2
Бірінші қадам

Бейтаныс адамдармен қалай сөйлесуге болады?

• Өзіңіз бен өзгелердің ұялшақтығын жеңу

• Іске кірісу

• Аулақ болу керек сұрақтар

• Әңгімелесудің бірінші ережесі

• Ым тілі

• Тыйым салынған тағы не қалды?

Күнделікті өмірде немесе кәсіби ортада болсын, адамдармен сөйлесу кезінде ұмытпау керек алғашқы ережелердің бірі – сөйлесушіңіздің бойын еркін ұстауына көмектесу болып табылады. Көп адамдар негізінен ұялшақ болып келеді, ал ұялшақтық сезімі маған таныс. Бруклиннен шыққан көзілдірік киген еврей жігіті ұялшақтықтың не екенін біледі. Біз бәріміз бұрын кездеспеген адаммен сөйлескенде немесе көпшілік алдында бірінші рет сөйлегенде қобалжуға немесе кем дегенде қолайсыздықты сезінуге бейімбіз.

Мен тапқан ұялшақтықты жеңудің ең жақсы жолы – сөйлесіп жатқан адам шалбарын әр аяғына кезекпен киетінін еске түсіру. Әрине, бұл клише, бірақ көптеген клишелер сияқты шындыққа жанасады. Клишеге айналған себебі де сол шығар.

Бұл клише біздің бәріміз жай ғана адам екенімізді еске салады, сондықтан сіз төрт академиялық деңгейі бар колледж профессорымен немесе ғарышқа сағатына 18 000 миль жылдамдықпен ұшқан ғарышкермен, немесе сіздің штатыңыздың губернаторы болып сайланған адаммен сөйлескен уақытта олар да сіз сияқты қарапайым адам екенін ұмытпауыңыз керек.

Әрқашан есте сақтаңыз: сіз өзіңізді оларға тең деп санасаңыз да, санамасаңыз да, сөйлесіп жатқан адамдарға сізге олармен сөйлесу қызық екенін көрсетіңіз, сол кезде басқалар да сізбен сөйлескеннен ләззат алады.

Есіңізде болсын, біз бәріміз бір ортадан шықтық, бәріміз өз жолымызды бірдей бастадық. Арамызда байлық пен дәулеттің ортасында дүниеге келгендер аз. Кеннеди, Рокфеллер немесе солар сияқты таңдаулы отбасылардың мүшесі болып туылу бәріне бірдей бұйырмаған. Біздің көпшілігіміз орташа немесе төмен табысы бар отбасылардың балалары ретінде бастадық. Колледжде оқып жүріп оқу ақысын төлеу үшін жарты күн жұмыс істедік, мансабымызды бастаған кезде бірден толыққанды жұмыс табылмайтын. Мүмкін, біз сөйлесіп отырған адамдар да кезінде дәл сондай жағдайда болған шығар. Біз олар сияқты бай және атақты, өз саламызда дәл солар сияқты табысты емеспіз, бірақ біздің ата-бабаларымыз бір әлеуметтік ортадан шыққан болуы мүмкін, сондықтан біз бауырлар сияқты сөйлесе аламыз.

Өзіңізді басқалардан төмен сезініп, олармен араласудан қорықпаңыз. Сіз бұл бөлмеде өзіңіз сөйлесіп отырған адаммен тең дәрежеде тұрсыз.

Сіздің бойыңыздағы ұялшақтықты жеңу үшін сізбен сөйлесіп отырған адамның да дәл сіз сияқты ұялшақ болуы мүмкін екенін есте сақтаңыз, өйткені біздің көпшілігіміз сіз ойлағаннан да көбірек ұяламыз. Бұл туралы өзіңізге еске салу сіздің ұялшақтықтан арылу қабілетіңізге керемет әсер етеді.

Кейде сіз өзіңізден әлдеқайда ұялшақ адамды кездестіресіз. Екінші дүниежүзілік соғыс кезінде жаудың бес ұшағын атып түсіргені үшін «эйс» деп аталып кеткен әуе күштерінің ұшқышының оқиғасы есімде.

Америка Құрама Штаттарында ғана емес, Германияда, Жапонияда, Вьетнамда және басқа елдерде таралған «Эйстер» деп аталатын осындай ұшқыштардың қоғамдық ұйымы бар.

1960 жылдардың соңында «Mutual Broadcasting System» ұйымының барлық бөлімдері Майамиде кездескен болатын. Ал мен болсам аталған компанияның сол кездегі филиалы болған «WIOD» радиостанциясында кешкі ток-шоуды жүргізетінмін. «Miami Herald» газеті Екінші дүниежүзілік соғыс кезінде жеті неміс ұшағын атып түсірген, биржалық талдаушы, Майамиде тұратын жалғыз «эйсті» тапты. Газет баспаханасы менің продюсеріме қоңырау шалып, оны эфирге шақыруды ұсынып, олар бұл шоу туралы репортажды өздерінің очеркіне қосатындарын айтты.

Біз эйстің шоуға қатысуына өтініш жасадық. Оның жұмыс уақыты сағат түнгі он бірден он екіге дейін, тура бір сағат болып бекітілді. Газет баспаханасы репортёр мен фотограф жіберетін болып келістік.

Қонағым студияға келгенде мен онымен қол алыстым, сол кезде оның алақанының терлегенін байқадым. Ал сәлем айтқанын әрең естідім. Оның қобалжығаны анық. Осынша қобалжығаны несі? Мына түрімен қалай ғана ұшақ басқарды екен?

Желілік жаңалықтарды бес минуттық шолудан кейін мен сағат 11:05-те Эйстер туралы қысқаша шолумен бағдарламаны аштым. Содан кейін бірінші сұрағымды қойдым:

– Сіз неге өз еркіңізбен ұшқыш болдыңыз?

– Мен білмеймін.

– Демек, сіздің ұшуды ұнататыныңыз анық.

– Иә.

– Сіз неге ұшуды ұнататыныңызды білесіз бе?

– Жоқ.

Тағы біраз сұрақтар бар еді, олардың барлығына біздің эйс үш сөзбен немесе одан да аз сөзбен жауап берді – «Иә. Жоқ. Мен білмеймін».

Мен студиядағы сағатқа қарасам, сағат 11:07-ні көрсетіп тұр, ал менің дайындаған материалым таусылды. Бұл адамнан енді сұрайтын ештеңе жоқ.

Ол қатты қорқып тұрды. Бойын қорқыныш билеп алды. «Miami Herald» баспаханасының адамдары мұндайды күтпегені анық, тосыннан абдырап қалды. Мен де жанымды қоярға жер таппай дел-сал болып тұрмын. Барлығының ойында бір сұрақ: енді не істейміз? Алда әлі елу минут бар. Майамидегі тыңдаушылар кез келген секундта өздерінің радиоқабылдағыштарын басқа толқынға ауыстырып жіберуі мүмкін.

Мен тағы да өзімнің түйсігіме сеніп, эфирдегі қонақтан сұрадым: «Егер дәл қазір аспанда жаудың бес ұшағы болса, ал станцияның артында сіздің ұшағыңыз дайын тұрса, сіз тағы да әуеге көтерілер ме едіңіз?»

– Иә.

– Сіз қобалжыған болар ма едіңіз?

– Жоқ.

– Онда неге қазір қобалжып тұрсыз?

Оның жауабы: «Өйткені бізді кім тыңдайтынын білмеймін».

Менің келесі сұрағым: «Сіз белгісіздіктен қорқасыз ба?» – болатын. Осыдан кейін біз оның әуе корпусындағы күндері туралы сөйлесуді доғарып, қорқыныш тақырыбына көштік. Көп күттірмей менің қонағымның бойын жаулап алған қобалжудың ізі де қалмады.

Онымен қоймай, бар жоғы он минут ішінде оның күйі адам танымастай болып өзгеріп, әңгіме қыза түсті. Ұшу туралы сөйлескіңіз келді ме? Ал, ендеше тыңдаңыз. Эйс үлкен ынтамен сөзін бастады: «Мен өз ұшағыммен бұлттарды жарып ұшып, күрт оңға бұрылдым! Сол сәтте менің қанатымның ұшында күн жарқырап тұрды…»