Тапмасам да кабер ташларын,
төшләремә кереп булса да,
буыннарым бушап киткәндә,
үзе кайтып, иңгә кул сала.
Куәтләнеп китәм, олыгаеп,
шундый бул дип алга этәрә.
Хуплаганын белеп торам мин,
горурланып дөнья күтәрәм.
Әтисезләр болар димәгез,
без бәхетле, горур, аталы…
Бар эшләрен безгә ышанып,
алар өйгә кире кайтмады.
Яшь түгәргәмени зар елап,
әтиләрнең рухын кимсетеп?
Горур булып калган хәтердә,
егылса да ерак җир китеп.
Табалмадым кабер ташларын,
һәйкәлләрен үзебез салабыз.
Малай чактан егет булалдык,
инде әти булып барабыз!
1968
Китеп беткән хатынлылар, хатынсызлар…
Дөнья тоткан, семья тоткан хатын-кызлар.
Ятимлеген тормыш үзе шәп аңлаган:
Илдә тәртә каерырлык ир калмаган.
Кәнсәләргә йөрү аның эшемени?
Чөелдерек каба җебе ишемени?
Ирең кебек имәннәрне иңгә салу
кыен, Банат, кыен, Биби, кыен, Бану.
Тоныкланган болыннарның яңгыравы,
янап кына китсәң иде чалгыларын.
Үгез тоткан малайларның үртәлүе:
авып төшә авыш якка көлтә йөге.
Хәтәр буран. Юлсыз юллар. Текә тавы.
Кире үгез йолкып өзә камыт бавын.
Мондый чакта тешен кысып түзә, диләр,
сирәк ирләр, сирәк ирләр, сирәк ирләр.
Аңа дигән ашы тора учагында.
Эреп кенә йоклар иде кочагында.
«Ирем» дигән изге сүзне кемгә әйтим?!»
Өйләр ятим, урам ятим, кырлар ятим.
Сәер генә көлеп кайтып керсә иде.
Мин әз генә салдым, карчык, дисә иде.
Өтек бер ир бүрек кигән өчен генә
кагып йөри ирсез авыл ишегенә.
Кичә дә буш, бүген дә буш өстәл башы,
әллә кайта, әллә юк дип көтә кашык.
«Утыр, улым, утыр өстәл түренә син,
нәкъ әтиең кебек булып күренәсең».
Бергә төшкән рәсемнәре кулларында.
Таныш төс бар ятим калган улларында.
Күлмәкләрен күкрәгенә алып кыса:
«Ирем булса!
Ирем булса!
Ирем булса!»
Кат-кат әйтә ата-баба, нәсел-ыру:
тигез тормыш, тигез бәхет – тигез тору.
Идел түгел, ир күтәрә авырлыкны,
иргә биргән батырлыкны, сабырлыкны.
Ил канаты – ирләр үлсә, илләр үлә,
ир исеме ил исеме белән бергә.
Яман җилләр канатларны каермасын,
илне ирдән, ирне илдән аермасын.
Аерам дип, каерам дип көннәр туган,
ирлегеңне илгә күрсәт инде, туган.
Башкаларны үзе белән әйди-әйди
чыгып чапкан Гатаулла, Гариф, Гайни.
Бетәм диеп утка кергән, исән чыккан.
Сабын белән ябыштырган хат карчыкка:
«Аста җылы, өстә җылы, кайгырмагыз,
туган илне дошманнарга калдырмабыз!
Сезгә генә кыен инде, нишләтәсең,
бик борчылма, хафаланма, түз, әнкәсе.
Малайга әйт: камыт-дуга исән булсын,
тимер худның күчәрләрен майлый торсын.
Хәзер менә атакага тагын китәм.
Болай булса, берәр елдан кайтып җитәм.
Хат килмәсә, борчылмагыз, тыгыз вакыт,
бер минуты, бер сәгате елдан артык».
Ирләр язган беренче хат, соңгы сәлам,
иң соңгысын ирләр язмый, яза каләм:
«Батырларча һәлак булды Ватан өчен…»
Исән ирләр даулап йөри Ватан үчен.
Агач аяк йомшак юлда чума, бата.
Күкрәгендә салкын кургаш сызып ята.
Тешен кысып, авылына бер ир кайта,
Гариф та юк, Гайни дә юк, тик бер Гата.
Шатланалар: әйдә, Гата, син – ир кеше,
ал кулыңа, хуҗа булу – ирләр эше.
…Басу саен агач аяк эзе кала,
баскан саен салкын кургаш чәнчеп ала.
Түзеп чаба сыкрауларга, сызлануга,
ял итәргә ята басу ызанына:
«Ипи булыр, түкми-чәчми моны ургач…»
Кадап ала соңгы тапкыр салкын кургаш.
Гомер итеп беркайчан да ир туймаган,
ызаннарда җан бирәсен кем уйлаган!
Көрәшләрдән көрәшләргә ташлый-ташлый,
әнә шулай язмыш иргә һәйкәл ясый.
Ирләр көтми: кайда гына соңгы сулыш!
Ирләр белә: җилкәләрдә заман, тормыш!
Ир исемен ил йөзенә тирән уйган
ирләр булган!
Ирләр булган!
Ирләр булган!
Юлга чыксаң, үтә еллар, үтә еллар…
Аналарның маңгаенда күпме юл бар!
Еллар белән үлчәргәме бу юлларны,
юллар белән үлчәргәме бу елларны?!
Сөйлисе юк: фәлән илдә, төгән илдә…
Үткән еллар, үткән юллар шушы җирдә.
Маңгай сыры – шушы басу ызаннары,
битләрендә – шушы туфрак тузаннары.
…Банат юлда, Биби юлда, Бану юлда,
ашъяулыкка төреп тоткан төен кулда.
Сөялле кул башакларны сыйпап үтә:
өч тол хатын төшке ашны кемгә илтә?
«Гарифуллам күрсә иде арышларын…» –
әллә кайдан урап кайта сагышлары.
«Гайни белән бергә чәчеп йөри идек…» –
әй бу күңел, әй бу күңел, һаман китек…
«Гата ятып үлгән басу ызаннары…» –
Хәтер тукый: онытмагыз узганнарны!
Оныталмый өч мәрхүмне өч тол хатын –
күңел белә, күңел саклый ирләр хакын.
Өч хатынга башын ия сары арыш,
сорый кебек: кая барыш, кая барыш?
Өч тол хатын төшке ашны кемгә илтә?
Ирләр дә юк, кемнәрең бар, кемнәр көтә?
Бер басуда бергә туктый өч комбайн,
сикереп төшә замананың өч малае.
Әтиләрдән уйнап калган чаклар узган,
битләрендә, кулларында шул ук тузан.
Малайларга әйтелмәгән мирас калган,
сүзсез генә кабул итеп алар алган.
Шул ук тормыш, шул ук кырлар,
шул ук иген
тоя бүген ирләр иңен, ирләр иңен.
Мичтә калган әтисенең төшке ашы,
бераз китек әтисеннән калган кашык.
Бу да мирас ир кешедән ир кешегә.
…Малай чактан ир күмелә ил эшенә.
…Өч тол хатын дәшми генә кире кайта.
Дәшми генә кырлар ята, иген ята.
Хатыннарга тынгы бирми яңа уйлар,
әллә каян ирләр дәшә, дәшә еллар:
«Безнең уллар инде күптән үскән икән…
Без бит исән!
Без бит исән!
Без бит исән!»
Калкып чыга Гатаулла… Гариф… Гайни…
Хатыннарның йөрәге күк кырлар кайный…
Бәгырьләрен телеп-телеп ала сагыш:
Улларына шәфкатьле бул инде, язмыш…
Улларына шәфкатьле бул инде, язмыш!
1970
Җиңел түгел тормышы да, заманы да.
Безнең өстә шатлыгы да, газабы да.
Кешеләрнең кайсы җырлап сөендерә,
кайсы елап, кайсы чыдап сүгендерә.
Берәү дәшми дәшәр чакта, түзеп тора, –
бер җансызы күгәрченгә мылтык кора.
Көләр чакта, ачу белән каш төрелә, –
кешеләргә бик кирәкле нур өзелә.
Очрап куя арабызда җан телүче,
иман алып, иман сатып көн күрүче.
Бик тәртипле, бик тыңлаучан егетләр бар:
нәфес иркен, йөрәк нәни, күңелләр тар.
Көннәр килә көлтә-көлтә шатлык төяп,
зәңгәр күзле яшьлек йөри шигырь сөйләп.
Иманлылар, инанганнар – безнең халык,
Җиргә карый, Күккә карый таңга калып.
Кеше булып йөрү җирдә җиңел түгел,
бик күп нәрсә безнең сүзне көтә бүген.
Тоегыз, ди, ишетегез, күрегез, ди, –
туар моңнар, туар җырлар урын эзли.
Мәшәкатен түкми-чәчми иңгә салган,
бер керфекнең чыклануын күрә алган,
мең шатлыкны бергә төйнәп күтәрерлек,
ил кайгысын йөрәк аша үткәрерлек,
туры сүзгә, туры йөзгә карый торган,
намусларны стаканга салмый торган,
чиста куллы, чиста уйлы ирләр генә
безнең сүзне, дөрес сүзне әйтә белә!
Аналардан малай туа, ирләр тумый,
малайларның туган бере гел ир булмый.
Сабыр итеп һәр мизгелдә заман көтә:
кыл өстеннән кемнәр үтә,
ничәү үтә!
1970
Баш киемен талап исә җилләр,
пәри тузан ташый туена.
Яшьнәп торган агачлардан өзелеп,
яшел килеш яфрак коела.
И дөньяның нурсыз мизгелләре,
и кайгыра торган сәгатьләр…
Кеше күбрәк үлә торган саен
туа тора мәллә сәбәпләр?!
Күрәчәкне инде күрмәгәнме,
түзмәгәнме инде кешелек?!
Җир күтәргән афәтләрне салсаң,
күкләр төшәр иде ишелеп!
Ай!
Хәвефле исә әле җилләр…
Җил исәр дә туктар, дисеңме?
Искән саен искә төшерә бит
истән чыкмый торган исемне.
Йә бер илдән,
йә бер илдән әле
«сугыш» сүзен алып исә җил.
Безгә – исем,
безгә – атамалар,
кемнәргәдер – газиз
Туган ил.
Радиолар йөзләп,
меңләп саный…
Бер булса да –
кеше саны бит!
Кайгырмыйча эт җирләмәс заман…
Кем булса да –
кеше җаны бит!
Аһ-зарлары безгә килеп тора,
әйтерсең бу –
безнең кайтаваз.
Йә берсенә,
йә берсенә ел да
канлы яшьләр булып кайта яз.
Баш киемен талап исә җилләр.
Сал башыңнан, ди күк тоела.
Тагын кайда яшьләр үлә икән?..
Яшел килеш яфрак коела.
1976
Килә көннәр, китә көннәр,
ә без санап торабыз.
Көлә-көлә үтә көннәр,
ә без карап торабыз.
Монысы үтсә, яңасы
башкача килер кебек.
Зарыгып көткәнебезне,
ниһаять, бирер кебек.
Үзебез дә белмибездер
ниләр көткәнебезне.
Без яңа дип уйлыйбыздыр,
бәлки, үткәнебезне.
Яңа көнен бирә гомер,
үткәннәрен кайтармый.
Көннәре яңа булса да,
хәсрәтләре картаймый.
1987
Йолдызларны карап керим,
сабырлык иңә күктән.
Күңелләр әллә нишләгән,
әллә нишләгән күптән.
Йолдызлар дәшми аңлыйлар,
безгә шулай тоела.
Андый чакта учларыңа
күктән йолдыз коела.
Һаваларга карап торам, –
йолдызлар сирәк икән.
Бар чакта алар күренми,
юк чакта кирәк икән…
1985
Күңелләргә шушы тавыш
үсмер чаклардан таныш.
Бәхетебез төрле төстә,
кушып чигелгән сагыш.
Тынган йөрәкне җилкетә,
искә төшереп китә.
Ярга йөгереп чыгарга
бер кычкыртуы җитә.
Сагыну-сагышлы чагың.
Гомергә инде сагын…
Тагын бер пароход китте,
кемнәр бәхетсез тагын?
Шөкер дөньяларга,
безне юатырга
әле ярый сез бар.
Сезне юатырга,
табып югалтырга
әле ярый без бар,
кызлар.
Безнең дә бит әле
бар бит янасыбыз,
бар бит барасыбыз…
Үзебезне үзебез
яратмаган чакта
безне яратыгыз.
Гомер итә-итә
яра-җәрәхәтле
йөрәккәйләр сызлар.
Үзәкләргә үтеп,
кабат гашыйк итеп
яратыгыз, кызлар!
1978
Өлеш-бүлеш уйнаганда язмыш,
мулдан иде бугай сезнең пай.
Кая китте әле сезнең Кояш,
кая китте әле сезнең Ай?
Гөлләр чәчтек диеп йөргән төштә
тигәнәкләр үсә сарылып.
Мәхәббәтең колга әверелсә,
хуҗа була икән сабырлык.
1968
Бәхет алып киләләр дә сиңа…
бәхетеңне алып китәләр.
Хәсрәт төяп киләләр дә сиңа…
бер бәхетле бәндә итәләр.
Бөтенесе әйбәт…
Бөтенесе…
Үкенече килми азактан.
Газапларга салучылар булгач,
алучы да кирәк газаптан.
1985
Хаста булыр үзе.
Ә белгертмәс.
Исән-сау мин, дияр хатында.
«Кайт!» дип язмас.
Үлемнәре сөйләр
озак авыруы хакында.
Азып-тузып кайтсаң –
сыендырыр.
Кеше итәр сине –
сер бирмәс.
Соңгы кисәк икмәге дә бетәр –
беркайчан да
«Туйдым, кит!» димәс.
Бурычларың булса, и зимагур,
соңгы шәлен сатар түләргә.
Синең туган минутыңнан башлап,
синең өчен әзер үләргә.
Үтә күрер сине.
Сүзсез аңлар.
Аның күңелен һични алдамас.
Нинди генә җинаятьләр кылма –
хөкем итәр,
ләкин каргамас!
Аның өчен син һәрвакыт – кеше.
Мәңге шулай булып кала ул.
Аңлый алсаң,
бердәнберең синең
тик бер генә кеше –
ана ул!
1991
О проекте
О подписке