«Не… – заматляла галавой жонка палясоўшчыка. – Міха высокі, ладны, і вочы ў яго прыгожыя. Як горныя каменьчыкі…»

«Высокіх і ладных у нас многа было. А наконт вачэй, цётачка, нічога не скажу. Не ўглядаўся».

«Не даводзілася, і добра, – смурна сказаў палясоўшчык. – Ідзі ў хату, вястун. Я зараз».

Лёкса прамінуў сенцы, прыгнуўся, зайшоў, ногі з прыемнасьцю адчулі прахалоду драўлянай падлогі. Сеў за стол, паглядзеў на сьвятых, адвярнуўся. Успомніў, што шапка-трывуголка ўсё яшчэ на галаве, зьняў, паклаў побач. Яму раптам зрабілася няёмка за свой выгляд – бо каля печкі, нягегла выставіўшы вострыя локці, стаяла дзяўчына ў сіняй сукенцы і замешвала рошчыну. Пабачыўшы Лёксу Шпуля, яна адразу апусьціла вочы, але ён бачыў, што яна назірае за ім употай, назірае з такой прагай, нібы нечага ад яго чакае. Нібы просіць, каб ён загаварыў.

«Дзень добры», – прамовіў Лёкса нейкім не сваім, здушаным голасам.

«Дзень добры», – адгукнулася дзяўчына.

«Я Лёкса Шпуль, – сказаў Лёкса. – А вас… Вас як завуць?»

«Вераніка».

«Прыемна з вамі пазнаёміцца», – сказаў Лёкса і паклаў рукі на стол. Вялікія рукі, як не свае. Нібы адшпіленыя. Дзіўна было яму бачыць дзяўчыну. Забыўся ён, што гэта такое. Нібы яна ў сьне да яго прыйшла. Здаецца, чалавек. А здаецца, і не. Вось жа стварыў бог жанчын. Усім да людзей падобныя. А ня ўсім, ня ўсім. І рухаюцца іначай, і пахнуць, і гавораць. Ён іх заўсёды крыху баяўся. Так, як баяцца халодных, імклівых горных рэчак. І хочацца, і колецца. Набрыдзеш на такую ў сьпякотны дзень – хочацца разьдзецца і скокнуць. А скокнеш, з ног саб’е і пацягне па сьлізкіх камянях, і няма за што ўхапіцца…

«А вы праўда вястун? – спытала Вераніка аднымі вуснамі. – Вы адтуль?»

«Праўда, – сказаў Лёкса Шпуль. – Я першы, хто ўсё раскажа ў палацы».

І ён адчуў, як яго раптам напоўніла гордасьць. Гэтая дачка палясоўшчыка і ў горадзе, мабыць, толькі ў рыначныя дні бывае. А палац хіба што здалёк бачыла. А ён зусім хутка будзе нароўні гаварыць зь міністрамі. А можа, і з самім рэгентам. Нават хутчэй за ўсё з рэгентам. Навіна ж важная. Хоць і жудасная…

«Я чула, як вы з маці размаўлялі, – сказала Вераніка. – Міха – гэта мой брат. А што з тым Цыцыкам? Пра якога вы казалі? У якога галава як гарбуз?»

«Дык раскалолі той гарбуз на дзьве часткі, – ажывіўся Лёкса. – Шабляй заехалі зьверху, да мазгоў ажно дастала. Палова галавы налева, палова направа. Сам бачыў…»

Ён прыкусіў язык. Ня трэба паненкам такія падрабязнасьці расказваць. Вераніка ажно зьбялела. А можа, і не зьбялела, яна ў цёмным куце стаяла. Можа, гэта ён сам сабе прыдумаў. Паненкі мусяць бялець ад такіх аповедаў. Ён зірнуў на Вераніку і пабачыў, што і праўда – твар у яе быў чырвоны, нібы ў хаце зрабілася горача, і вочы заблішчалі, яна высунула язык і аблізала сухія вусны.

«Ну, вы не праймайцеся так, – пачаў ён апраўдвацца. – Таму ворагу, які гэта зрабіў, таксама ўжо з паненкамі не гуляць. Яму нашанская куля проста ў вока ўвайшла. Заляцела, як… Як муха, знаеце. І з таго боку выйшла. Бачылі такое?»

«Не», – ціха сказала яна.

Увайшла жонка палясоўшчыка, маці Веранікі, накінулася, зашыпела – што яна на стол ня ставіць. На стале зьявіліся халодная бульба і шынка, і смажаныя грыбы са сьмятанай, і гуркі, і пузатая бутэлька сьлівовіцы.

Лёкса накінуўся на харч, а яны сядзелі і глядзелі на яго панурымі, аднолькавага колеру вачыма. За акном зноў зайграла жалейка.

 
Кароль сабраўся на вайну,
Абразы не сьцярпеў…
 

Лёкса таропка запіхваў у сябе бульбу, радуючыся, што ёсьць яшчэ і грыбочкі. Палясоўшчык чамусьці не наліваў – і Лёкса наліў сабе сам. Выпіў і ўсьміхнуўся.

«Вы чаго смурныя такія? Ня радыя каралеўскага вестуна вітаць? Што вы як мёртвыя? Раскажыце, як тут у нас справы. Што ў сталіцы чуваць? Бываюць жа ў вас госьці…»

«Нам расказваць няма чаго, – сказала жонка палясоўшчыка. – Жывем як жывецца. Сына чакаем, Міху. Як пайшоў ён у паход, дык і не было ад яго вестак».

«Пра Міху нічога ня ведаю. А пра Цыцыка я вам расказаў».

«Ты нам лепш пра іншае раскажы, вястун, – паволі прамовіў палясоўшчык. – Пра самае важнае. Якую вестку нясеш?»

«Я думаў, і так усё ясна, – сказаў Лёкса Шпуль і наліў сабе яшчэ. – Смачная ў вас сьлівовічка, дзядзька. Але больш ня буду. Інакш ногі заплятуцца. Прасралі мы вайну. Разьбілі нас ушчэнт каля Чорнае Скалы».

Палясоўшчык пераглянуўся з жонкай.

«Што, не такой весткі чакалі? – Лёксу раптам раззлавалі іхныя простыя, мірныя твары. – Верылі ў перамогу? Думалі, усё будзе як у песьні? Кароль сабраўся на вайну, ля-ля, ля-ля, ля-ля… А яно вось як выйшла! Добра песенька пачалася, ды блага скончылася! Бяз ног з прагнілай галавой!»

Палясоўшчык паглядзеў на яго з пагардай. Але Лёксу было ўжо ўсё роўна.

«Так, дзядзька! – грымнуў ён па стале кулаком, але атрымалася неяк ціха, толькі відэлец у талерцы дзьвякнуў. – Усіх паклалі. І Станю-пекара, і Жардзіну Людвіга, і Ганса-драчылу. І Жабу, і Рудога, і Віскарыка… Гэта толькі з тых, з кім я затаварышаваўся. А я – жывы! І ні ў чым не вінаваты! У чым мая віна? Што мяне кароль паслаў вестуном? Дык гэта ня я прасіўся! Гэта Яго Вялікасьць у мяне пальцам тыцнулі! Давай на каня, Лёкса! Ты цяпер вястун! Гані дамоў і раскажы, як я, Вялікасьць, па-вялікаму абасраўся!»

Жалейка за акном сьціхла. Лёкса рукамі выграб грыбочкі, набіў імі рот, выцер аб мундзір пальцы, наваліўся на стол грудзьмі. Сям’я палясоўшчыка глядзела на яго, не міргаючы.

«Хутка… Хутка… – спадылба паглядзеў на іх Лёкса. – Хутка пацягнуцца па дарогах вазы зь мерцьвякамі… Марудныя, рыпучыя, жалобныя вазы… Каралю трэба тыдзень, каб дабрацца дамоў… А за вазамі – сьлед у пыле… Бо з вазоў вада капае… Капае і ня сохне! Добра прыдумана, а? Мерцьвякоў лёдам абкласьці, як рыбу! Чакаюць ужо маткі сыноў ды мужоў! Зваляць іх на плошчы ў кучу – тры дні будзе енк і плач стаяць на ўвесь горад! А хто ня з гораду – дык на такіх і лёду шкада! Дазволілі басурманы палову нашых забраць. А палова там засталася. Будзем цяпер плаціць даніну, ня будзе на сталах ні мяса, ні хлеба, ні піва! Так што ежце, пакуль кароль не вярнуўся! І прыпасы рабіць не забывайцеся!»

Лёкса зарагатаў.

«Вось я жару – і мне ня сорамна! Бо я жывы! І ня трэба на мяне так глядзець! Радавацца трэба! Чаго ня радуецеся? Што, думаеце, Міху свайго дачакацца? Дачакаецеся! Вось толькі ці пазнаеце! Як бы з Цыцыкам не пераблытаць!»

Лёкса наткнуўся позіркам на Вераніку і ўмомант працьверазеў.

«Добра, дзядзька… – сказаў ён. – Добра, цётка. Дзякую вам за абед. І вам, паненка. Нешта стукнула ў галаву… Пайду я. Мяне ў палацы чакаюць…»

Ён падняўся – і толькі тады зразумеў, што забыўся стрэльбу ў двары. Кінуўся туды – але было ўжо позна. Грымнуў стрэл. Ён выскачыў у двор, усё сямейства за ім. Малы стаяў пасярод двара і рагатаў, паказваючы пальцам на бочку. З адтуліны ў яе круглым дубовым боку цурчэла вада. У паветры пахла порахам.

«Ах ты паскуда малая! – зароў Лёкса і вырваў стрэльбу з рук малога. – Каб твае мазгі так выцеклі! Знайшоў цацку!»

Малы адпусьціў прыклад – і, скарыстаўшыся тым, што рукі ў Лёксы былі занятыя, прыпусьціў у поле. Сеў там, дастаў жалейку і зноў завёў:

 
«Кароль сабраўся на вайну,
Абразы не сьцярпеў!»
 

Даганяць яго было бессэнсоўна. Лёкса закінуў стрэльбу на плячо, сунуў у кішэнь кавалак шынкі, прычапіў біклажку.

«Ладна, – махнуў ён рукой. – Я і сам вінаваты. Кінуў зброю дзе папала. Усё, дзядзька, пайду я… Бывайце здаровы… Мо пабачымся калі. Але чакайце. Ці ня ведаеце, дзядзька, як там у песьні далей?

 
Бо прывязуць мяне вясной
Бяз ног з прагнілай галавой!
І сто таварышаў са мной!
 

А вось далей як? Не магу ўспомніць. Гэта ж старая салдацкая песьня. Дык мо чулі?»

«Ня чуў, – хутка прамовіў палясоўшчык. – Ты ідзі ўжо, вястун. Ідзі».

«Ясна. Дзе тут самая блізкая дарога?»

Палясоўшчык паказаў яму на шырокі луг, які сьцяліўся проста за хатай і спускаўся да лесу.

«А там празь лес як ні пойдзеш, на дарогу выйдзеш. Направа ня збочваючы – і ўвечары пабачыш прадмесьце… Ідзі, вястун».

Лёкса моўчкі кіўнуў. Насунуў на галаву пакамечаную трывуголку. І тут жа паненка Вераніка падбегла да яго і сунула яму ў нагрудную кішэнь дзьве жоўтыя краскі. Ён адчуў, як чырванее. Што робіцца зусім, як яна. Зірнуў на яе грудзі пад сукенкай, нахабна, пажадна, каб схаваць няёмкасьць. І рушыў да лугу, ступіў на сатканы з былінак і красак дыван, пайшоў, колючы ногі, грудзьмі рассоўваючы траву, што рабілася ўсё вышэйшай. Азірнуўся. Уся сям’я стаяла на ўзгорку ля хаты і глядзела на яго. Ніхто не махаў рукой – і ён вырашыў, што абышоўся зь імі занадта жорстка.

«Злы ты стаў, Лёкса, – падумаў вястун. – Не, праўду казаў Станя-пекар. Ты яшчэ сам сябе не пазнаеш…»

Ён разьвярнуўся і ў нейкім дзіўным парываньні памахаў ім сам.

«Мо і вернецца ваш Міха! Хай вернецца!»

Яны ня сталі махаць яму ў адказ. Пэўне, не пачулі, што ён крыкнуў.

Над лугам гуляў моцны вецер, прычэсваў лагчыну, далятаў да лесу – і адразу вяртаўся, нібы трапіў у клетку. Лёкса павярнуўся і пайшоў праз высокую траву, прытрымліваючы стрэльбу і паглядваючы на краскі ў нагруднай кішэні. Дзьве жоўтыя краскі. Яму ўсё падавалася, што нехта ідзе за ім сьледам. Але ён не абарочваўся. Выклікаў перад сабой твар Веранікі. І гнаў ад сябе, гнаў – і зноў клікаў. Уяўляў сабе яе вострыя локці, голую сьпіну, выраз сіняй сукенкі. І як яна вусны аблізвала… Нібы рыхтавалася да чагосьці. Чагосьці важнага. Чагосьці, пра што ведалі толькі яны двое. Чамусьці ў яго зьявілася адчуваньне, што ён яшчэ вернецца сюды, у гэтую хату.

«Пане вястун! – пачуў ён раптам яе голас, прынесены ветрам. – Лёкса!»

Ён не абярнуўся. Ведаў, што гэта насланьнё. А яшчэ змора і сьлівовічка.

«Лёкса Шпуль!»

Тады ён абярнуўся. Яна ішла проста на яго праз траву, нібы па вадзе.

«Вы што гэта… – сказаў ён з радасьцю. – Вы дамоў ідзіце… Вам гэта… Вы….»

Луг, падавалася, падымаўся ўсё вышэй. Засланяў іх ад сьвету. Наўмысна цягнуўся да паўдзённага сонца, каб напоўніцца іхным шэптам. Ён быў гатовы. Ён, Лёкса Шпуль, каралеўскі вястун. Паваліць яе ў траву, аблізаць яе сухія вусны сваімі, гэткімі ж сухімі… Ды хто б яна ні была, назваць каралевай. Захапіць, скрасьці, прывезьці з сабой у горад, як здабычу. Мець хоць нешта, што будзе ня страшна, ня жудасна, што асьветліць змрок…

Ён пайшоў на яе – і спыніўся. У яе вачах не было таго, што ён чакаў. Яна доўга бегла за ім – і ў яе па шчацэ каціліся кроплі поту. Такія самыя, як у яго –