Шәйморат җавап кайтармады. Өйгә кереп китте. Үзе эчтән генә: «Хатын-кыздан түгел, шайтаннан тугандыр», – дип уйлады. Балта белән чабылган тавыкка бер генә күз салды да урамга таба атлады. Халыкны җыеп сөйләшергә кирәк. Түзмәде, Сәгыйть ярлының өен эзләп китте. Власть әһелен үз йортында күргән Сәгыйть каушап төште. Шәйморат төп сүзгә күчте.

– Безгә аңлату эшен җайга саласы бар. Үзебезнең идеяләрне ярлы халык массасына партия таләп иткән кимәлдә сеңдерә алмыйбыз. Тимерне кызуында сугарга кирәк икәнен кайчан бөтенләй онытабыз, Сәгыйть иптәш.

– Агарту эше алып барыла ул, командир. Безнең мөгаллимәбез шәп бит. Ырымбурда укыган кеше ул. Абруе зур, халык бик хөрмәт итә.

– Андыйларның булуы бигрәк яхшы.

– Әйе-әйе, ипле, үзе бик акыллы. Син әйткәнчә, нәкъ шул идея дигәннәрне сеңдергәнче әйтә дә куя.

– Тәк-тәк. – Шәйморат кызыксына төште. – Мин аны күрергә тиеш. Кай тирәдә яши?

Сәгыйть, күзен челт-челт йомып, аңа аптырап карады. Шуннан, гаепле кешедәй, сөзеп карап, ашыкмый гына җавап кайтарды.

– Соң… Ни бит әле… Ни дип, әнә шул сез, власть кешеләре кергән йортның хуҗабикәсе инде…

Бу юлы Шәйморат телсез калды. Менә шундый кешеләр авылның аңлы активистлары була инде! Алай булгач, кызын гына түгел, заманында старшинасын да бик хөрмәтләгәннәрдер болар! Тел төбендә шул ята лабаса? Ә сыйнфый сизгерлекнең, сәяси аңның бер тамчысы да юк.

– Күрдем мин аны кичә. – Шәйморат мыскыллы көлемсерәде. – Шәленә уранган бер бөкре ханым.

– Мөгаллимә су сөлеге кебек… Фәрештә күңелле…

– Отставить фәрештәне! – Шәйморатның ярсудан йөзе комачтай кызарды. – Кара таңнан мин сезгә сыйнфый дошманга карата уяулык турында тукыйм! Буржуйлар, сөрсегән байлар, черегән элементларга безнең бер генә мөнәсәбәт! Бер генә караш! Төшендегезме?

– Хуҗа кеше әйткәч төшенмәгән кая инде, төшендем…

«Наданнар. Менә шулар белән яңа тормыш кор инде. Нихәл итәсең, караңгы почмакларда ситуация шулайрак тора».

Шәйморат кайтып керүгә, өйдә тәмле аш исе таралган иде. Ул өскә менеп кайсыбер документларын караштырган арада, бәләкәй генә чуен казан тоткан Таня килеп керде.

– Шаймурат, ашарга әзер! – Үзе чалбар балакларын кайтарып куйган. Тагы йөгереп төшеп китте, бу юлы кашыклар тоткан.

– Кая хуҗабикә? Нигә күренми? – дип сорады Шәйморат, каешын ычкындыра-ычкындыра. Ул хатын белән һичшиксез бүген сөйләшергә туры килер, югыйсә ниндидер агитация белән шөгыльләнә бугай. Хәвефле элемент була калса, бүген үк бу өйдән куарга кирәк. Кем аны яклый, шуңа барып сыеныр.

– Күренми шул, – дип җаваплады Таня. – Тайган. Котын нык очырганбыз шикелле, ха-ха! Бөтен дөньясын ташлаган да юкка чыккан!.. Эксплуататорларның бер дә безгә аш пешерүче буласы килми. Аларга әзерне генә тоттыр!

Таня гәп саткан арада, Шәйморат ашыкмый гына ашка үрелде. Шулпаны бер йотуы булды, күзләре маңгаена менде, калагын атып бәргәнен сизми дә калды.

– Ахмак, син мине агуларга уйлыйсыңмы?

– Шаймурат! – Таня бот чапты. – Акылдан язып барасыңмы? Нигә алай дисең?

– Бу тавыкның эчен чистарттыңмы? Нигә үтен сыттың? Хәзер ашап бетер үзең!

Шәйморат сикереп торды да тәрәзә янына килеп басты. Арба шыгырдаган тавыш ишетелде. Йортка җигүле ат килеп туктады. Кичәге шәлен бөркәнгән хуҗабикә утыра. Таня Шәйморатка килеп сарылды. Егет аны ачу белән этеп җибәрде.

– Бар, ашыңны чыгарып түк!

Таня төшеп киткән уңайга үзе дә аска юнәлде. Кемдер аларга ашарга хәстәрләргә тиештер бит. Ишегалдында Таняның яңгыравык тавышын ишеткәч, чоланда туктап калды.

– О, гражданка! Без сине бу тирәдән бөтенләй качып киткәндер дигән идек!

– Мин атам салган йортта яшим. Ата-бабам вата- нында.

«Вәт явыз, теле әче икән! Менә шундый була инде коткычы-котыртучылар». Шәйморат нәкъ шушы төбәкне буржуаз милләтчеләр оясы дип искәрткәннәрен исенә төшерде. «Тагы нәрсә ычкындырыр икән бу контра бичәсе?» Ул кызыксынуын җиңә алмый чоланга чыкты.

– Телеңә салышма! Монда хәзер бүтәннәр власте, хатаң бик кыйммәткә төшүе ихтимал! – Таняның тавышы ачулы яңгырады. – Мин сафсата сатарга җыенмыйм. Без ачбыз! Власть ашарга таләп итә!

– Бер мосафирга ашарга табылыр. Барыбер монда озакка калучылар юк.

Шундый тыныч, тонык, бәрхет тавыш белән җавап кайтара. Шәйморат аптырап баш чайкап куйды. Кайсыдыр бер сыйфаты белән ошап та китте. Тик Таняга гына нәкъ киресенчә тәэсир итте. Тавышы ярсыганнан-ярсый. Аның саруын ярыйсы гына кайнатты шикелле хуҗа- бикә.

– Ничек инде озак тормыйм? Бу нәрсә, янаумы? Безнең власть мәңгегә килде, шуны исеңдә тот, иптәш! Мине, Татьяна Дубининаны, исеңнән ялгыш та чыгара күрмә, чөнки партия мине үзе сайлап җибәрде! Партия!

Җавап ишетелмәде. Шул ук минутта Татьяна йөгереп килеп керде. Ул баскычта торган Шәйморатны күреп, йодрыгын төйнәгән килеш кычкырып җибәрде:

– Партия әгъзасын мыскыл итә, контра! Давай монда винтовканы. Менә шушындый җаһил халыкка без йомшаклык күрсәтергә тиешме, ә?

Краском аны тотып алды да югарыга өстерәде.

– Тынычлан! Башкорт авылына үз теләгең белән килдең. Интернациональ бурычыңны хәзер шулай үтисеңме? Кемнәр белән эш иткәнеңне әзрәк аңла! Иртәгә үк безнең арттан киләчәкләр. Бу сугыш кыры түгел! Һәрбер өй буйлап авыл бичәләре белән бәхәсләшү җитмиме әллә сиңа?

– Юк, үзең уйлап кара! Ата-баба җире, имеш. Завод-фабрика – эшчеләргә, җир – крәстиәннәргә! Бу җир – Советныкы: Ә барышня безнең бөек максатны…

– Җитте! Мин үзем беләм нәрсә эшләргә!

Алар, ачулы карашларын бер-береннән алмыйча, байтак кына басып тордылар. Шулчак ишек шакыдылар. Шәйморат сискәнеп, ялт итеп ишек ягына карады. Каршысында нур сипкән яшькелт күзле бер сылу басып тора иде. Юк, күзен яшел дип тә, күк дип тә әйтеп булмый. Ә менә анда нур уйнап торуы…

Кыз алар алдына тулы поднос куйды.

– Үрелегез, кунаклар.

Нәрсәдер дип җавап бирергә кирәк, эндәшми калу ярамый лабаса! Шәйморат тамак кырды:

– Рәхмәт. Шат күренәсең, йөзеңә чыккан.

– Шатмын шул. Җиңгәмнең улы туды бит. Барып күреп килдем. Адәм баласы чебен сыман кырылган заманда да тормыш дәвам итә. Кеше яшәргә тырыша, бала таба. Бу бит искиткеч!..

Сылу Шәйморатка карап шундый елмайды. Күзләрдә куаныч та, тәкәбберлек тә, нәфрәт тә бергә чагылгандай булды. Ул чыгып киткәннән соң да, егет сыны каткандай утырды. Таня җиңеннән тарта башлагач кына аңына килде.

– Шаймурат, Шаймурат! Нәрсә булды сиңа?

Шәйморат аптыраулы карашын аңа төбәде. Шуннан – кулындагы калакка, аннан инде – ябылып өлгергән ишеккә. Таня һаман егетнең җиңеннән тарткалады.

– Ул нәрсә диде? Әйт, нәрсә диде?..

Егетнең башында кызның матур сыны, әйткән сүзләре бергә буталды…

– Ә икмәге тәмле! Үрел, тартынма, ату калмаячак!

Шәйморат зур гына бер телемне авызына тыкты, тик ялгыш сулыш алдымы, нәрсәдер тын юлына тыгылып йотыкты. Йөткерә торгач, күзеннән яшьләр атылып чыкты. «Хәйләкәр, мөгаллимә! Кичә генә иске шәлгә төренгән бер кортка кыяфәтендә иде. Ә бүген!»

Янә дә күз алдына ап-ак йөзле, ачык яшел күлмәк өстенә челтәрле ак юка шәл салган сын килде дә басты. Сәгыйть ярлының әйткәннәре дә искә килеп төшмәсенме! «Фәрештә…» Шәйморатның моңа кадәр якыннан башкорт сылуына караганы юк иде! Көрәш тә көрәш, дөньяны ялмаган азатлык идеясе… Аннан инде Таня. Тукта нәрсә диде әле? Ул бит «кунаклар» дип эндәште! Бу сүзгә Шәйморат әллә ни әһәмият тә бирмәде башта. Власть әһеленә болай эндәшергә ярамый?! Чынлап та, әле ерак китеп өлгермәгән, якын-тирәдә генә поскан сыйнфый дошманнар арасында сагалаучылары да бардыр.

– Ә ул бик горур кыланган була. Агыннан да, кызылыннан да куркырга өйрәнмәгән шикелле. – Таня, кашын җыерып, ишек ягына ымлады. – Әй, син кая?

– Өйдән беркая да чыкма. Әдһәм килеп җитәргә тиеш. Минем барасы җир бар. – Шәйморат, шәп-шәп атлап, аска төшеп китте.

Элекке солдат, хәзерге активистларның берсе Сәгыйть яныннан кайтышлый, Шәйморат йорт хуҗабикәсенә, ягъни мөгаллимәгә, нәрсә әйтәчәген алдан әзерләп куйган иде инде. Миенә сеңдерерлек, үзәгенә үтәрлек итеп кыска, каты итеп әйтергә: «Гражданка, сезнең кемлегегез безгә бик яхшы билгеле. Сез – башкорт милләтчесе Касыйм Хафиз улының хатыны. Касыймның бу якларда кызылларга каршы бик каты көрәш алып барганын кире кага алмыйсыз. Сезнең каенатагыз Хафиз мулла да милләтчеләргә бик уңай караган. Фатихада торган. Хәзер аларның икесе дә дөньяда юк, әмма бу гына әле милләтчеләрнең якын-тирәдә теләктәше калмаган дигәнне аңлатмый. Шуларның берсе – сез. Әтиегезнең йорты конфискацияләнгән, монда яшәргә хокукыгыз юк. Хәзер үк чыгып китүегезне таләп итәм. Югыйсә…» Шәйморат үзе дә сизмәстән кобурасын капшап куйды.

Өйгә җитәрәк, берничә ат торганын күреп алды. Әдһәм килеп җиткән булырга тиеш. Таняны калдырып дөрес эшләгән! Юлдан талчыгып килгәннәрне карарга башы җиткәндер. Тик нигә ыгы-зыгы купкан? Берәү керә, берәү чыга… Солдат киемендәгеләрнең берсе Шәйморатка таба атлады.

– Иптәш командир! Әдһәмне каты яраладылар!

– Кайда?!

– Авылга бер-ике чакрым калгач кына. Ике мәртәбә аттылар. Икенчесе Әдһәмнең күкрәгенә тиде дә инде… Качты кабахәт!

Шәйморат дөбер-шатыр өйгә барып керде. Менә бит тагы аңа эләккән… Дусты сәкедә ята. Йөзе ап-ак. Шәйморат, якын-тирәсендәгеләрне этеп, аңа таба иелде.

– Әдһәм!

– Моннан китегез! Китегез, дим!..

Мөгаллимә тавышы. Шәйморат артына борылды. Кулына марля, ниндидер тартма тоткан хуҗабикә яралы янына килеп утырды. Шәйморатка тутырып, бер карап алды да:

– Түшен ычкындыр, – дип боерды.

Хуҗабикәнең җәрәхәтне ансат кына бәйләвенә, бармакларының йөгереп торуына карап торган Шәйморат аптырап китте. Ханымның куллары өйрәнеп беткән ләбаса!

– Ярасы авыр, – диде теге ишетелер-ишетелмәс кенә тавыш белән, – ләкин төзәлер.

Хуҗабикәнең бу сүзеннән күңелгә ничектер җылы булып китте. Рәхмәтле карашын аңа төбәде. Шулчак һичкайчан булмаганча аңлаешсыз тойгы кичереп, йөрәге дөрселдәп тибәргә керешмәсенме! Бу дөрселдәүне хәтта хуҗабикә дә ишетәдер сыман, уңайсызланудан нишләргә белми, аягына алмаш-тилмәш басып алды. Юлда әзерләп килгән сүзләр, хөкем карары баштан очып чыгып бетте.

– Хатыныгыз бер ярты сәгать элек чыгып киткән иде, – диде хуҗабикә.

– Ничек хатын? Дөрес… То есть… Шулай да… – Шәйморат буталды, югалып калуына ачуы килде. – То есть ничек инде Таня чыгып китәргә тиеш? Кругом дошман, засада!.. Кайсы якка китте?

Шәйморат атына атланды да хуҗабикә күрсәткән якка чаптырды. Авылдан бер чакрым чамасы үткәч кенә, тегенең каршыга килгән аты күренде.

– Но!.. Җәһәтрәк бул! – дип, үзе дә атын куалады. Таняның шат тавышы урманны яңгыратты:

– Шаймурат, мине эзлисеңмени?! Борчыласың, ә!.. Хафаланасың!

– Сине булмый, шайтанны эзлиммени? Кая чыгып юк булдың рөхсәтсез? Что за башбаштаклык?!

– Тынычлан! Акырма миңа ул тиклем, бүре күз! Күреп торасың бит бернәрсә дә булмаган. Һич көтмәгәндә кунак килеп төште миңа.

– Кемгә?

– Миңа! Пётр Семёнов. Питерда кызыл отрядка бергә язылган идек. Бактың исә, ул шушы якныкы! Андреевка дигән авылдан! Аны да туган ягына задание белән кайтарганнар. Ишетеп, мине күрергә килгән. Иң кызыгы: килүен килгән, ә кире китәргә икеләнә, бравый солдат! Ха-ха-ха!.. Башкортларга ышанып бетми. Менә шул. Әзрәк озатып куярга туры килде.

– Бу башбаштаклыгың соңгы тапкыр булсын, Таня! Семёнов иптәш мине күрергә тиеш, чөнки мин монда главный!

Шулчак Шәйморатның аты нәрсәдәндер өркеп, үрә басып читкә сикерде. Егет яндагы агачка чак башын бәрмәде, кулын күтәргән уңайга юан ботак җиңеннән эләктереп алды. Атны тынычландыргач кына әрнегән кулына игътибар итте. Нәрсәдәндер кистергән – беләктән кан сарка.

– Тиз бул, кулыңны бәйлим, – диде Таня. – Җикерергә остасың, ә атта йөрергә оныткансың!

Болай да ярсуын басып чак торган Шәйморатка җитә калды.

– Кирәкми! – диде дә атын авыл ягына куды. Кайтып җиткәнче, бер сүз дә сөйләшмәделәр.

Таня, Әдһәм белән килгән кешеләр тирәсендә әвәрә булып, ишегалдында торып калды. Дустының хәле өчен борчылган Шәйморат туры өйгә кереп китте. Хуҗабикә ялт итеп аңа борылды, яралы кулны күргәч, кашы җыерылды.

– Кая, бәйлим әле, агай, – диде. – Әлдә пуля түгел икән…

Бу йомшак тавыш янә егетне ихтыярсыз итте дә куйды. Ул, үзе дә сизмәстән, кулын хуҗабикәгә таба сузды. Сылу ханымны үзенең янында тою шулкадәр нык тәэсир итте, хәтта тыны кысылгандай булды. Тәне буйлап кызу кан йөгерде.

«Нидер була да куя миңа? Әллә нинди көче бар…» Яннан һич кенә дә, җибәрәсе килми бит, шайтан алгыры! Әнә кузгалды!

– Иптәш… Ханым… Туганкай!..

– Фәйрүзә минем исемем, агай.

– Әллә син шәфкать туташы булып эшләдеңме? Кулың бик килешеп тора!

Фәйрүзә әрнү катыш көлемсерәде.

– Шәфкать туташы… Безнең авылдан кемнәр генә үтмәде инде… Ул кичергәннәрне!.. Агы, күге, яшеле, сорысы, төссезе… Сез каһәрләгән старшина өе күп мәртәбәләр госпиталь булды. Ярдәм иттек инде һәммәсенә дә… Коткарырга тырыштык, Ходай бәндәләре бит.

Фәйрүзә, түр ягына барып, бер пакет алып килде.

– Иптәшегезнең гимнастёрка кесәсеннән чыкты.

Шәйморат хатны алды да өскә менеп китте. Элеккеге дусты Илнур Алпарскийдан иде ул. Илнур кантон ревкомы әгъзасы итеп сайланган иде. Әле генә рәис урынбасары иткәннәр икән. Дусты өчен Шәйморат ихлас куанды. Шулай булмый тагын, аны революцион көрәш юлына Шәйморат алып килде ләбаса! Эндәшмәс, кешедән тартынган, үз эченә йомылган, кыюсыз гына бер егет иде. Ваемсыз кыяфәтле… Шушы еллар эчендә менә дигән революция солдатына әверелде. Беренче очрашканда, көрәшче чыгармы дип, шикләнебрәк караган иде. Юк. Тырыш булып чыкты, башлаганын ташламый. Бу – көрәшче өчен әйбәт сыйфат. Хәзер үк фикердәшенә, соратнигына җавап язып җибәрергә! Дуслык сугыш кырында гына түгел, тыныч тормыш төзегәндә дә кирәк. Алар дуслыгы сынау үткән. Берничә ел элек Илнур дусты аклар ягында хезмәт иткән, башкорт отрядына әсир төшкән иде. Аны һәлак булгандыр дип, күпчелек бәхилләшкән иде дә. Тик Шәйморат кына ышанмады. Эзенә барыбер төште. Бикле келәттән урлап алып чыкты! Ач, хәлсез, каты кыйналган Илнурны берничә чакрым өстерәргә туры килде. Менә соңыннан юллар аерылышты. Яугир дустының контрревкомда эшләвен яңарак кына белде әле. Шәйморат янә хатка иелде Алпарскийның уртада язганнары күңелгә ничектер ятып бетмәде. Өйрәткән сыман. Монысы инде артыграк. Тагы Рәсүл байның йортын тартып алырга, туган-тумачасы булса, тизрәк куып чыгарырга кушкан. «Кулак» дип мөһерләнгән берничә кешене язган, аларга аяусыз чара күрергә кушылган. Ярый, ничек булса да бөтенесен дә тәфсирләп җәһәт кенә җавап язарга. Уйланып утыра торгач, кулына алган каләмен кире сумкасына тыкты. Юк, җавап белән һич ашыгырга кирәкми. Иртәгәсе көн бар бит әле. Хатны ашыкмый гына беткәнче укырга кирәк.

Соңгы юллары исә кәефне күтәргәндәй итте. Кемгә ошамасын инде мактау? «Эшне дәрт белән башлап җибәрдең, котлыйм. Син элек тә революциянең ярсу бер арысланы булдың. Партия нәкъ синең сымакларга таяна, синең кебекләр генә җиңү китерәчәк. Хәзер чын көрәш фронтта түгел, ә халык массалары арасында. Революцион аң, сизгерлек һәрчак юлдаш булсын, иптәш Төхвәтов!» Дусты, чынлап та, дөресне яза. Буржуа элементлар, кулакларга йомшаклык күрсәтергә ярамый. Югыйсә Шәйморат үзе дә хисләнеп, йомшара язып куйды. Төзәлер. Тагы нәрсә? Ә-ә! Бу як авыллар өен фельдшер сорарга кирәк.

Совет эшен җанландыру максатында, Шәйморат кантондан килгән ике иптәшне, авыл активистларын алып, күрше авылларга да барып кайтты. Рәис урынбасарына җавап язганга тикле, йорт хуҗабикәсен чыгарып җибәрергә туры килер. Сыйнфый дошманнар белән бернинди дә уртаклык булмаячак. Шәйморат үзенең кыланышы, эше белән мондагы ярлы-ябагайга үрнәк булырга тиеш. Бу – бүген башкарасы иң мөһим бурыч. Шулай дип уйлагач, үзенә ничектер кыен да булып китте. Шәйморатка хәзер ваграк эшләр белән дә булышырга туры киләчәк. Хатын-кызларның яңа тормышка мөнәсәбәтен ачыклау, дошманга теләктәшлек иткәннәренә чара күрү – бик күңел яткан шөгыль түгел.

Чыраена усаллык чыгарып, кашын җыерып, дөбер-шатыр килеп керде ул өйгә. Тик ачкан авызын ничек япканын да белми калды. Идәндә балалар тезелешеп утырган. Бер бүлмәдә – малайлар, икенчесендә – кызлар. Дәрес бара бит! Хәзер тора салып ул мөгаллимәне эшеннән бүлдерә алмый лабаса! Шулай басып торганда, бер активистның әйткән сүзләре искә килеп төште. «Баласына да, олысына да белем бирә мөгаллимәбез, бушлай укыта». Мондый авыр, катлаулы хәерче заманда килер буын турында хәстәрлек күрү – изге эш. Әгәр дә аны чыгарып җибәрсә? Нигә, шушында килеп укытып йөрер. Рөхсәт итәрләр. Үз өенәме? Ничек була инде? Шәйморат авыр итеп көрсенде дә өскә менеп китте.

Алпарскийга ул мондагы хәлләрне тасвирлап язды. Һәрбер соравына, шик калдырмаслык итеп, җентекле җавап бирде. Утыра торгач, янә өстәде: «Мәрхүм старшина өе тулысынча Совет карамагына күчте. Якын туганнары калмаган. Йорт безнең штаб ролендә, кирәк авыл активистлары да шунда җыела…»

Хатны Алпарский кешеләренә тапшыргач, күңел тынычлыгы кичерде. Түрдә янә Фәйрүзә белән очраштылар.

– Бала-чага кайда булды?

– Аларның сабагы бетте. Кич белән өлкәннәр киләчәк.

Шәйморат Фәйрүзәгә озак текәлеп торды. Эш белән мәшгуль хуҗабикә бу карашны тоймаганга салышты.

– Фәйрүзә сылу², бу заманда нәрсәгә кирәк ул мөгаллимлек?

– Миңа, бәлки, бер нәрсәгә дә кирәкмидер. Ләкин иртәгәсе көнебезгә кирәк. Бала-чага – шул иртәгебез инде.

– Совет хөкүмәте якты киләчәк турында хәстәрлек күрә. Пролетар, ярлы крәстиән баласына игътибарны арттыра. Аларның укытучылары да тик шушы сыйныфтан булачак.

– Иртәгә яңа мөгаллим тапсаң, иптәш кызыл командир, мине бала-чага янында күрмәссең. Ул юк бит! Башкорт баласы көтеп ятарга тиешме? Башкортстан ничек үсәр? Изелгән башкорт халкын томаналык капласынмы? Сыйнфый бүлем дигәнегез нәрсәдән гыйбарәт?

«Старшина кызы без күтәргән революцион идеяләрне кабул итмәячәк. Буржуаз милләтче. Касыйм әфәнденең фикердәше генә түгел, хәләл җефете дә бит ул…»

– Башкорт гаскәрләре үзләренең тар милли карашларының хата икәнен аңлап, кызыллар ягына чыкты. Синең ирең – Касыйм әфәнде – үзенең бәләкәй генә отряды белән безнең якка күчүдән баш тарта. Шулай бит?

– Кызылларның вәхшилегеннән соң! Смоленск полкы турында сез бит хәбәрдар.

– Сугышта төрле хәлләр килеп туа. Ләкин бу аңлашылмаучанлык соңыннан…

– Соң, шул аңлашылмаучанлык бик күп асыл башкортның башына җитте түгелмени? Аннан, Касыйм ирекле башкорт мохтариятына ышанды. Ул, ни, яшь тә, хыялый да…

– Нишләп исән сыман әйтеп куйдың? – Шәйморат сагайды.

– Мин аның үле гәүдәсен күрмәдем. Шулай булгач, бүтән төрле әйтә алмыйм.

Фәйрүзәнең азаккы сүзләреннән соң эчтә дөрләп ут кабынды. Юк, монысы инде сыйнфый дошманлык хисе түгел, ә көнләшү иде. Үз ире белән соклану, аңа тугрылык белән балкыган нурлы күзләр аны янә сихерләде. Хәтта Касыйм урынында булмавына күңелне үкенеч биләгәндәй булды. Кемне якларга, кемне сакларга белер иде Шәйморат!

«Тукта, кызыл командир, бу ни дигән сүз? Кая китеп югалды сыйнфый аңың? Дошман элементларына карата аяусызлык кирәк!» Бүген йөрәгендә шушы нәфрәтне уята алмаган Шәйморат шәп-шәп атлап китеп барды.

Кич түшәккә ятып күзне йому белән, әлеге нурлы караш, матур сын пәйда булды. Уң якка борылса да, сул якка борылса да, каршыда тик тора. Һич йокы алмый, күңелгә шундый рәхәт, шайтан алгыры!

– Сиңа нәрсә булды, кадерлем? Йокларга ирек бирми аунап тик ятасың. Алайса, мин сине хәзер сихерләп йоклатам… – Таня аңа сарылды.

– Күч, дим! Китеп ят тегендәрәк!

– Дурак!..