы да, тып-тын калып, калкавычларына төбәлделәр. Ләкин тып-тын калсалар да, аларның йөрәкләре урынында түгел иде. Ыкның әле бер, әле икенче урынында, без монда гына дигәндәй, туктаусыз олы балыклар чумды. Шопырдап балык чумган саен, һәркем эченнән генә, ай, минем кармагыма килеп капсаң дигән уй белән янды. Малайларның, балык чумган җиргә, шуннан таралган түгәрәк дулкыннарга карап, күзләре ут янды, сулышлары кысылды, йөрәкләре ярсып типте. Балыклар, кайчакта аларны юри үртәгәндәй, гел якын ук килеп чумганда, суда хәтта аксыл гәүдәләре дә күренеп калганда, ничек тыныч кына карап тормак кирәк! Рөстәм, кулына колгасын тоткан килеш, багана кебек каткан. Риф суга чумардай булып иелгән, күзе калкавычында. Фаил юньләп үзенең калкавычына игътибар да итми, башын туктаусыз як-ягына боргалый, иптәшләренә чиертерме-юкмы икәнен күзәтә. Зөлфәт тә Исламның калкавычыннан күзен алмый. Менә Рөстәм бер кызылканат тартып чыгарды. Зөлфәт шундук аның янына йөгерде, кармагын Рөстәм белән янәшә атты. Рөстәм тагын бер балык каптырды. Бусы зур гына чабак иде. Ул арада Мансур да, Фаил дә, Ислам да берәр чабак тоттылар. Зөлфәткә күкин капты. Шулай итеп, барысы да әйбәт кенә каптыра башладылар. Зөлфәт кенә, кемгәдер балык эләккән саен, аның янына барып, шунда кармагын атты. Ислам аңа тагын такмак чыгарып сөйләде:

 
Тфү, тфү, балык, кап,
Яр башында ялтырап ят!
Күп кыбырсып йөрүченең
Берәр җирен килеп кап!
 

Малайлар бердәм көлү белән җавап бирделәр. Мансур барысының да көнчелеген уятты. Аның чабаклары, кызылканатлары янына зур гына ике кушбаш, бер алабуга өстәлде. Малайлар килеп карагач, аның чиләгендә кимендә ике килограмм балык барлыгын күрделәр. Бу барысының да күзен кызыктырды, алар кармакларын суга төрлечә тылсымлап ыргыттылар. Риф җимен болай дип «өшкерде»:

 
Кап, кап, кармагым,
Капчык төбен кармадым;
Капчык төбен кармаганда
Пычраттым бармагым!
 

Фаил балыкларга бик каты боерды:

 
Төкереп салдым, сикереп кап!
Яр башында ялтырап ят!
Ялтырамасаң, калтырап кат!
 

Ислам да кыска гына итеп үз өлешен кертте:

 
Атаң, анаңны чакыр,
Кәҗә күек акыр,
Капчык төбе тап-такыр!
 

Мансурның туктаусыз балык каптыруына түзә алмыйча, Зөлфәт аның янына китте.

– Мин дә синең яныңда салыйм әле, – диде ул, зәңгәр күзләрен аңа мөлдерәтеп төбәп.

Мансур, аның үзе кыска, үзе ямьсез кәкре колгасына ишарәләп, аны үртәде:

– Синең бу колгаңнан куркып, балыклар качып бетмәсме соң?

– Курыкмаслар, – диде Зөлфәт чын күңелдән.

– Ярар, сал инде, алайса, сал, – диде Мансур.

Зөлфәтнең кармагын ыргытуы булды, шундук бер кушбашны тартып чыгаруы булды. Бәлкем, моны белми дә калырлар иде. Тик Зөлфәтнең балык судан күренү белән чинап кычкырып җибәрүе бөтенесенең игътибарын үзенә юнәлтте. Кушбашы да ару гына иде, ул аны, саңагыннан эләктереп тоткан килеш, бөтенесенә күрсәтеп чыкты. Кушбашын полиэтилен букчасына салып, кармагын ыргытып, бер минут тормагандыр, калкавычы ике-өч кенә сикерде дә аска төшеп китте… Бусында алабуга капкан иде. Аннары аңа кызылканатлар эләгә башлады. Ул кармагын салды да шундук капкан балык белән тартып та алды. Ул инде кычкырмый башлады. Мыш-мыш килеп, тизрәк балыгын кармактан ычкындырып, җим саплап, тагын суга атты, тагын алды. Монда мәзәк һәм аңлаешсыз бер хәл туды. Янына Зөлфәт килеп басуга, Мансурның калкавычы селкенеп тә карамады. Ул яңа җим саплап, әллә нинди әфсеннәр укып, төкереп ыргытса да, кармагына сыңар майма да килмәде. Ә Зөлфәтнең пакеты күзгә күренеп калыная барды. Моны барысы да күреп тордылар. Мансур тыштан берни әйтмәсә дә, аның йөзе ачудан караңгыланды. Зөлфәт чираттагы балыгын тартып чыгарган чакта, Мансурның күзләре атна буе ач торган кешенең ипи күргәч уйнаклаган күзләрен хәтерләтә иде. Ә Зөлфәт, сөенүеннән нишләргә белмичә, һәр балыгын аның борын төбенә китереп, «менә тагын берәү», дип уйнатканнан соң гына букчасына салды. Мансур кызганыч иде.

– Зөлфәт, кил минем янга! – дип чакырып карады Ислам.

– Килде ди!

Зөлфәт әйләнеп тә карамады. Мансурның бер кечкенә банкасында бик юан өч ак корт бар иде. Шуның берсен саплап, кармагын Ыкның уртасына ук селтәп җибәрде. Барып төшеп, бер-ике минут үтмәгәндер, жилканы, дык итеп, нидер тартты. Ул колгасын өскә күтәрмичә генә кармакны үзенә китерә башлады. Ярга килеп җиткәндә, балык шапыр-шопыр килеп карышырга тотынды. Моның зур балык икәнлеген бөтенесе дә күрделәр һәм аның тирәсенә җыелдылар.

– Кинәт тартма, жилкаңны өзә!

– Астан гына, акрын гына тарт!

– Бая чумган балыкның берсе бу!

Малайлар, түземсезләнеп, Мансур тирәсендә сикерештеләр. Ахырда Мансур балыкны комга сөйрәп чыгарды. Бу ике килограммнан да ким булмаган кушбаш иде. Аны кармактан ычкындыргач, һәрберсе тотып-тотып карады. Малайларда шушындый балык тоту теләге кабынды. Фаил, башкалар киткәч, килеп, Мансурдан бер ак кортын биреп торуын үтенде.

– Юк, бирә алмыйм, – диде Мансур, кармагын саплап. – Әнә бит соңгысы калды.

– Ну, мин бит сиңа кайткач түлим. Безнең өелгән тирес астында күп ул. Бер ак кортың урынына унны бирермен, – диде Фаил.

– Мин синең ун ак кортыңны табада кыздырып ашыйммыни? – дип көлде Мансур. – Балык капканда кирәк ул.

– Һи, саран тәре, – дип, Фаил ачуланып китеп барды.

Шулчак жилка тагын тартылып куйды. Мансур, кабаланып, колгасына үрелде, кармакны өскә күтәрде, ак корт юк иде. Соңгы ак кортны саплап салгач, аңа шактый көтәргә туры килде. Зөлфәтнең дә калкавычы селкенмәде.

– Балык бетте микәнни? – диде Зөлфәт, аның янына елышып.

– Суда балык бетә димени…

Шунда Мансурның жилкасы кинәт тартылды, хәтта колгасы да дерелдәп куйды. Ул колганы комга атты да жилканы кулы белән тартырга тотынды. Ярга якынайган саен, балык шапыр-шопыр килеп каршылык күрсәтте. Малайлар инде күптән аның янында иде.

– Рөстәм буе бар бугай бу, – дип көлде Ислам.

– Зөлфәт, читкәрәк кит, аягыңнан эләктермәсен! – дип, Риф Зөлфәтне комга таба тартты. Койрыгы белән суга чап-чоп бәрә-бәрә, бер олы авызлы мыеклы балык килеп чыкты.

– Җәен капкан! – дип кычкырып җибәрде Рөстәм.

– Син үзең җәен! Кышын түгелме тагын! – диде Риф, аны үртәп.

– Кая, карарга ирек бирегез әле, – диде моңа кадәр арттарак басып торган Фаил. Ул балыкка карады да: – Әйе, җәен бу, – диде. – Өч килограммнан да ким түгел. Сиңа аны кабат суга җибәрергә туры киләчәк, Мансур.

– Нәрсә?! – дип кычкырып җибәрде Мансур.

Малайлар аптырашудан ни әйтергә дә белмәделәр:

– Ни сөйлисең син?

– Тоткан балыкны җибәрәләрмени?!

– Шаярта ул!..

– Шаяртмыйм, – диде Фаил тамак төбе белән генә. – Бер кешегә биш килограммнан артык балык тотарга ярамый. Ә хәзер синең кимендә җиде килограмм балыгың бар. Йә җәенеңне суга җибәреп котыласың, йә штраф сиңа.

– Хәзер җибәрдем менә, көтеп тор! – диде Мансур, аңа кәҗә тоягы күрсәтеп.

– Менә хәзер кесә телефоныннан әтигә шалтыратам, – диде Фаил. – Ул – экология буенча штаттан тыш инспектор. Өч-дүрт меңеңне түләгәч күрсәтерсең миңа кәҗә тоягыңны.

– Ни кыланасың син, Бүсмән тәре? – диде Мансур, ярсып.

Әмма Фаил шаяртмый иде:

– Балык – халык байлыгы. Артыгын тотарга ярамый, – диде Фаил тыныч кына. – Законда бер кешегә биш килограмм дигән.

– Ярар, биш килограммнан артканын сиңа бирәм, – диде Мансур, мыскыллаган кебегрәк итеп.

– Халык байлыгының бер килограммы да кирәкми миңа, – диде Фаил бик катгый төстә. – Җәенеңне, тонганчы, суга җибәреп котыл. Йә хәзер үк әтигә шалтыратам.

– Беләбез синең әтиеңнең кем икәнен! – диде Мансур. – Ул биш килограмм гына тотмый, диләр.

– Әле син минем әтигә яла ягасыңмыни? – дип, Фаил Мансурның каршына ук килеп басты.

– Кит әле, Бүсмән! – дип, Мансур аны кинәт күкрәгеннән этеп җибәргән иде, Фаил сырты белән комга барып төште.

Ул сикереп торды да Мансурга ташланды. Алар шәрә тәннәренә шапы-шопы бәрә, типкәләшә башладылар. Фаил Мансурның йөзенә сугып өлгерде, аның борыны канап чыкты. Ислам белән Рөстәм аларны аера алмыйча шактый маташты. Зөлфәт Мансурны якларга теләп чабулап йөри, ләкин моны ничек эшләргә белми иде. Ул, ярда үскән эшләпә кадәр эре үги ана яфракларын өзеп, шулар белән, үрелә-үрелә, Фаилнең сыртына чабып маташа. Фаил аны төртә дә ега, төртә дә ега. Аларны көч-хәл белән аергач, Мансур суда борынын юып килде. Фаилне Рөстәм, Мансурны Ислам тотып торса да, алар, һаман ычкынмакчы булып, бер-берсенә омтылдылар, Фаил – закон белән, Мансур Фаилнең әтисен фаш итү белән янады. Ахырда алар тынычландылар. Ислам күңеленнән әзерләп куйган уен әйтте: