– Әйдә, улым, кыяр-помидор, ашка салырга суган-укроп алып керик, – дип, Альфредны, җиңеннән эләктереп, бакчага сөйрәде.

Анда чыгу белән пышылдап:

– Китер теге конвертны, – диде һәм кулын сузды.

– Мин бит аны тоттым, әни.

– Ничек тоттың?! – Кәүкәбелҗәннәт ханымның күз аллары караңгыланып китте, һәм ул пешеп яткан помидор сабагы өстенә ларт утырды. – Син бит акчаны теге кешегә бирмәгәнсең!

Альфред бу сорауга җавапны Казанда ук әзерләп куйган иде.

– Руфинәнең әнисе кабул итү комиссиясендәге бер укытучы белән таныштырды. Акчаны шуңа бирдем, шул барлык имтиханнарны да җайлады, – диде ул.

Бердәнберенең күзен дә йоммыйча әйткән бу сүзләренә ана кеше ничек ышанмасын ди? Әлбәттә, ышанды һәм аягына да торып басты.

– Ярар, мең ярым каян килеп кая китмәгән, укырга керүен кергәч, анысы хәер генә, – диде ул, яшел суган кыяклары, укроплар өзә-өзә.

Шул арада туктаусыз Руфинә хакында сорашты, аның япа-ялгызы ике бүлмәле фатирда яшәвен белгәч, әллә шатлануыннан, әллә гаҗәпләнүдән йөрәгенә урын таба алмыйча, бакчаның дүрт почмагын бер итеп урап чыкты. Фатирында төсле телевизордан, затлы келәмнәрдән башлап һәрнәрсә барлыгын, машинаның да гел үзенеке булуын, әти-әниләренең дә бик зур кешеләр икәнен ишеткәч, Кәүкәбелҗәннәтнең зиһене бөтенләй чуалды, кыяр өзәсе урынга кишер суырып чыгарды, помидор дип әле йодрык кадәр генә үскән өч баш кәбестәне төбе-тамыры белән йолкыды. Моның өчен аны һич тә гаепләргә ярамый, ник дисәң, ана кешенең башын Альфредның якты киләчәге белән бәйле матур хыяллар томалап алган иде. Ул, ашына бәрәңге салгач, суган-укропларын турап куйгач, әле һаман көзге каршында утыручы Руфинәне ничәнчедер мәртәбә аркасыннан сөйгәч, йөгерә-атлый күрше Гайшәгә кереп китте.

– И Гайшәкәем, Әлфәритем Казаннан бер кыз белән кайткан, ул чибәрлеге, ул буе-сыны, бөтереп борыныңа тыкмалы инде, – дип, Руфинә хакында үзенең бай фантазиясе белән бизәкләнгән мәдхиясен башлады. Гайшәнең тәмам өнен алгач, көянтә-чиләк белән чишмә суы алып кайтып килүче Фәһимә каршына йөгерде:

– И малакаем, Әлфәритем борыныңа бөтереп тыкмалы кыз алып кайткан, адәм әүлиясы инде…

Автор башкасын тыңламады, хатын-кыз сүзенә катнашуы өчен хакка да, нахакка да гомер буе сүз ишеткәнлектән, бу очракта читкә китүне һәм казанында быкыр-быкыр итле шулпа кайнап торган йортка кайтуны хәерлерәк күрде.

5

Чуар ата каз борынын сузып Руфинәгә таба якынлашканда, кызый, машинаның ишеген ачып, эчкә бөгелгән иде. Менә ата каз килеп җитте, бер генә секундка нишләргә микән дигәндәй тукталды да кызның симез балтырын тешләп алды. Руфинә чак кына машинаны башына киеп чыгып йөгермәде, әче итеп кычкырды. Альфред шул тирәдә иде, ата казны типкәләп читкә куды; күз яшьләре чәчрәп чыккан Руфинәне өйгә алып керде, каз томшыгы кызарткан урынны, бальзам буяп, марля белән чорнадылар. Руфинә бик озак тынычлана алмады, алар шуннан соң ата каз белән бер-берсенә дошманнарча караша торган булып калдылар. Моңа кадәр беркемгә тимәгән, урамда иң юаш ата казның болай кылануы һич тә аңларлык түгел иде: әллә ул Руфинәгә үзенең җенси хисләрен белдерергә омтылды, әллә аны яратмавын сиздерергә теләде. Ата казның эчендәгесен шайтан белсен аны.

Бераздан көтү кайта башлады. Ишегалдының яртысына кереп җиткән сарыклар, Руфинәне күргәч, берсен берсе таптый-таптый, дәррәү түбән очка кадәр артларына да карамый чаптылар. Мыш-мыш сулап тыныч кына кайтып кергән сыер, Руфинә турына җиткәч, кинәт колакларын шомрайтты, күзләрен акайтты, борын тишекләрен киңәйтте дә мөгезен сөзәргә җайлап кына аның өстенә килә башлады. Альфред сыерның һөҗүмен кире кайтарды. Ләкин гомер бакыена беркемне сөзеп карамаган бу мәхлукның болай кылануын ничек аңлатырга? Әллә француз хушбуеның исен яратмыймы мал-туар? Ни дә булса бар, әле бит төнлә Руфинәнең сыйрагын мәче тырныйсы, икенче көнне иртән беләген корт чагасы, төшлектә ботын әтәч чукыйсы, урамга чыккан саен һау-һаулап этләр сырып аласы бар иде.

Әнә урам коймасы өстеннән Газдалның вак-вак тишекле ак капрон эшләпәсе күренде. Ул капкага таба якынлашкан җиреннән туктап калды. Газдал үзенең ахири дусты Әпсәләм белән голдыр-голдыр килде. Бер ярты ак, бер шешә кызыл аракы, әллә ничә төрле әче бал эчү сәбәпле телләре көрмәкләнгәнлектән, аларның сүзләрен юньле-башлы аңларлык түгел иде. Әпсәләмнең күк күзләре тавык күкәе кадәр булганнар. Аның күз кабаклары, эчкән саен киерелә барып, ниндидер бер чиге җиткәч, чүп төшсә дә йомылмый торганга әйләнә иде. Ә Газдалның күзләрен беркайчан да юньләп күрә алмыйсың: алар вак бәлешнең әз генә купкан бөрелмәсеннән майлы шулпасы елтырагандай чалынып кына китәләр.

– Син мине ачуланмыйсыңмы? – диде Әпсәләм, күзен гел йоммыйча астан өскә таба Газдалга текәп.

– Юк ла инде, нишләп ачуланыйм, – диде тегесе, кырыкмаса-кырык тапкыр бер үк сүзләрне кабатлап.

– Ә син ачуланасың төсле. – Әпсәләм аның саубуллашырга дип тоткан кулларын тагы да ныграк кысты һәм дустына күзләре белән генә түгел, шактый зур булып ачылган авызы белән дә төбәлде. Ничек кенә төбәлсә дә, ул «ачуланмыйм»нан башка җавап ала алмады, тагын чирек сәгать буе шул рәвешле тирән эчтәлекле, җитди сөйләшүдән соң гына дуслар көч-хәл белән бер-берсеннән аерылыштылар.

Газдал ишегалдындагы ак машинаны күргәч аптырап калды. Аларның мондый машина белән килердәй туганнары да, бүтән якын кешеләре дә юк. Ә шулай да кемдер килгән, димәк, аңа тагын «мәммәм» (аракыны ул шулай дип атый) эләгәчәк. Ул тәмләп төкереген йотып куйды, шулчак уң ягындагы очлы азау теше авызыннан тышка чыгып калды. Газдалның азау теше туганда ук булгандыр. Аның аскы ирендә шомарып, бирчәеп беткән үз эзе бар. Тешнең очы кырык градуслы салкында да, җәйге челләдә дә, йоклаганда да, мунчада юынганда да тышка чыгып йөри. Шул сәбәпле ул мал печкәнне дә, Мәскәү метросын да, поезд-пароходларны да, хәтта айныткычларны да – һәрбарчасын күрде. Күпне күрү ягыннан андый бәхетле теш, белмим, кемдә генә бар икән. Газдал яшь чакта бик ярпач булганлыктан, иптәшләре белән гел сугышып торды, сугышкан саен азау тешкә йодрык эләкте. Барлык биологик, физиологик кануннар буенча, ул әллә кайчан төшәргә тиеш иде. Әмма азау, барлык фәнни кануннарны кире кагып, үз кануны буенча яши бирде. Дөрес, еллар узу белән, ул балавыз сыман өлгергән кукуруз төсенә керде, өйләнешеп торуларының ничәнчедер елында Кәүкәбелҗәннәтнең бәрәңге тукмагы төшкәч селкенә башлады. Шуннан соң әлеге теш, хуҗасы бик нык гырылдап йоклаганлыктан, кайнаган аш өстендәге турта шикелле төннәр буе дерелдәп гомер кичерде. Әгәр ул кыңгыраулы булса, авыл өстендә тәүлек буе челтер-челтер итеп матур тавыш яңгырап торыр иде. Авыл халкының бәхетсезлегенә күрәдер, теш кыңгыраусыз иде. Аннары кешенең һәрбер әгъзасыннан файда көтү дөрес тә булмастыр. Атрай Ибрае Газдалның азау теше ат бәйләргә уңайлы, дип йөри йөрүен, тик аның сүзен авылда беркем дә җитдигә санамый. Туктагыз әле, без кечкенә әйбер белән артык мавыкмыйк, әнә бит Газдал өйалды ишегеннән чыгып килүче Руфинәне күреп алды. Атлылар атыннан төшеп, җәяүлеләр ятып карарлык нинди зат бу?! Аның болай да гектарлы авызы бер почмагыннан икенче почмагына кер бавы сузарлык булып җәелеп китте. Әүлиядыр бу! Ходай моңа һәммәсен дә җиткелекле итеп биргән иде. Аның Мәскәү колбасасы кебек тыгыз тәненең зәңгәр күлмәген ерта язып торуы Газдалга тагын бер рюмка салып биргәндәй тәэсир итте. Чөнки ул, өйләнешкәч, Кәүкәбелҗәннәт түгәрәкләнеп китәр, дип өметләнсә дә, өмете акланмады. Аннары хатыны беренче баладан соң тазарыр, дип яшерен ышаныч белән яшәде, әмма ул да тормышка ашмады. Шуңа күрә Руфинә аңарда әллә нинди кайнар кичерешләр уятты. Аның энҗедәй тезелеп торган тешләрен күргәч, Газдалның азау теше хәтәр селкенергә тотынды. Кызның әле генә мичтән алып, ак мендәр өстенә салган пар күмәчтәй күкрәкләренең яртылаш ачык булуы, борынына француз хушбуеның исе ярып керү Газдалның болай да әллә ни калмаган һушын бөтенләй алды, күптән йомшаган буыннары мультфильм сурәтендәге төсле кыеш-мыеш килде. Ул егылып та киткән булыр иде, әмма аны бер серле көч тотты. Юк, укучым, бер күрүдә гашыйк булу дип уйлый күрмә. Хикмәт шунда: Газдал үзен искиткеч мәдәниятле итеп күрсәтергә ярата. Моның өчен бер шарт – аның янында мәдәниятле кешеләрнең булуы гына кирәк. Бәндәдә омтылыш булырга тиеш. Шул серле көч әйдәмәсә, Руфинә каршына әнә шулай басып килә алыр идеме ул?

– Хә… хә-әерле ки-кич!

Газдал күрешергә дип кулларын сузды. Ләкин кыз аның кулларын күрмәде, чөнки кызыл чыраеннан күзен ала алмады һәм:

– Исәнмесез, – диде дә, каршысына авызын киереп баскан крокодилдан качкандай, машинасына таба атлады. Газдал карашын аңардан ала алмады. Шулчак күршеләреннән кайтып кергән Кәүкәбелҗәннәт аның кабыргасына дык итеп төртте:

– Тагын лыкынгансың, исерек хөнҗә! – Ул аның азау тешенең дерелдәвеннән эчендә ниләр кайнавын бик яхшы аңлады. – Күзеңне майландырып торганчы юын, өс-башыңны алыштыр!

Кәүкәбелҗәннәт аның кабыргасына тагын бер төртте дә, ашыга-ашыга, өйгә кереп китте. Әмма Газдал хәзер, кабырга арасына динамит куеп шартлатсаң да, берни сизәрлек түгел иде. Машинадан иелеп нидер алучы бу гали зат белән чагыштырганда хатынының әйткән сүзләре дә, тирә-юньдәге барлык нәрсә дә төссез, әһәмиятсез, узгынчы әйберләр, менә бу күз алдындагысы гына чын, мәгънәле, мәңгелек һәм аның өчен җаныңны бирсәң дә жәл түгел иде. Каяндыр Альфред килеп чыкты, исәнләште, Руфинә исемле бу кыз турында, аның машинасы белән кайтулары хакында сөйләде, тагын ниләрдер әйтте, аннары кызга дәште:

– Руфинә, таныш бул, бу – минем әтием.

Кыз тураеп Газдалга борылды, ә ул эшләпәсен салды да башын иде. Аның коймакны шома ягы белән өскә каратып каплаган төсле түгәрәк пеләшен кичке шәфәкъ кып-кызыл итеп күрсәтте. Әллә шуңа, әллә Газдалның күкрәгендә кайнаган хисләрне тоеп, Руфинә тыйнак кына елмайды. Шулчак Кәүкәбелҗәннәт килеп чыкты.

– Әйдәгез, балалар, ашарга керегез, – диде ул, ягымлы тавыш белән һәм ирен беләгеннән умырып өйгә сөйрәде.

Аның Руфинә каршында күзләрен алартып, башлар иеп торуы Кәүкәбелҗәннәтне чыгырыннан чыгарды. Өйдә чит кеше булмаса, тәрбия йөзеннән ул аның ләшперәйгән чалбар төбенә берне тибеп алырга да күп сорамас иде, әлбәттә. Хәзер исә пышылдап кына игәүләргә калды:

– Оятсыз, олтырак чырай, исерек дуңгыз! Карале күзләрен! Малаеңнан оялыр идең! Хәзер үк алыштыр өс-башыңны!

Бу сүзләр Газдалның колагыннан чәчрәп читкә генә очтылар, шулай да ул киемнәрен алыштырырга йокы бүлмәсенә кереп китте. Мәдәниятле теге әүлия янында ферма исе сеңгән күлмәк-ыштаннан утыру дөрес булмас иде.

Ул арада Кәүкәбелҗәннәт мисыр күгәрчене гөрләгәндәй ягымлы тавыш белән яшьләрне өстәл янына дәште. Руфинәнең бер ягына Альфред, икенче ягына Кәүкәбелҗәннәт утырды. Кырынып, өр-яңа күлмәк чалбарларын киеп чыккач, Газдал да танымаслык булып үзгәргән иде. Ул рюмкаларга аракы бүлде.

– Әйдәгез, балалар, сезнең уңышлы укуыгыз, бәхетле булуыгыз өчен, – диде Кәүкәбелҗәннәт.

Бәллүр рюмкалар чең-чең итте.

– Бәхетле булгач, укуы да шуның эченә керә инде аның, – диде Газдал, хатынының сүзен төзәтеп.

Мондый хәл елга бер-ике мәртәбә яисә бер-ике елга берәр тапкыр гына була, һәм ул Газдал өчен һич тә яхшылык белән бетми, яхшылык белән бетсә дә, Газдалның ниндидер җене уянып, тыелгысыз рәвештә шуңа этәрә, төнге күбәләк янган утка кергәндәй, ул, дәртләнгәннән-дәртләнеп, Кәүкәбелҗәннәтне үчекли иде.

– Укыган кешеләр дә бәхетсез була. – Кәүкәбелҗәннәт иренә юнәлтелгән кисәтүле карашына, Руфинә сизмәсен өчен, елмаю суты кушты. Аның сүзен яшьләр дә хупладылар.

– Кайтуың белән, Руфинә кызым… – диде дә Кәүкәбелҗәннәт көлеп җибәрде. – Ялгыш кызым дидем, кабат хаталансам ачуланмассыз бит?

Руфинә оялган кыяфәттә аска карады.

– Ачуланмам…

Берничә генә секундка уңайсыз тынлык урнашты.

– Помидорларын да авыз итегез әле, Руфинә, – диде Кәүкәбелҗәннәт, әлеге тынлыкны бозу өчен. – Әлфәрит белән әтисе үстергән помидорлар бу.

Ата белән улның карашлары мизгел эченә очрашты да бер-берсеннән читкә тайпылды. Түтәлләрне казышканда Алфред азмы-күпме ярдәм итсә дә, помидорларын да, башкасын да Кәүкәбелҗәннәт берүзе утырткан, тәрбияләгән, үстергән иде. Моңа ул бары тик эш сәгатьләрен дөрес файдалануы һәм аек фикерләве аркасында гына ирешә алды. Аның карамагындагы ясле-бакчада адәм балалары чәчәктәй үсеп килгәндә, үз бакчасын кысыр, чәчәксез калдырырга хакы юк иде Кәүкәбелҗәннәтнең. Ләкин ул, тыйнаклык саклап һәм тәрбия максатларын күздә тотып, бу хакта әйтмәде, бакчадагы барлык җиләк-җимешләрнең, яшелчәләрнең уңуын, тәмлелеген ире белән малаена аударды. Помидорын кабамы, кыярын авыз итәме, Руфинә кызыл иреннәрен матур итеп бөреп соклануын белдерде:

– Шундый тәмле!

– Ә ник икәнен әйтимме? – диде Газдал, азау тешен кулындагы чәнечкесе белән бер тактта селкетеп.

– Химия кермәгәнгә, – диде Кәүкәбелҗәннәт, иренең авызын яптырып, азау тешен яшертү нияте белән.

– Юк! – диде Газдал, тантаналы төстә Руфинәгә туп-туры карап. – Минем кул тәмле, шуңа ул.

– Анысы хак, кулы үтә дә тәмле картның.

Бу сүзләрне ул хәзер генә түгел, җай килгән саен кабатларга ярата иде.

– Ә сез беләсезме, яхшы күңелле кешенең генә кулы тәмле була. – Газдал күзен Руфинәгә төбәгән хәлдә аңа гына мөрәҗәгать итте, әйтерсең хатыны белән малае юк иде. Мәдәниятле кеше хөрмәтенә, гадәттәгечә, әз генә шыттырып та куйды: – Бу фән тарафыннан расланган. Тучны әйтәм мин сезгә.

– Хатыны яхшы ирнең генә кулы тәмле була. – Кәүкәбелҗәннәт тә, елмаеп, кызга карады.

Руфинә – гүя залда утыручы могтәбәр тамашачы, ә алар икесе сәхнәдә аның өчен тырышучы артистлар иде.

– Хатын ир кулының тәмен белгәннән соң гына яхшыра ул…

Газдалның чик-чамасын онытып баруына эченнән кайнап утырган Кәүкәбелҗәннәт, бик матур елмаеп:

– Әйдәле, карткаем, аш кертик, – дип, аны алгы якка алып чыгып китте дә, ишекне ябып, касыгына дыкылдатып төртте һәм пышылдап:

– Минем кул тәмлеме?! – диде.

Ире сынсыз катып торган арада, ягымлы елмая-елмая ашларны ташырга кереште. Ә кулның тәмле булу-булмау мәсьәләсе шактый четерекле, аларның өйләнешүләренең өченче төненнән үк килә иде. Шул төнне чалкан йоклап яткан Газдал күкрәк өстенә куелган уң кулын әллә бастырылып кинәт җәеп җибәрде. Кул, акчарлак канатыдай матур хәрәкәт белән, Кәүкәбелҗәннәтнең нәкъ күзенә килеп төште. Ул авыртудан чәчрәп торып утырды, ире сукканны аңлагач, ачуына буылып, идәннән иренең кырык бишенче размерлы туфлиен эләктерде һәм үкчәле ягы белән тегесенең гырылдык авызы читендә дерелдәп торган азау тешенә тондырды. Теш – дерелдәүдән, авыз гырылдаудан шундук туктады, Газдал корт чаккандай аягына басты, хатынының бугазыннан эләктерде:

– Ник миңа суктың?!

– Юк, син миңа суктың!

– Мин йоклап ята идем.

– Юк, мин йоклап ята идем. Син башлап суктың!

– Мин сукмадым, син суктың.

– Юк, башлап син суктың.

– Син ул башлап сугучы!

Кәүкәбелҗәннәт ягыннан чыбык очы – тал башы Убырлы Мөштәфширә шушы хәлне ишеткәч әйткән:

– Кушылуларының беренче атнасында ук болай булгач, гомерләре ызгыш-талаш белән үтәчәк, – дигән.

Убырлының юравы әллә рас килде, әллә рас килмәде, моны кистереп кенә әйтүе кыен иде. Әлеге каһәрле көндә кемнең башлап сугуы хакындагы бәхәс, әледән-әле атучы вулкан шикелле, алар арасында гомер буе туктамады. Кулының тәмлелегенә килгәндә, чыннан да, Газдалны авылда сугымга чакыручылар шактый. Үзе айнык та булмый, ә шулай да ул чалган малның ите тәмле диләр.

Газдалның кулы мал суярга җиңел булса да, төшкән чакта шактый каты иде. Теге көннән соң Кәүкәбелҗәннәтнең күзе атна буе күгәреп йөрде. Карынындагы Альфредына дүртенче ай киткәч, алар тагын бик каты тузыныштылар. Моңа Газдалның дусты Әпсәләм белән исереп кайтуы сәбәп булды. Кәүкәбелҗәннәт башта аларның икесен дә сүкте, чагарга йөргән төклетура шикелле, күзләренә керде. Әпсәләм кесәсеннән бер ярты чыгарып өстәлгә куйгач, яртыны идәнгә алып бәрде, Әпсәләмне өйдән куып чыгарды. Шуннан ул ир кулының тәмен ныклап торып татыды һәм, аерылам, дип, әниләренә кайтып китте. Әмма әти-әнисе аны кочак җәеп каршы алмадылар, киресенчә, «син үзең әшәке» дип сүктеләр. Көннәр үтте, Газдал аны килеп алырга уйламады да, чөнки ул, бәйдән ычкынып уҗымга кергән мал кебек, рәхәтләнеп эчте. Кәүкәбелҗәннәт ничек чыгып китсә, шулай кайтып керде. Тик ул акыллыланган иде инде. Тормышта һәммә нәрсә кабатлана тора, Газдал аны тагын канга батырып кыйнады. Бусында ул туп-туры милициягә барды. Җинаять эше кузгаттылар. Ике ай буе Газдал милиция, прокурор юлын таптады. Кимендә өч ел каты режимда төрмә, диделәр. Аның иң курыккан нәрсәсе төрмә иде. Ул, көн саен кайнар күз яшьләрен агызып, хатынына ялынды, гафу итүен, эшне яптыруын үтенде.

– Яңадан кыйнау түгел, чиертсәң дә, төрмәдә черисеңне онытма! – диде Кәүкәбелҗәннәт.

Һәм моның шулай булачагы бәхәссез, чөнки Кәүкәбелҗәннәтнең туганнан туган энесе прокурор иде. Шуннан соң Газдал майлаган каешка әверелде. Аңа бер генә юл – хатынына тулысынча капитуляция ясау гына калды. Эчүен ул мәңге ташлый алмасын белә, армиядә көне-төне командиры белән бергә спирт эчеп, тәмам бозылып кайткан иде. Әгәр хатынына сукса, ул аны утыртачак. Бервакыт, Альфред тугач, ул эчеп кайтып өйдәге савыт-сабаны кырды. Унбиш тәүлек утырып кайтты, әмма Кәүкәбелҗәннәт аны өйгә кертмәде. Өй Газдалныкы булса да, хәзер аңа Кәүкәбелҗәннәт хуҗа иде. Исерек ирнең кемгә хаҗәте бар? Күпмедер вакыт урам эте кебек йөргәч, Газдал өтәләнеп, хәлсезләнеп, тагын Кәүкәбелҗәннәтнең аягына кайтып егылды. Шуннан соң акылга тәмам утырды. Дөрес, кайчакта элекке ирлек каны уйнап ала. Әйтик, ныграк салып велосипедына атлана алмаса яисә аның белән барганда егылса, Газдал велосипедын җиргә күтәреп бәрә, өстенә менеп таптый, бөтен ачуын чыгара. Тик моннан кемгә зыян? Үзенә генә. Икенче көнне велосипедны беркем дә төзәтеп бирми, үзенә кала. Атналар буе эчеп, алышыныр чиккә җиткәндә, ул өйдәге ястыкны алып чыгып чыбыркы белән яра. Чыбыркысын эш урынында яшереп саклый. Ни хикмәттер, Кәүкәбелҗәннәт аны моның өчен сүкми, ул ястыкка тотыну белән чыгып китә. Ике-өч елга иренең шулай үзен күрсәтеп алуын гафу итә, күрәсең. Гаиләдә бит аның сүзе алдан йөри. Газдал үтәүче генә. Шуңа күрә, ата кеше буларак, ул Альфредка да бернинди йогынты ясый алмады. Малай бәләкәйдән үк, нишләптер, аның сүзенә колак салмады, кушканын эшләмәде, әтисе бер сүз әйтсә, ул ун сүз белән каршы җавап бирде. Альфредка әнисе сүзе генә күпмедер тәэсир итте. Шуңа күрә Газдал аңа сул кулын селтәде, бөтен уен, бөтен дәртен эчүгә салды. Аның өчен куаныч та, юаныч та, өмет-ышаныч та шул, бу бик рәхәт, бернинди борчусыз, бары тик бер генә кайгы, бер генә мәшәкать белән сугарылган бер күзәнәкле башмакчык кебек гади тормыш иде. Моның кичәгесе дә, бүгенгесе дә, иртәгәсе дә аңлаешлы һәм билгеле иде. Бүген Руфинәне күргәч кенә, Газдал ничектер уянып китте, күңелендә әллә нинди аңлаешсыз тойгылар кымшанды. Бу күркәм затка ул ничек кенә булса да ошарга тырышты. Вакыт-вакыт кеше күп җирдә – йә җыелышта, йә мәҗлестә – шушыңа охшаш халәт кичерә, һәм ул чакта Газдал Кәүкәбелҗәннәткә төртмә сүз әйтә, гел кирегә сукалый, аның сүзен юкка чыгарырга тырыша. Сыерның Руфинәне сөзәргә килүен телгә алгач, Кәүкәбелҗәннәт: