Фирдәүсә авыр сулап куйды. Зәбирнең тәкъдимен кире кагу да кыен, үзеңә тиң булмаган кеше белән бәйләнешләрне дәвам итүнең дә мәгънәсе юк иде. Алар биш-алты ел элек таныштылар. Зәбирне ул беренче күрүдә үк ошатты. Фәндә тоткан урыны бар, чибәр, күңеле белән сабый баланы хәтерләтә. Сирәк очрашсалар да, Зәбир аны театр, фән дөньясына алып керде, музейларга йөртте. Үзенә чакырмаса да, ул Фирдәүсәнең фатирында күп мәртәбәләр булды, чәй янында әңгәмә кордылар. Фирдәүсә тыныч кына, җай гына аккан тормышына ир-атның акрынлап керә баруын сизде, моны күңеле шатлык белән түгел, әллә ни хәвефләнерлек нигез булмаса да, борчылыбрак кабул итте. Таныш-белешләренең, күршеләренең гаилә хәлләрен белеп тору аның ир-ат затыннан гайрәтен чигереп бара иде, ахрысы. «Ялгыз яшәвең белән нинди бәхетле син!» дигән сүзләрне күпме хатын-кызлар әйтмәде аңа. Җан тынычлыгы һәм бәхет төшенчәләре аның өчен бер медальнең ике ягы кебек аерылгысыз иде. Танышып берничә ай үтүгә, Зәбир өйләнешергә тәкъдим ясагач, ул беркайчан да, беркемгә дә кияүгә чыкмаячагын әйтте. Зәбиргә кадәр дә, аннан соң да күпме ир-егетләр шушы саллы күсәк белән аның бусагасыннан кире куылдылар. Әмма Зәбир чигенә торганнардан булып чыкмады. Нинди генә бәйрәм булмасын, туган көн булмасын, ул Фирдәүсәне ничек тә җаен туры китереп очрата, котлый, чәчәген бирә, концерт-спектакльләргә дә чакыра. Фирдәүсә аңа баштарак ризасызлык та белдереп азапланган иде. Зәбир болай диде:

– Мин сездән берни дә таләп итмим, комачауламыйм. Күрергә, онытканда бер телефоннан сөйләшергә рөхсәт итсәгез, мин бик тә рәхмәтле булыр идем. Мин сезне яратам бугай, бүтән сезнең кебек якын иткән кешем юк. Әгәр сез кемне дә булса тапсагыз, күзегездән югалырмын…

Менә хәзер театрга чакыра.

– Зинһар, кичерегез, Зәбир. Бу араларда минем вакытым булмаячак, – диде Фирдәүсә.

Кат-кат гафу үтенгәч, Зәбир акрын гына китеп барды. Озын гәүдәсе бераз бөкрәйгән, чал керә башлаган чәчләрен җил тузгыта. Бик нык рәнҗеп киткән шикелле тоелды ул Фирдәүсәгә. Инде шактый ерагайгач, Зәбир, туктап, артына борылды, ап-ак тешләрен күрсәтеп елмайды да кул болгады. Фирдәүсә дә аңа кул болгап җавап бирде һәм әле генә килеп туктаган автобусның эченә үтте.

3

Ул Газизҗанны, чыннан да, чиратның иң азагында басып торган хәлдә тапты. Фирдәүсәне күргәч, ул күп еллар элек аерылган кешесе белән очрашкандай катып калды, ни елмаерга, ни дәшәргә белмәде.

– Мин эшемә шылтыраттым… Сиңа ярдәм кирәк булыр, дип килдем…

Газизҗан һаман бер сүз дә әйтә алмады. Ул бит инде Фирдәүсә белән мәңгегә хушлашкан иде. Бу хушлашу аның өчен коточкыч кыен, газаплы булды. Чөнки Фирдәүсә җир йөзендә Газизҗанның эч серен алып калган бердәнбер кеше иде. Һәм менә ул биредә!

– Нишләп килдең?

– Сиңа иптәшкә…

Газизҗан рәхмәт әйтмәкче булды, әмма әйтә алмады. Фирдәүсә әле бер, әле икенче ишеккә сугылды, кая керергә кирәклеген ачыклады һәм эченнән үзен туктаусыз битәрләде. Гомерен куркыныч астына куеп, үзен коткарган кешене алдарга тиеш түгел иде ул! Хәсрәтле бәгырь авазын, яралы җанын ачып биргән кешене алдарга тиеш түгел иде ул!

Врачка чират төштән соң гына җитте. Газизҗанга ятарга диделәр. Киемнәрен саклау урынына куеп, аны палатага урнаштыргач, Фирдәүсә врачны күреп, һәммәсен дә җентекләп сораштырды. Ул, Газизҗанның авыруы ашказаны асты бизендә булырга тиеш, тикшерербез, дәваларбыз, диде.

Арып-талып кайтса да, Фирдәүсәне бүген дә йокы алмады. Уйлары әле Газизҗанга, әле Зәбиргә йөгерде. Зәбир алдында гаепле иде ул, чөнки аны: «Мәңгегә кияүгә чыкмаячакмын», – дип алдады. Гаилә кору уен Фирдәүсә беркайчан да ташламады. Ә теге әйтелгән сүзләр ялган булса да, аларның ике җитди сәбәбе бар иде. Беренчедән, Зәбир инде бер мәртәбә өйләнеп аерылышкан. Фирдәүсәгә килгәндә исә, ул бүген дә гыйффәтле кыз, ирләр каршында үзен күкнең җиденче катындагы изге алиһә шикелле сизә. Үзеңне шундый югарылыкта тою искиткеч рәхәт, ләззәтле һәм горурлык хисе уята, теләсә кемнең йөзенә туры карау хокукы бирә иде. Икенчесе – Зәбирнең дүрт яшькә аңардан кечерәк булуы. Менә шушы ике сыйфат, Зәбирнең башка якларын хуплаган хәлдә дә, бизмән тәлинкәсен һич тә аның файдасына бастыра алмый. Әлбәттә, моны Фирдәүсә ачыктан-ачык әйтергә теләмәде. Ул чакта аның каршылыгын җиңү өчен мең төрле сәбәп табып, Зәбирнең ныклы һөҗүмгә күчүе дә бар ич. Ә инде «Мәңге кияүгә чыкмыйм!» диюе белән ул үзен баш итеп калдыра, аяк астында бөтерелүче ирләрне – Зәбирен дә, башкаларын да кертеп – үзеннән чигендерә, теләсә, артык якын китермичә янында йөртә. Ул аларның һәрберсенең кешелек сыйфатларын барлап, үзенекеләр белән чагыштырып карады һәм үзендә бик зур өстенлекләр күрде. Илле сумлык әйберне йөз сумга алучының оттыруы котылгысыз түгелмени? Алар аның белән тиңләшә алмагач, гаиләдә нинди тигезлек, уртак бәхет булырга мөмкин?! Фирдәүсә һәрвакыт зиһене белән күңелендәге әнә шул сизгер бизмәннең хөкеменнән чыгып гамәл кылды.

Фирдәүсә ике көн саен, кайнар ризык пешереп, яшелчә салатлары әзерләп, җимеш сулары кайнатып, больницага килде, врач белән сөйләшеп, дефицит дарулар тапты. Ул килгән саен, Газизҗанның күзләре дымланды, һәм ул гел бер сүзне кабатлады:

– И Фирдәүсәкәем, синең бу игелекләреңне мин ничекләр генә кайтарырмын икән соң?!

Алай дигән саен, Фирдәүсә аны яратып кына тиргәде:

– Ничек оялмыйча шуны әйтә аласың, Газизҗан?! Кешенең кешегә мондый ярдәме дә тимәсә, ничек була ди ул?!

Шулай итеп, аларның икесен бергә бәйләгән яңа тормыш башланды.

Газизҗанны больницага салганның унынчы көнендә Фирдәүсә аның яныннан кайтып керде дә, ашап та тормастан, мендәр салып, диванга ятты. «Әллә арый башладым инде, Ходаем!» – дип уйлап куйды ул. Аның тормышы гомер буе сәгать кебек төгәл барды, иртән торды, ашады, эшкә китте, кич кайтты, аруның ни икәнен белмәде. Хәзер Газизҗанга тәмледән-тәмле, төрледән-төрле әйберләр хәстәрли, аларны алып барып ашата, врачлары, өлкән медсестрасы белән киңәшә, дарулар юллый, кыскасы, яшәүнең элеккеге тыныч кына агышына күпмедер борылмалар-сырылмалар, ашыгу-кабаланулар килеп керде. Ләкин болар гына арытырга тиеш түгел югыйсә.

Кинәт телефон шылтырады. Тагын Нәфисә генә була күрмәсен инде, дип уйлады ул трубканы алганда.

– Әйе.

– Исәнмесез, – диде ир кеше тавышы.

– Исәнмесез.

Тавыш бераз Зәбирнекенә тартымрак булса да, аныкы түгел иде.

– Сез Фирдәүсәме?

– Әйе.

– Мин Зәбирнең әтисе. Аның фатирыннан. Малаемның сезгә тапшырасы әйбере бар иде…

Фирдәүсә берни дә аңлый алмады.

– Зәбир үзе кайда соң?

– Зәбир… – Шылтыратучы тамак кыргандай итте, шаулатып сулыш алды. – Зәбир… үлде бит…

Фирдәүсә кычкырып җибәрде:

– Сез ни сөйлисез?!

Җавап урынына сорау ишетелде:

– Килә аласызмы соң?

Фирдәүсәнең башы берни эшләмәс булды.

– Без бит… мин бит әле аны беркөн генә күрдем!

Шактый озак тынлыктан соң Зәбирнең әтисе:

– Кичә җирләдек, – диде.

– Ни булды соң?

– Ни булсын инде хәзер. Инфаркт…

– Мин хәзер барып җитәм! – диде Фирдәүсә.

Трубканы куйгач, ул лапылдап диванга капланды һәм тавышсыз гына үксергә кереште, бөтенесен читкә куарга теләсә дә, Зәбирнең автобус тукталышында нәүмизләнеп китеп баруы, гөнаһсыз елмаеп кул болгавы күз алдыннан һич кенә дә җуелмады…

Зәбирнең иске стильдә эшләнгән бер бүлмәле кечкенә фатирына килеп кергәч, ул аның ни өчен үзен беркайчан да бирегә чакырмавын аңлады. Зәбирнең үз фатирын һәр елны әйбәтләп ремонтлап, буяп, обойлап торуын Фирдәүсә белә иде. Тик ниләр генә кыландырсаң да, әллә нинди асылташлар белән нәкышләсәң дә, бер бүлмә бер бүлмә ич инде ул! Зәбирнең әтисе төз-мәһабәт гәүдәле, көмештәй чал чәчле бер абзый булып чыкты. Аның терекөмештәй тере коңгырт күзләрендә, шома мөлаем йөзендә борчылу катыш сабырлык чагыла иде. Ул, ашыгып килеп, Фирдәүсә белән ике куллап күреште.

– Рәхим итегез, түргә узыгыз, аяк киемегезне салмагыз, үзем дә туфлидән йөрим, – диде ул, шул арада Әмирҗан исемле икәнлеген әйтеп, үзе белән таныштырып та алды.

Бүлмәнең ике стенасы идәннән түшәмгә кадәр китаплар белән шыплап тулган иде.

– Әйдәгез, чәй эчеп алыйк, – диде Әмирҗан, кухняга күрсәтеп.

– Рәхмәт, мин кузгалдым гына.

Фирдәүсә китап киштәләре уртасында шакмаклап калдырылган урындагы калын-калын папкаларга, кечкенә язу машинкасына бармаклары белән кагылып-кагылып алды.

– Биредә докторлык диссертациясе материаллары. Быел ял алгач эшләп бетерәм, дигән иде. Язмыш ялның мәңгелеген әзерләгән икән…

– Аның миңа «авырыйм» дигәне булмады. Бер мәртәбә дә…

– Сезне борчыйсы килмәгәндер. – Әмирҗан, авыр сулап сулыш алгач, бераз тын торды. – Өченче ел беренче инфаркт аударган иде аны. Бик тиз аякка басты, хәлен әйбәт, диделәр. Без дә үткәндер дип йөрдек, артык борчылмадык. Эчми, тартмый, тәртипле яши, кабатланмас, дип уйладык. Инфаркт – мәкерле авыру бит ул. Берни сиздермичә көтеп торып, китереп суга. Эштән кайтканда урамда егылган. Тәүлек ярым дигәндә аңына килә алмыйча үлде. – Әмирҗан теләр-теләмәс кенә сөйләде, Фирдәүсә аның сүзләрен йотып барды, үзе акрын гына бүлмә буйлап атлады, һәр әйберне күзеннән үткәрде, кайберләрен сыйпап-сыйпап узды. – Ичмасам баласы калмады… Аңа охшатып карарга… Бик ярата идек без аны. Биш бала тәрбияләп үстердек. Арада иң игелеклесе, тырышы, басынкысы Зәбир булды. Без икебез дә – укытучылар, барысына да нәкъ педагогика фәне кушканча тәрбия бирдек, ә бишесе биш төрле. Без аңлап бетермәгән нәрсәләр бик күп әле адәм баласында… – Әмирҗан тынып калды.

– Кайда җирләдегез соң? – дип сорады Фирдәүсә.

– Үзебезгә алып кайттык. Яшел Үзәнгә…

– Белмәдем, барган булыр идем…

– Сезне ничә еллар теленнән төшермәде ул. Алып кайтып күрсәт әле, дигәч, без дуслар гына, алай ук якын мөнәсәбәттә түгел, дия иде. Шулай булгач, сезне борчырга кыенсындык. Бик тә күрәсебез килә иде үзегезне…

– Аның бит фәндә билгеле урыны, исеме бар. Зуррак фатир бирмәгәннәр…

– Йөрмәде, эштән бүтәнне белмәде. Мин әйткәч, гариза бирдем, дигән иде. Ун ел чамасы бугай инде аңа. Белмим, бирүе хактырмы. Әнә ике костюм-чалбары, ике пальто, бер курткасы, өч күлмәге бар. Ә үзе беркайчан да җыерылган, тапланган кием кимәде. Ерып йөргесез пычрактан кайтып керер, аяк киеме, чалбарлары чип-чиста булыр иде. Гомере буе кешеләргә кыенлык китерүдән курыкты…

Фирдәүсә сумкасыннан тартмалы конфет алып Әмирҗанга бирде.

– Кайткач, апа белән бергәләп чәй эчәрсез.

– Рәхмәт инде, мәшәкатьләнмәскә идегез…

Әмирҗан, бер-берсенә куелган папкаларның иң өстәгесен алып, бавын чиште, зур гына зәңгәр конвертны Фирдәүсәгә сузды. Ул ачык, эче кәгазьләр белән тутырылган, ә тышына түбәндәге сүзләр язылган иде: «Кем кулына эләксә дә, бу конверттагы хатларны, зинһар өчен, Фирдәүсәгә тапшыра күрегез. Зәбир». Әлеге сүзләр шактый төссезләнгән, димәк, ул күптән язылган булырга тиеш. Конвертны сумкасына салгач, Фирдәүсә китәргә әзерләнде.

– Мин машина белән. Бәлкем, сезне илтеп куяргадыр?

– Рәхмәт, хушыгыз.

Урамга чыккач, Фирдәүсә җан-фәрман өенә ашыкты, сумкадагы конверттан бөркелгән кайнарлык аның бәгырен көйдерде. Зәбирне һичкайчан бернигә өметләндермәсә дә, биш ел буе аңа исәп тотып яшәвен ул белмәде түгел, белде. Димәк, аның, яшәү мәгънәсе булган эшен төгәлли алмыйча, япа-ялгыз бу дөньядан китеп баруында Фирдәүсәнең дә күпмедер гаебе бар. Ул, иелеп тә тормыйча, туфлиләрен аягыннан селтәп кенә болгады да, өстәл янына килеп, конвертны шунда бушатты һәм ашыга-ашыга укырга кереште. Бу хатларның һәркайсы Фирдәүсәгә аталган һәм барысы да «җавап бирмәсәгез дә була» дигән сүзләр белән башлана иде. Фирдәүсә шул хатлар дөньясына чумды…

«…Бүген тагын сезнең белән сөйләшеп утырасым килә. Әнә сезнең серле күзләрегез миңа карап елмая. Язудан туктап, мин дә сезнең күзләрегезгә төбәләм һәм ирексездән елмаям, сез дәшмисез, мин дә берни әйтмим, ә шулай да йомшак, саф тавышыгызны ишетәм…»

«…Бу хатымны инфаркттан соң язам. Җиңдем бугай. Үлем куркыта икән. Дөньядан китү ул кадәр куркыныч түгел, уйлаган уйларыңны тормышка ашыра алмыйча китү аяныч…»

«…Мин Яшел Үзәндә бакчабызда йөрдем. Кояшка, агачларга, чәчәкләргә, кошларга сезнең исем белән дәштем, аларны сезнең куллар белән иркәләдем. Сез генә исән-сау булыгыз. Ничек ләззәтле дә, газаплы да бу көтү. Мин сезне үпкәләткәнмендер дә, күпмедер вакыттан бергә булырбыз шикелле тоела…»

«…Ник сезне яраттым икән? Белмим. Янымда үзләре акыллы, үзләре яшь, үзләре бай, үзләре чибәр кызлар бөтерелә. Кайберләре өчен кемнәрдер тәкъдим ясый, өйләнешергә кодалый. Ә күңелемне сездән аерып ала алмыйм. Юк, ялгыш яздым, аерылырга теләмим! Шуңа күрә сезнең кебек кистереп җавап бирәм: «Мин өйләнмәячәкмен!» Нигә икәнен әйтимме? Хатын-кызлар бездән курка. Мин тормышта исем-акылым китмәле бер әйбер күзәтәм: хатын-кызларның ирләргә каршы, ирләрнең хатын-кызларга каршы бәрелешүе бара. Валлаһи! Табигать тарафыннан бер-берсен яратырга, үзара аерылгысыз итеп яратылган ике төр бер-берсеннән аерыла бара! Бу бит – табигатькә каршы чыгу. Ә моның азагы һәлакәт белән генә бетә…»

«…Әгәр киләчәктә без мәңге бергә булсак, бу хатларны сезгә тапшырырга кирәк түгелме икән, дигән уйга килдем әле. Алар безнең рәсми тора башлавыбызга кадәр күп еллар алдан минем сезнең белән яшәвемне раслаучы дәлил ләбаса! Кызык булыр иде сезгә аларны укуы… Бәлкем, кыюлыгым җитсә, тотармын да хәзер үк тапшырырмын мин аларны. Юк, моны һич тә эшләргә ярамый, ул чакта сез миннән «бу исәр икән» дип көлүегез, ул гына да түгел, бөтенләй йөз чөерүегез ихтимал…»

Хатларны ул төне буе укыды, берсен башлады, икенчесен ташлады, ашау-эчүен онытты, йокысы качты. Өстәл өсте, сервант аллары, диван-урындыклар хатлар белән тулды. Алар, Зәбир тавышы белән сөйләп, аның тынычлыгын алдылар. Зәбирнең берничә генә көн элек язган иң соңгы хаты да килеп чыкты…

«…Хәтерлисезме автобус тукталышында очрашуыбызны? Сез, авылдашымны больницага озаттым, дидегез. Беләсезме, шуннан соң миңа нидер булды. Көне буе студентларга лекцияләр укыйм, кабаланып кайтам да диссертациямә тотынам. Фикерләрем язгы ташу бозлары кебек бер-берсен ашыктыра-куалый агыла… Минем беркайчан да бу кадәр эшләгәнем юк иде. Дүрт-биш көн эчендә мин ике айлык эшемне тәгәрәттем дә ташладым. Рәхмәт сезгә! Бу яз миңа бәрәкәте белән килер, ахрысы…»

Тагын мәхәббәт хисләре…

Биш ел буе Зәбир, суга батучы ярдәм сорагандай, аңа ялварган, илергән. Фирдәүсә аңардан йөз чөерде. Югыйсә ул бит Зәбирне теләде, аны ошатты, аңа тартылды… Фирдәүсә сәгатенә карады. Иртәнге алты тулып кына килә иде әле. Ул Зәбирнең телефонын җыйды. Әтисе шунда ук трубканы алды:

– Әйе.

– Хәерле иртә, Әмирҗан абый, – диде Фирдәүсә. – Иртүк борчуым өчен гафу итегез. Сез дә минем кебек үк йокламагансыздыр дип уйлыйм…

Әмирҗанның өзгәләнгән тавышы ишетелде:

– Нинди йокы ди ул!

– Минем аның каберен күрәсем килә.

– Сигезләрдә кузгалырмын дип торам. Әгәр теләсәгез, рәхим итегез.

– Бүген бит – ял көне. Мин сезнең белән китәм алайса.

– Адресыгызны бирсәгез, кереп алырмын.

Фирдәүсә аңа адресын әйтте. Күчтәнәчкә нәрсәдер пешерергә аның вакыты да, хәле дә юк иде. Ул базардан өчпочмаклар, конфетлар алу белән канәгатьләнде.

Зәбирнең әнисе юка гәүдәле, сак кына хәрәкәтләнүчән, гел дымланып торучы күзле апа иде. Ул Фирдәүсәне күрү белән кочып алды, күкрәгенә кысып, аркасыннан сөйде, бернинди тавыш-тын чыгармыйча елады. Зәбирнең кабере бүген генә җирләнгән кебек венокларга, чәчәкләргә күмелгән иде. Эшләгән урыныннан бер автобус тулы халык килгән, Зәбир рәсеме уелган кара мәрмәр кабер ташы да – алар истәлеге…

Зираттан кайткач, Мәдинә апа белән Фирдәүсә өстәл әзерләп, өчпочмакларны кайнарлап табынга куйгач, тәмләп чәй эчәргә керештеләр.

– Карт, сизәсеңме? – дип сорады.

– Сизмәгән кая! – дип җавап бирде тегесе. – Таныш өчпочмак, таныш тәм…

– Әллә ят тәм бармы? – диде Фирдәүсә, борчылып.

– Ят тәм түгел, таныш тәм, – диде Мәдинә апа, елмаеп. – Сез пешергән өчпочмакларны күп мәртәбәләр алып кайтты бит безгә Зәбиребез. Мактый-мактый ашый идек…

Фирдәүсә, ни әйтергә белмичә, капкан ризыгын чәйнәүдән туктап калды. Аның беркайчан да Зәбир артыннан өчпочмак җибәргәне юк иде. Ул арада Әмирҗан абый сүзгә кушылды:

– Безнең рәхмәтләрне җиткерә идеме ул сезгә?

– Әйе-әйе, – диде Фирдәүсә, көч-хәл белән телен әйләндереп.

– Безнең сыерны бетергәнебезгә бер генә ел әле. Кайткан саен, Зәбир сезгә дип каймак алып китә, Фирдәүсә бик яратты, рәхмәтләр укыды, дия торган иде.

– Әйе шул, каймагыгызның тәме әле дә телемдә.

Бусы хак, Фирдәүсәнең каймакны чыннан да мактый-мактый ашаганы булды. Ул чакта алар якынаебрак киткәннәр, Зәбир, әниләр җибәрде дип, каймак алып килгән, бергәләп чәй эчкәннәр иде… Аның бөтен барлыгын авыр кичерешләр торган саен ныграк басты. Үзенең бу изге җаннар каршында утырырга хакы юклыгын аңлап, ул кайтырга кузгалды. Әмирҗан абый электричкага озатып куярга теләсә дә, ул катгый төстә баш тартты, кырыгын үткәргәндә, минем исемнән өләшерсез, дип, хәерлек акча бирде.

– Булдыра алсагыз, килгәләгез, – диде Мәдинә апа. – Безнең өчен сез кызыбыз кебек якын бит инде…

Алар капка төбендә елашып озатып калдылар. Фирдәүсә башын аска игән хәлдә үзенең миһербансыз дөньясына ашыкты… Зәбир аны яраткан. Ә Фирдәүсәнең кеме бар соң? Юк бит. Үзен тәрбияләгән, саклаган, бер генә мәртәбә бирелә торган гомер елгасы тормыш ярлары уртасыннан тын гына аккан да аккан. Яраткан кеше дә юк, балалар да юк… Кеше болай китәргә тиеш түгелдер лә җир йөзеннән. Анысы да ерак йөрми бит инде хәзер…

4

Газизҗанның хәле күзгә күренеп яхшырды, авыртулар-сызланулар бетте диярлек. Соңгы анализларны, рентген сурәтләрен тикшереп, врачлар хәлнең яхшыруы дарулар тәэсирендә туган вакытлы күренеш, операциясез мөмкин түгел, дигән нәтиҗәгә килделәр. Газизҗанның ризалыгы белән аны алдагы атнага операциягә әзерләргә керештеләр. Һәр көнне система куйдылар, йөрәген яздырдылар, үпкә-бавырларын, бөерләрен, ашказанын тикшерделәр. Ялдан соң операция ясаячак хирург аның белән тагын бик озак сөйләште, эчләрен баскалап карады. Элек үткәргән авырулары хакында җентекләп сорашты.

Бу сөйләшүдән соң ике көн вакыт үтте. Йөрәген кабат яздырдылар, Газизҗан электрокардиограмма нәтиҗәләре белән тагын терапевтта булды. Икенче көнне көндез ашамаска куштылар. Кичен яшь кенә шәфкать туташы аны клизма куярга чакырды. Газизҗан баш тартты. Кыз дежур врачка йөгерде. Врач кереп, иртәгә операциягә икәнен аңлатты, тиргәде, аннары үгетләде, хезмәткә яраксызлык кәгазе дә бирмичә куып кайтарабыз, дип куркытты, әмма Газизҗан нык торды. Икенче көнне аның янына дулкынланган хирург иртүк үзе керде. Газизҗан операциядән катгый рәвештә баш тартты. Хирургның, әгәр операция ясалмаса, авыруыгыз тагын да азарга, ракка әверелергә мөмкин дип кисәтүләре дә Газизҗанны сындыра алмады. Бер сәгать үттеме-юкмы, борчылып Фирдәүсә дә килеп җитте.

– Башта риза идең бит. Ни булды? – дип төпченде ул.

– Бераз йөреп карыйм әле.

– Ул-бу булыр, дип куркасыңмыни?

Газизҗан көлемсерәгәндәй итеп куйды.

– Нәрсәдән куркыйм мин? Тумасаң, үлем дә булмас иде. Тугач, мәҗбүри инде ул. Мин аңа әзер…

Фирдәүсә аның бу сүзләренең хаклыгына ышанды. Газизҗанның больницага килгәндә дә, дәваланган чорда да, менә хәзер дә күзләрендәге ирләрчә сабырлыкка, үз-үзенә ышануына, салмак хәрәкәтләренә сокланып туймады ул.

– Әллә бик сагындыңмы?

– Һи, Фирдәүсә! Кемне сагыныйм соң мин анда?..

– Нишләп кире уйладың соң?

– Мужыт болай үтәр…

– Үтмәячәк, ди бит хирургың.

– Үтмәсә, күз күрер…

Шул ук көнне төштән соң аны больницадан чыгардылар. Сәгать өчләрдә ул Фирдәүсә белән бергә чатнап торган кояшлы урамга аяк басты. Алар иң элек район үзәгенә иртәгә иртән китүче автобуска билет алдылар. Газизҗанга бүген кунудан башка чара калмады. Кайтып ашап-эчкәннән соң, Фирдәүсә аны «Сәламәтлек комплексы»на алып китте. Газизҗан парлана-парлана өч сәгать буе мунча керде, дөньяга яңа тугандай чистарынып, җиңеләеп чыкты. Фирдәүсә аны табын әзерләп көтеп тора иде. Ашыкмыйча-кабаланмыйча тәмләп кенә ашый-эчә башладылар.

– Мин сиңа нинди генә рәхмәтләр әйтсәм дә аз инде, – диде Газизҗан, үзенең тойгыларын ничек белдерергә белмичә. – Алган даруларың өчен, соңрак булса да, акча салырмын…

– Салырсың, әгәр мине рәнҗетергә теләсәң, – диде Фирдәүсә ничектер төксе генә.

– Мин бит сиңа беркем түгел.

– Ялгышасың, Газизҗан. Хәзер инде син миңа бу дөньяда иң якын кеше.

Газизҗан бу сүзләрнең шаярып кына әйтелгәнме-юкмы икәнен белү өчен аның күзләренә туп-туры карады. Фирдәүсә бик җитди иде.

– Син бит бик зур әйбер әйттең. Ничек инде алай?..

– Терелүеңне шулкадәр нык теләдем мин синең… Үзем биредә торсам да, җаным гел синең белән булды. Ай, ничек тырыштым сине терелтергә! Ә хәзер иң кадерле бердәнбер кешемә әверелдең.

Озак утырдылар алар. Фирдәүсә Газизҗанга беренче көндәге кебек зал ягына урын җәйде, ул кереп яткач, өстәлләрне җыештырды. Газизҗанны йокы алмады, аның йөрәге нәрсәгәдер ашкынды, ул Фирдәүсәнең һәр адымын тыңлап ятты. Әнә ул ваннада коенып чыкты, утны сүндерде, үз ягына урын җәеп ятты. Газизҗан йөрәгенең ник ашкынуын аңлады: ул аңа тартыла, Фирдәүсә аны көтәдер кебек иде. Ул берни уйламады, инде күптән сөйләшенгән, хәл ителгәндәй, аның бүлмәсенә атлады. Ишек яңагына сөялде дә:

– Фирдәүсә, мин ялгызым ята алмыйм, – дип пышылдады.