– Әйбер дип җанымны корытмадым, булганын исраф итмәдем. Билемә бәйләгән алъяпкычымны да тузып бетмичә ташлаганым юк минем. Сыңар валчык ипине дә әрәм итмим. Аларга бит кемнеңдер күкрәк көче кергән…

Фатирда ичмасам ялгышып бер генә артык әйбернең дә күзгә чалынмавы, булганнарының артык затлы да, артык гади дә түгеллеге һәм нәкъ тиешле урынында торуы Фирдәүсәнең сүзләренең хаклыгын раслаучы дәлил иде. Шулчак ишетелер-ишетелмәс кенә сөйләп утырган радиодан эстрада концерты башланды. Фирдәүсәнең моңлы йөзе җанланып китте.

– Газизҗан, бер генә концерт та синсез үтми иде. Һаман да җырлаталармы?

– Һи-и-и-и, – дип сузды Газизҗан. – Онытылдылар инде алар…

– Гел җырламыйсыңмыни?

– Басуда берүзем чакта шыңшып куям шунда…

– Әйдә, бер шыңшып күрсәт әле, ә? – Фирдәүсә радионы басып куйды.

– Ул чактагы тавышлар юк бит инде ул, Фирдәүсә.

– Үтенеп сорыйм… – Газизҗанга ул шулкадәр ялварулы караш ташлады ки, аның теләгенә буйсынмау да мөмкин түгел, әмма ләкин җыр башларлык кыюлыгы да җитми иде. Фирдәүсә, аның бу икеле-микеле халәтен сизенеп бугай, рюмкасын кулына алды да:

– Әйдә, кыюлык өчен бусын бетерик әле! – диде һәм чәкештергәннән соң эчеп тә куйды. Ир кеше буларак, аңа бу үрнәккә иярүдән бүтән чара калмады.

Газизҗан, бер ноктага төбәлеп, озак кына сүзсез утырды, ә Фирдәүсә сабыр гына көтә бирде. Ахырда Газизҗан тирән итеп сулады да, ниндидер гаеп эшләгән кешедәй, аның күзләренә төбәлде.

– Юк, әллә ничек… Тынны нәрсәдер кирегә этә шикелле…

– Мин чыгып торам алайса, – диде Фирдәүсә һәм залга күчте. Газизҗан тагын бер ноктага төбәлде һәм, ниһаять, акрын гына авыл көен көйли башлады. Аннары тавышын күтәребрәк сузып җибәрде:

Фирдәүсә тетрәнеп калды. Аның мондый ихлас моңны, күңел түреннән кайнап чыккан мондый сагышны үз гомерендә бер мәртәбә дә ишеткәне юк иде. Аны күренмәс куллары белән шушы моң акрын гына Газизҗан янына тартты, һәм ул, һавага күтәрелеп очкандай, кухняга чыкты, әмма урынына утыра алмады, ишек яңагына сөялеп калды.

 
Нигә миңа җырламаскай,
Бар шатлыгым җыр гына-а-ай…
 

Йа Аллам! Кемнәрең генә юк синең! Аның каршында уртача гәүдәле, чал чәчле, җыерчыклы йөзле кыюсыз Газизҗан урынында бөтенләй башка илаһи зат утыра иде! Юк, ул утырмый, ул каядыр биектә, ул кеше түгел, ә бәлки күзгә күренмичә дөрләүче серле ялкын иде бугай… Газизҗанның үзен дә, аның тирәсендәге тормышны да, Фирдәүсәне дә әлеге ялкын ялмап, котылгысыз яндырып килә иде…

 
Агыйделне буйлар өчен
Утырып уйлар уйладым.
Утырып уйлар уйлар өчен
Үскән икән буйларым…
 

Бәгырьне актарырлык бу нинди моң, нинди халәт соң? Аның очы, тамырлары кайда: күктәме, җирдәме? Кайда гына булса да, бу – гайре табигый, шул ук вакытта дөрес, тормышның нәкъ үзе иде. Газизҗанның башы бераз гына артка чөелгән, кашлары, керфекләре, йөзендәге җыерчыклары әллә нинди тибрәнешләр ясыйлар, күзләре, моң чишмәсенең типкән урынын ычкындырмаска теләгәндәй, яртылаш йомылганнар. Көй дулкынына ияреп, гәүдәсе талгын гына хәрәкәтләнә, әле уңга, әле сулга чайкала. Ә куллары… моңа кадәр бернинди артык хәрәкәт ясамаган саллы куллары, гүя авырлыкларын югалтып, мамыктай җиңеләеп калганнар, алар көй белән бергә очарга теләгәндәй кузгалып-талпынып куялар, әйтерсең лә күзгә күренмәс уен коралының кылларына сак кына кагылалар… Бу нәфис, салмак хәрәкәтләрне ул үзе сизми дә, чөнки ул юк, аның һәр күзәнәге агып торучы кайнар моңга әверелгән. Бу моң кеше гомеренә йомгак ясый, адәм баласының чиксез газиз нәрсәдән мәңгегә аерылу ачысын сөйли, бер үк вакытта аны ниндидер илаһи бөек җиһан белән куша:

 
Ага сулар, ага сулар,
Ага сулар ник болай?
Аккан сулар кире кайтмый,
Яшь гомерләр дә шулай…
 

Тузанлы дегет сеңгән бу куллар, кысылудан һәм бәрелүдән имгәнгән бу бармаклар, изелеп күгәргән-сынган бу тырнаклар әлеге моң белән хәрәкәтләнгәндә, безнең ачы яшәешебезне сурәткә салалар, күңелләребездә сыкрап торучы яраның беркайчан да төзәлмәячәген сөйлиләр иде. Йа Аллам, никадәр тетрәндергеч тирәнлек! Чын җыр тавыш һәм осталык кына түгел икән бит! Әллә соң җыр язмышның үземе? Җыр тукталды, әмма Газизҗан үзе озын-озын сулыш ала, кызарган йөзендәге җыерчыклары, каш-керфекләре, борын яфраклары һәм иреннәре, инде өзелеп еракка очкан моңга ияргәндәй, сөйкемле генә дерелдиләр иде, Фирдәүсә дә әлеге халәттән чыга алмады, чыгарга омтылмады да, чөнки бу кичереш – күзләрне кайнар яшь белән юган, зиһенне яктыртып җибәргән, җаннарны эреткән, бәхет һәм бәхетсезлекнең, яшәүнең кадерен һәм татлылыгын аңлаткан кичереш иде. Фирдәүсә тагын бернәрсәгә таң калды: Газизҗан күзгә күренеп яшәргән иде! Газизҗан күзгә күренеп чибәрләнгән иде! Шул ук вакытта аңардан берничек тә аңлатып булмый торган олпатлык, рухи куәт бөркелә иде!

– Нинди гүзәл моң! Сиңа җырчы гына буласы булган.

– Гүзәл түгел, Фирдәүсә. Күз яше бу…

– Синдә күз яше була димени? – Фирдәүсә көлеп куйды. – Мәктәп коридорын яңгыратып көлгәннәрең хәзер дә колагымда яңгырый кебек. Кушаматың ук «Көләч» иде.

– Мин хәзер көлмим инде, Фирдәүсә. Бик сирәк кенә…

– Һаҗәрең әллә каян нур чәчеп тора иде, тагын үзең… Ничек инде сез көлмәскә мөмкин?

Газизҗан дәшмәде. Аның карашы билгесез бер ноктага текәлгән иде. Ниһаять, Газизҗанның гәүдәсе торып китәргә әзерләнгәндәй чайкалып куйды, ул авыр итеп бер сулады да, иягендәге җөен ышкый-ышкый, кискен генә әйтеп куйды:

– Һаҗәр мине мыскыл итте…

Әйтерсең лә Фирдәүсәнең йөзенә чыбыркы белән сыдырдылар.

– Ничек?!

– Һаҗәр йөри…

– Мәңге ышаначагым юк! – диде Фирдәүсә, үз-үзен кая куярга белмичә. – Ул бит – мәктәпнең йөзек кашы иде, иң тәртипле кызы!..

Фирдәүсә Газизҗанның күзләренә туры караудан курыкты, чөнки ул аның алдамаганлыгын һәм Һаҗәрне яклап маташуы белән аны тагын да газаплавын аңлады. Шул гаебен юарга теләп һәм Газизҗанның хәлен бераз җиңеләйтү уе белән:

– Әйдә, бер йотып куйыйк әле, – диде һәм рюмкасын кулына алды.

Әмма Газизҗан, керфекләрен түбән төшергән килеш, «юк» дигән мәгънәдә акрын гына башын чайкады. Фирдәүсә ирексездән аның иңбашына кулын салды:

– Гафу ит…

Аңа Газизҗанның тәне дерелдәп киткәндәй тоелды. Ә бәлкем, ул түгел, Фирдәүсә үзе калтыранып куйгандыр. Газизҗанның керфекләре кинәт югары күтәрелделәр, аның дымлы карашы ялварулы һәм менә хәзер дөртләп кабынып китәр төсле иде.

– Мин сиңа ышанам… – Фирдәүсә аның иңбашын җиңелчә генә сыпырды да кулын алды. – Ышанам… Тик җаным карыша димме… Ни булды соң? Аңлата аласыңмы?..

Газизҗан кинәт кенә рюмкасын күтәреп эчеп җибәрде, берни дә капмады, йөзен дә чытмады, тын калды. Фирдәүсә урыныннан күтәрелде.

– Әллә ниләр сораганым өчен кичерә күр мин юләрне… Кайнар чәй китеримме әллә?

Газизҗан аны гүя ишетмәде, әллә нинди карлыккан тавыш белән:

– Кеше хәленә керү юләрлек буламыни, Фирдәүсә! – диде. – Рәхмәт. Тыңласаң сөйлим. Беркемгә сөйләгәнем юк иде, сөйләп калдырыйм әле…Тик бүлдермә генә. Бүлдергәнне яратмыйм.

Фирдәүсә кабат урынына утырды. Газизҗан, каян башларга белмичә хәтсез торганнан соң, гел көтелмәгән нәрсәдән алып китте:

– Менә син җырчы буласың калган, дидең. Җырчы ул кояш төсле, халык өчен. Ә мин үзем өчен. Һөнәр итеп сайласаң, ул инде син теләгән булмый. Миңа үз гомеремә ике көй җитә. Берсе – үзебез яшь чакта урам тутырып җырлап йөргән авыл көе, икенчесе – «Иске карурман». Шушы ике җыру җитә. Ник дисәң, безнең Аккүк болынында бөтен төр үләннәр, чәчәкләр булган кебек, аларда бөтенесе дә бар. Ярар, бусы үзең кузгатканга гына. Мин сиңа беркемгә дә әйтмәгән бер әйбер әйтәм, көлмәсәң.

– Нишләп көлим ди…

– Мин бүтәннәр кебек авылдан китәм дип тилереп йөрмәдем. Ну бер хыялым бар иде. Көләрсең әле…

– Көлмим дидем бит.

– Әйтсәм әйтим инде: кимендә ун бала үстерергә иде минем исәп! Ипекәем менә! – Газизҗан ихлас елмаеп җибәрде һәм алдындагы ипи телемен, кулына алып, Фирдәүсәгә күрсәтте. – Авылда иң шәп гаилә. Шат малайлар, шат кызлар. Өй эчендә түшәмне күтәрерлек чыр-чу, ихатада чыр-чу!.. Менә сиңа хыял. Хәзер дә уйлап куям: шул гына җитә микәнни адәм баласына? Белмим, миңа бүтән берни кирәкми иде. Безнең бит әтиләр сугышта үлде. И кызыга да идем инде әтиле кешегә! Әнкәйләр басуда. Алар эшкә киткәндә дә, эштән кайтканда да син йокыда. Әбилеләр – әбисе белән, ә менә мин берүзем идем. Минем кебекләр – ике өйнең берсендә. Безгә ана назы да, ата иркәләве дә эләкмәде. Тукмагы гына төшкәләде. Ник дисәң, хуҗалык синең өстә. Кош-кортын ашат, чебиен-бәбкәсен сакла, мал-туарын көтүдән алып кайтып яп, бәрәңгесен ута, кәтмәнләсен кәтмәнлә, күмәсен күм. Берәрсен генә үтәми кара! Кайчакта, уенга мавыгып, әнкәйдән дә соң кайтыла. Ну, ул чакта бураны да, сызлавык-чуан баскан тәннәреңә чыбыгы да эләгә. Трахумлы күзеңнән яшь агыза-агыза, кутырлы авызыңны кәкрәйтеп бер җылыйсың да шуның белән онытыла. Ну менә өйдә берничә бала булганнарга кызыгып үлә идем инде! Алар бакчадагы чүпне дә тиз генә бергәләп утыйлар да уенга шылалар. Берсе бәбкә сакласа, икенчесе җим болгата, өченчесе су ташый. Иң кыены – яшенле яңгыр яуганда, берүзең кагаеп өйдә утыру. Күзеңне чытырдатып йомсаң да, башыңнан әйбер япсаң да күренә яшен. Андый чакларда безгә урам аркылы гына торучы Әсгатьләргә элдерәм. Алар өчәү, әбиләре дә бар. Идәндә өелешеп уйныйбыз, яшенне уйлаган да юк. Ун бала хыялы шуннандыр диюем. Ярар, чана юлдан салулабрак китте бугай… Мәктәптә укыганда ук Һаҗәргә кызыгып йөрсәм дә, янына барырга базмадым. Укытучы кызы бит. Өстәвенә үзе дә бик кылтыкый, беркемне дә якын китерми.

Мәктәптән соң мин, механизаторлар курсында укып, тракторчы булып эшли башлаганда, Һаҗәрне танырлык түгел иде инде. Шул арада үзгәрсә үзгәрә икән кеше! Туктаусыз елмаючы шоколадтай йөз, иңбашларына үрмичә таратып ташлаган аксыл чәчләр, шоколад беләкләр, шоколад балтырлар, килешле гәүдә… Барлык егетләр ул дип ут йота, ә Һаҗәр – нуль внимание. Кайчакта кунак егетләрнең генә башын әйләндереп куйгалый, ә авылныкыларны күрми дә. Ипекәем, шулай! Соңыннан гына белдем сәбәбен. Әтисе белән әнисе: «Әгәр дә мәгәр шул «өч»легә укыган тәртипсез малайлар белән дуслашырга уйласаң, безнең яннан чыгып китүең хәерлерәк булыр», – дигәннәр. Егетләр өметләрен өзде, ә минем йөрәк ярсыганнан-ярсый, күз алдында гел ул. Ятсам да, торсам да Һаҗәр. Теге хыял да тәмам биләп алды. Авылда бит шоколадтай мондый кызның булганы юк. Безнең кызлар йә кызыл, йә сары, йә ак, йә сипкелле шунда. Аның төсле кара-кучкыл тәнле балаларың йөгереп йөрсә? Шушы ап-ак тешләрен күрсәтеп көлүче чегән кызы мәңгегә синеке булса? Шул теләгемә ирешсәм, мин бер савыт су белән бер сынык шишарага риза идем. Ипекәем менә! Аракы белән бер икән ул матурлык дигән нәрсә. Шыр исердем, күз томаланды. Ул тели – күкләргә күтәрә, тели – упкынга ата икән адәм баласын. Җәнлек артыннан сунарчы ничек чапса, шулай йөрим моның артыннан. Чамам да бар. Аракы эчмим, тәмәке тартмыйм, эштә гел алдынгы, концертларда гел мине җырлаталар. Кая гына барсам, ни кылсам да, күз шуны эзли, колак аңа кагылышлы һәр әйберне бөртекләп җыя, аның кая барасы, нишләсе беленсә, йә трактор белән, йә матай белән мең сәбәп табып шунда барып чыгасың, сүз катасың, үртәшәсең. Клубта янына утырам, биегәндә аңа басам, гел тынгы бирмим тегеңә. Чәчкән орлык бер тишелә бит ул. Бу миңа бүтәннәргә караган сыман карамый башлады бит. Акрынлап бу, үзенең яулыгын бәйләмичә тора алмаган кебек, миңа күнекте, шулай йөреп киттек. Минем баш күктә, бәхет кошын тәки эләктердем бит! Мәктәптә соңгы елы моның. Ярый, укуы бетте, аттестат та алды. «Гаҗҗан, әнкәйләр пединститутка керергә кыстыйлар», – ди. Мин әйтәм, җибәрмим, дим. Йөрибез шулай үртәшеп. Документларны да Казанга аткарды, имтиханнарга китәр вакыты да җитте. Сизеп торам: укыйсы килми моның. Соң, мин әйтәм, бар да кайт. Ярар, китте бу. Кайткач, өйдә өч көн буе ашамыйча-эчмичә, үкереп елап кына утырды, имеш тә укырга керә алмаганга өзгәләнә. Миңа шуны көлә-көлә сөйли. Әти-әни күрмәгәндә, бирән урынына ашыйм, ди. Менә нинди бит ул, дошман! Аны шәрә кул белән түгел, ун катлы җәтмә белән дә эләктерә алмыйсың. Һаҗәр өйдә түзеп ята торган түгел, аңа кеше күз алды кирәк. Тотты да комсомол-яшьләр фермасына дуңгыз карарга керде. Әтисе белән әнисенең ничек чәчләрен йолкый-йолкый елаганнарын сөйләп тормыйм. Минем өчен хәзер дөньяда Һаҗәрдән бүтән берни юк. Минем белән йөри, ну, чукынчык, башкалар белән дә ихахай да михахай бу. Көнләшүдән бәрепләр үтерәсем килә. Урамда да, фермада да, клубта да күз сөрмәле, ирен кызыл, итәк тездән югары. Бөтен ир-атның бәбәге аның йомры тез башларын, нечкә билләрен, озын шома муенын капшый. Шулай итеп, миңа өйләнү уе керде. Һаҗәргә ул турыда әйтү кая әле! Юньләп үптерми дә, кочтырмый да. Җайлы-җайсызрак кагылсаң, тәртәгә шартлатып тибәргә дә күп сорамый. Әнкәйгә сүз катарга оялам, әле бик яшь бит мин.

Ярар, кышлар үтте, урак өсләре җитте. Мин дәртләнеп комбайнчы ярдәмчесе булып эшләп йөрим. Беркөн кич клубта әле армиядән кайтуына атна да тулмаган Халит абый Һаҗәр белән сөйләшә дә сөйләшә. Авызлары авызда боларның. Һаҗәр чырык-чырык көлә дә көлә. Халит миннән өч яшькә зуррак та, чибәррәк тә, кап-кара кашлы, кап-кара күзле, үзе бик таза. Йөрәккә шом төште бит. Ярар, вечердан соң култыклашып барабыз. Безнең үзебез генә йөри торган урыннар бар. Гадәттәгечә, Сәрбиттиләр тыкрыгыннан төшеп, ындыр артына чыксак, олы өянке төбеннән Халит абый килеп чыкты. «Биш минут кына Һаҗәр белән әйләнеп килик әле, әйтәсе сүзем бар», – ди. «Сүзең булса, иртәгә клубта әйтерсең», – дим, Һаҗәрне читкәрәк каерам, ә ул аңа таба тартыла. «Әйтсен инде, Гаҗҗан, биш минутка ни булган», – ди, башын кыегайтып, күз чите белән генә әле аңа, әле миңа карый. Ул шулай караса, аяк астында җир чайкала иде минем. Ушыма килгәнче, Халитне култыклап та алды, китеп тә бардылар. Мин башыма күсәк белән органдай басып калдым. Күктәге йолдызлар һәрберсе машина фарасыдай гөлт-гөлт итте минем өчен. Әллә инде бөтенләй баштүбән әйләнделәр микән – хәзер әйтә алмыйм. Менә чабулыйм урам буйлап дурак сыман. Авылның әле бер төшенә, әле икенче төшенә барып бәреләм. Йөрәгем белән җир сөрәм мин хәзер. Шулхәтле чабуладым, әгәр танкта булсам, авылда бер генә исән өй дә, бер генә исән каралты- кура да калмаган булыр иде. Ахырда каршыма килеп чыктылар болар. «Кая югалдың, без сине эзлибез дә эзлибез», – дигән булалар. Ярар, култыклап киттем Һаҗәрне. «Нәрсә сөйләде?» – дип сорыйм. «Сарыкларыгыз ничәү, сыерыгыз күпме сөт бирә, тавыкларыгыз күкәй саламы?» – дип сорады, ди, шырык-шырык көлә. Минем чабып җибәрәселәр килә, ну куркам. Элеккеләрендә ачуланыштык та татуланыштык – көндәшем юк иде. Хәзер бит Халит абый бар. Бөтен яклап миннән өстен. «Тагын сорасаң кереп китәм, көнче икәнсең, – ди бу. – Мин бит синең хатының түгел, теләгән кешем белән йөри алам», – дип тә җиффәрә. Менә әнәңнең койрыгы! Син хаклы түгел, дип әйтеп кара син аңа.

Ярар, ике көннән соң кич, култыклашып, Ык буенда йөрибез. Халит абый тагын килеп чыкты каршыга.

– Газизҗан, син Һаҗәрне миңа бир, – ди бу.

– Ничек бирим, ул сиңа фәлән тәңкәгә сатып алган перәнник түгел, – дим.

– Әгәр ул үзе теләсә?

– Теләмәячәк! Шулай бит, Һаҗәр? – дим.

Һаҗәр дәшми. Чак артыма утырмадым.

– Һаҗәр, син ризамыни?

– Ул бит мине үлеп яратам, ди…

– Ә мин?

– Синең миңа андый сүз әйткәнең юк ла, Газизҗан…

Менә әнәңнең койрыгы! Ишетмәсәң ишет, колагың булса тишек. Йә, син нишләр идең, ни дияр идең шушында?!

– Соң, – мин әйтәм, – билгеле әйберне ник әйтергә?

– Ничек билгеле соң ул? – ди Һаҗәр.

Ипекәем менә, күзен дә йоммый.

– Син безгә комачаулама инде, Гаҗҗан, – диде дә Халит, мине читкә этеп җибәрде.

Тегеңә ничек сикергәнемне дә белмим. Без бәйләнешә башлауга, Һаҗәр юк кына булды. Мәче кебек җитез идем мин, ару сугыштык. Бер сүз дәшмибез, мыш-мыш бәрешәбез, тибешәбез. Ну ул суккач, күздән утлар күренә, шулай да һаман чигенмим. Ахырда эләктереп тә алды, Ык ярыннан суга атты бу мине. Оят булса да әйтим, үкереп елап чыктым судан. Авыртудан түгел, хурланудан еладым. Икенче, өченче көнне дә шул ук хәл кабатлангач басылырга туры килде. Басылмый кая барасың? Ну, эчтә ут яна, түзешле түгел. Нинди генә уйларга кереп бетмәдем. Сөйләргә дә оят, валлаһи. Башта Халитне үтермәкче булдым. Яшеренеп торып, лом белән башын ярырга. Аннары Һаҗәр миңа каламы соң? Юк, билгеле. Калмасын! Аңа да, миңа да булмасын. Ә кемгә була? Ул Халитнеке ни, Сабирныкы ни, башка берәүнеке ни – барыбер минеке түгел бит инде. Башыңны ташка орсаң да минеке түгел. Мин төрмәдә черергә тиеш булам. Кеше үтерү дә берни дә түгел икән. Хәзер уйлап хәйраннар калам. Ничә мәртәбә әзерләнеп беткәч, әллә ничек туктап калдым. Атлы эштә эшләгәндә, минем атка чыбыркы белән дә сукканым булмады. Ипекәем менә! Ә кеше үтерергә әзер идем. Аучы Нурулла абзыйның мылтыгын урларга да әзерләндем. Башка төрле юллары да уйланылды. Алланың рәхмәте, берсен дә тормышка ашыра алмадым. Акрынлап күндем, суындым. Суындым диюем – үч алудан суындым, диюем. Һаҗәр барыбер минут та күңелдән чыкмады. Клубка сирәк чыга башладым, йокы качты. Ә Һаҗәр ник бер кыенсыну сизсен! Мин дә дәшмим, йә читкә карап, күрмәмешкә салышам. Ә ул, берни булмагандай, элеккечә шаярта, үрти, үпкәче, ди, ярар инде, дус булып калыйк, ди. Таштай каткан күңел һаман эри бара.

Шулай ни үле, ни тере йөргәндә, безнең язмышларны бөтенләй көтелмәгәнчә борып җибәргән бер вакыйга булды. Халитне машинасы белән чәчүлек орлык ташырга куйганнар иде. Чәчүне төнлә бетерәләр, машина тартмасында дүрт центнерга якын орлык кала. Чип-чиста бодай, төн заманы. Тота да үзләренә бушата бу моны. Элек-электән аларның нәселе кеше әйберсенә кызыга торганрак. Икенче көнне агроном эшне сизенә. Утыртып куйдылар Халит абыйны. Юк, нишләптер сөенә алмадым мин моңа. Бернинди алдашусыз әйтәм. Клубта бөтен авыл белән иптәшләр суды ясап, аны порукага алдылар. Ул кабат шофёр булып эшли башлады. Әмма Һаҗәр аның белән арасын кырт өзде. Әтисе белән әнисе: «Әгәр шул карак белән йөрсәң, өйгә кайтып кермисең», – дигән булганнар. Бусын мин соңрак белдем.

Ярар, без тагын Һаҗәр белән дуслашып киттек. Дөньяның гел бертөрле генә тормаганын аңлаган идем инде мин. Халит тә янәшәдә генә, башкасы да табылыр. Һаҗәрнең аның кояшы теләсә уңнан чыга, теләсә сулдан чыга. Тимерне кызуында сугып калырга, дигән уйга килдем. Иң элек әнкәйнең кылын тартып карарга кирәк, ә үземнең кыюлык җитми. Беркөн күрше Габдулла абзыйга кердем. Туп-туры сөйләп бирдем моңа. «Оештырабыз, читәнгә чәпәгән җылы сыер тизәге шикелле ябышырсыз», – ди. И хак та әйткән мәрхүм… Габдулла абзый чыннан да оештырды, әнкәй мине өйләнергә үзе кыстый башлады. Һаҗәргә сүз каттым – ул да каршы түгел кебек. Ну шулай да эчендә миннән шәбрәккә тәмгысы бар сымак. Әти-әнисе безнең нәселне бик хөрмәт итә иде, каршылык булмады, шартлатып өйләнештек тә куйдык. Ярты елдан Халит абый да өйләнде. Минем өчен дөнья түгәрәкләнде. Колхозда җанымны биреп эшлим, ихатада бер минут тик торган юк. Акрынлап сизәм, Һаҗәрнең уй гел күңел ачуда, матур киенүдә, ә әнкәй белән безгә эш. Шуның өстенә безне борчак урынына куыра, әле тегесе, әле бусы ошамый. Төзәтмәкче инде бу безне. Тимер борчак белән бер, чәр дә чәр, чәр дә чәр. Аракы-мазар эчсәм, бөтенләй кара яу. Дөнья булгач, анысын да капмый булмый. Көне-төне эшләп таштай каткан тәнне ничек язасың? Күңелне дә шул күтәреп җибәргәндәй була. Аның бит хәзер авылга концерт-спектакле дә килми. Халык йөрми дип. Ничек йөрмәк кирәк, еллар буе акча күрмәгәч? Элек без, тавык күкәе биреп, кинога керә торган идек. Хәзер ике-өч сәгатькә фәлән мең керерлек булмаса, синең авылыңа йөз ел буе сыңар артист та әйләнеп карамый.