Читать книгу «Гөлтуран / Гультуран (на татарском языке)» онлайн полностью📖 — Рәдиф Гаташ — MyBook.

Сәер бер уй

 
Кавышмаса җаның сөйгән җанына,
Әверелмәсә тәнгә (!) яр кочагында,
 
 
Бу була, ахры, оялчан хискә «көч»! —
Йә, ачуданмы, үзеннән «ала үч»:
 
 
Хәтта нәфсе дә тартмаган берәүгә
Дәрте җиңә – иреген җуя бәндә,
 
 
«Яр» итә ул каргалган бәгъзеләрне…
Андыйлар соң ник үзгә – «назлы» әле?
 
 
Мәхәббәтнең яшерен исеме – «җимагъ» мы?
Җанга – җан, тәнгә тән кушылу тик «оҗмах» мы?
 
 
…Йолдызым, син күктән баккан чагыңда,
Яндырсаң да мыскыл-әр учагыңда, —
 
 
Гөнаһлы Җиргә, бел, ярың табына:
Йөзен сөртә ул гөлләр тузанына…
 

«Бу – сиңа кылган дога, бу…»

 
Бу – сиңа кылган дога, бу —
Чын күңелдән догам:
Язмышыңа якты иңсен —
Сакласын ут-судан
Мәрхәмәтле Ходам!
 
 
– Раббым, иркә яз гөлеңә
Үзгәрмәс пакьлек бир,
Дөнья керен тидермәслек
Илаһи сафлык бир!
 
 
Ялварам: тел ачкычы бир
Сөю – имтиханда…
Үзең терәк бул – ул ялгыш
Атлау ихтималда.
 
 
Җирдә сине яклау өчен,
Күккә ашсын догам…
 
 
Шул догачыңны онытсаң,
Ак өметләрен хурласаң,
Кичерерме Ходам?!
 
 
…Бүген күңел – күккә илче,
Ышан: ихлас догам!
 

«Ир күңеле – таш, йомшармаса…»

 
Ир күңеле – таш, йомшармаса,
ул таштан су-яшь чыкмас! —
Тик хәмер йомшарта аны —
сәрхуш күңеле яшь тотмас…
 
 
Әмма хәмер түктергән яшь —
нидән тәмсез, болганчык?!
Таштан агып чыккан чишмә
якты сулы, саф, ачык…
 
 
Зурайгач болгата ямьсез
уймы күңел чишмәсен? —
Сабый чакта хыяллар саф,
пакь шуңамы күз яшең?
 
 
…Исерек уй, хыялдан үзең
еракта йөрт, йа Раббы! —
Юкса гөлләр касәсеннән
нәрсә эчтек – шәрабмы?
 
 
Коштай гүя дәва иттек
яшь йөрәккә таң чыгын —
Касә-касә гөл яшен без
эчтек ул чак талчыгып…
 
 
…Балачакка кайттыкмы соң? —
күңел саф, пакь чишмәле…
Яшьләрендә хәмер түгел,
кыңгырау чәчәк тәме!
 

Синең хат

 
Син әйт: кайчан кайтыр юлга чыгасың?
Арыдым көтеп, күңелне шом баса…
Колак салам гөрләвекләр таушына:
Синнән хәбәр булып яңгырый, ичмасам!
 
 
Син соң кайчан кайтыр юлга чыгасың?
Куркам: үзгәрсәң, элекке булмасаң?
Яз турында бик яраткан җырым бар, —
Шул җыр да никтер ишетелми, ичмасам!
 
 
Син, дим, кайчан кайтыр юлга чыгасың?
Табигать тотрыксыз: юлыңны су басса?
НЛОлар төшә, күбәйде күрәзә… —
Киләчәкне әйтсә икән, ичмасам!
 
 
Син әйт: кайчан кайтыр юлга чыгасың?
«Ахырзаман» да гаҗәпме «сил ташса»?
Кыйтгалар акса, аерылса халыклар?
Аңлашырга тел-ымнары калмаса?
 
 
Бәлки, акылга килербез, ичмаса…
Тәүбә! димен, афәтләр юк, булмасын!
Бу каргануым да үземнән узмасын…
Син әйт: кайчан кайтыр юлга чыгасың?!
 

Шәкерт бабамның яшел дәфтәрендә сакланган җыру

 
Кәгазем беттеме минем язарга?
Каләмемме тырный… әллә карам юк?
Синнән хәбәрләр көтәм мин, ерак Яр,
Шуңа барсы төшә кулдан – чарам юк…
 
 
Хыялымда – таудан төшеп киләсең
Су алырга чиләкләрең белән син…
Чишмә янында сусаган мин ул, Яр,
Бер догадай исемең миңа, беләсең…
 
 
Табылды кәгазь дә – ниләр язарга?
Каләм бар… Гыйшкым батарлык карам да…
Хәбәр бирмисең, татлы яр, бу айда, —
Дәрья-диңгезләр дә юк бит арада…
 
 
Шул сәбәпле гашыйгың, бел, тынычсыз,
Җитми җанын дөрләтергә җылы сүз.
Бер кәлимә сүзең көтәм, и җан-яр,
Тәгам ризык капмыйм, калдым йокысыз.
 
 
Бәетләр, кем, җырулар килсә телгә,
Язмыйм – каләм күтәрер көч-дәрман юк…
…Савап микән: «ураза» мын, сине уйлап,
Ә Ходайдан читтә уем һаман ник?
 
 
…Гөнаһлымын, бәлки… әмма чарам юк!
 

«Без кемнәр соң? Ходайдан ваз кичкәннәр?..»

 
Без кемнәр соң? Ходайдан ваз кичкәннәр?
Күңеленнән иман нуры киткәннәр?
 
 
Каян күбәйдек җирдә без – пис ирләр,
Денсез-моңсыз халыклар, кавем-илләр?
 
 
Буйсындык соң кайчан без Кара көчкә?
Язмышларны тапшырдыкмы… Иблискә?
 
 
Тугач ук, әнкә сөтеннән яздыкмы?
Фатихасыз калдыкмы без – аздыкмы?
 
 
Нинди хәл бу – «илдә яхшы калмаса»,
Барчабызны тоташ Дәҗҗал алдаса?
 
 
Ялган белән багланса һәр уй, бар эш,
Аң үлсә, җан сүнсә – качса намус?
 
 
Без – таш җаннар… бәлки, җансызлар иле?
Ут – рух өрер бер пәйгамбәрме килеп?
 
 
Кем уятыр йокы-афәттән шулай?!
Бер Ходаймы? Башка көчләр юк бугай…
 
 
Сүз буйсынган, күр, ничек Кара көчкә:
Бу җыр-догам укыла көчкә-көчкә…
 

«Күренде ул миңа якты рәвештә…»

 
Күренде ул миңа якты рәвештә…
Ак дигәнем, баксаң, кара фәрештә!
 
 
…Мәңгелеккә юл ачар пакь яшьлекнең
Дошманын үз итеп күпме яшь түктем;
 
 
Ихлас хыял, саф уемнан көлде ул:
«Чын матурлык төнен балкый!» – диде ул.
 
 
Шик уятты нурга – табынганыма, —
Юл адаштырды мәхәббәт багына…
 
 
Айнып, шашу булды «дәрес» азагы:
Гөнаһ тәме җанда… Вөҗдан газабы!
 
 
Уйлыйм хәзер: ничек аңа ышандым?
Гүя изге иманымнан буш калдым.
 
 
…Ни гаҗәп! Мин соңлап булса да куган
Шул рух бүген яшьләргә… остаз булган!
 
 
Көләләр әйтсәм: «Ул – кара фәрештә…»
Ахры, кергән тагын изге рәвешкә.
 
 
Тагын иблис менсә күккә – гарешкә?
 

Бишенче каләм. Синең хат

 
– Ниндидер көч каршы, ахрысы, миңа:
Бер-бер артлы дүрт (!) каләм белән сиңа
Язмак булдым – тыңламады берсе дә…
Бишенчесе бары буйсынды менә…
Нинди көч соң? Ул нигә каршы миңа?
 
 
Әллә уйларым томанлы булганга,
Сәер хәлләргә юлыгам бу айда:
Утырсам, арба-автобус туктала,
Йә көтмәгәндә нәрсәмдер югала…
Гаҗәп түгелме? Аптырыйм шуңа да.
 
 
Яшерен бер көч… миннән үч ала бугай
Сине онытмавым өчен гел шулай…
Югыйсә әйт, ни сәбәп бар соң моңа:
Шул каләмнәргә кадәр каныксын да!
Яшерен бер көч… көлә, шаяра бугай…
 
 
Нидер үрти эштә, өйдә һаман да…
Ямь табалмыйм бу язда Казанда да.
Китәр идем еракларга… ә кая?
Шул каршы көч көтсә мине анда да:
Качып булмаса аңардан кайда да?!
 
 
Каләмем, дим, инде син дә сынма, йә,
Түз инде тагын беразга, тыңла, йә…
Бел: кыен бәхетен юллап язганда,
Гүя соңгы өметенә таяна, —
Шушы каләмгә ялвара кыз бала…
Карышма, бишенче каләм, ташлама!
 

Сасна Пүчинкәсе авылы зиратында

 
Әкрен, әй, җил, тын да тыңла:
Монда – Тукай әнкәсе…
Чишмә җырлый… Гүя ул да
Шул әнкәнең тәңкәсе, —
Йә моңлы чулпы тавышы.
…Кызларның судан кайтышы.
(Тыңла, Шагыйрь әнкәсе!)
 
 
Һәр татар кызы баш исен
Бөек Ана кабренә;
Шаулый каеннар… Ул инде
Күчкән халык бәгъренә.
Монда бары кабер ташы
Сөйли: «Тукай әнкәсе…»
 
 
Ә чишмәләр тынмый-җырлый:
«Сасна кызлары, исән бит
Мәмдүдәнең тәңкәсе,
чулпылары?
Мирас итте
Якты моңын, ак күңелен
Сезгә – Шагыйрь әнкәсе…
Сездә – чулпы, тәңкәсе…»
 

1912 ел
Зәйтүнәнең Тукайга багышлаган догасы

 
– Мин Сезгә шундый теләкләр телимен:
Язарга теләгән барлык
шигырь юлларыгыз
Үзләреннән-үзләре язылсыннар —
Яңгырасын җиһанга җырларыгыз…
 
 
Тик изгелектән яралсын ул җырлар,
Пакьлектән: иманыгыз – уйларыгыз…
Иң караңгы вакытыгызда да ташламасын
Туганнан алып
Сезне саклап килгән моңнарыгыз!
 
 
Мин Сезгә ихлас теләкләр телимен:
Сүрәдәй яңгыраса иде
шигырь юлларыгыз, —
Изге дин белән сугарыгыз!
 
 
Кыскартсын юлны иң ерак хыялга,
Йолдызларга җитеп хис кылларыгыз,
Күкләргә тоташып «уй куллары» гыз,
Шуннан нур белән кайтсын, дим,
җырларыгыз!
 
 
Тоташсыннар алар төп яшәеш җебенә —
Уйларыгыз
Чишә алсын чиксез мәңгелекнең серен…
 
 
Догада кала татарның бер кызы —
Шагыйремә шундый биеклек телимен!
– Амин! – димен…
Зәйтүнәдер – чын мөселман атым минем…
 

Борынгы бәет

 
Хәятта ачылып капка,
Багъка – матурлыкка баксам,
Хыял күлләренә батсам, —
Дәрткә дәрман шул булырмы?
 
 
Гөлчәчәккә якын барсам,
Чәнечкесенә кадалсам,
Җаныма җәрәхәт алсам, —
Дәвачы да ул булырмы?
 
 
Китә алмыйча шул багътан,
Үз иркемнән әсир калсам,
Күңел җәем багышласам, —
Җимешләрем мул булырмы?
 
 
Көз сулышын сизеп бер көн,
Мәңгелеккә җыенсам мин,
Багъ аңлармы актык сүзем?!
Йә, тәмам хафа булырмы?
Гөлчәчәк минсез сулырмы,
Гомер-багъ капкасын япсам?..
 

«Иреннәрең утында дөрләде сүз…»

 
Иреннәрең утында дөрләде сүз:
– Хуплыйлармы? Тыңлыйкчы гөлләрне без.
 
 
Кичке җиләстә табигать тын калган.
Юк бер афәт гүя, шөбһә бер, ялган…
 
 
Күк омтылды Җиргәме? Минем йөзгә?
…Уй дәрьямда ике күз – дөньяң йөзә…
 
 
Алышынды анда төсләр, сурәтләр…
Тетрәнеп, читлеген шакый йөрәкләр.
 
 
Тоташты соң нинди утлар сулышы?
Үбүме бу – Җир һәм Күк омтылышы?
 
 
Шаулады карт тирәк, без арып сыенгач…
Сөендек, иренгә тамчы коелгач…
 
 
Төнне сызып үтте синең яшен-сүз:
– Бәхет түгелме? – Янабыз… Яшибез!
 

«Үзең китсәң дә – табигатьтә сүзең…»

 
Үзең китсәң дә – табигатьтә сүзең:
Көзге урманда йөрсәм дә берүзем,
 
 
Ишетәм сине: кыштырдап, һәр үлән,
Һәр куак эндәшә синең өн белән…
 
 
Алтын төсләр – синең хисләр балкышы,
Таныш сукмакта – карашың яктысы…
 
 
Чаган яфрагы ул – йөрәк сурәтең…
Тибәр кебек – бары сулыш өрәсе.
 
 
Юк, һәр яфрак синнән сәлам – кулъяулык…
Миләшләрне назлап үбәм – кулга алып…
 
 
Бу матурлык безнең җәйдән калганмы?
Вәхи көтсәм, намазлыгым аланмы?
 
 
Дога укыйм тезләнеп – күктә күзем…
Өн ишетәм… Валлаһи, синең сүзең!
 

«Кышкы урманда йортлар бар – ямь-яшел…»

 
Яз төсендәге бер йортта мин яшим.
Кышкы урманда йортлар бар – ямь-яшел.
 
 
Тышта карлар… Ә уйда ут: еракта
Ракеталар ява бүген Гыйракка.
 
 
Шул тарафка баккан бар дөнья күзе;
Эсселе-суыклы тора Җир үзе.
 
 
Бутаган дин, тел, илләрне сәясәт,
Кайсы дөрес? Кемдә хаклык, йә, син әйт?!
 
 
Илемдә кан азмы иде? Җитмиме?
Кан түгеп тә, кан дошманлык бетмиме?
 
 
Кайда Акыл? Ник берсенең иркенә
Икенчесе кисә юл – гел җилкенә?
 
 
Каян синдә, Гасыр, бу афәт ташы?
Хәвеф арта: үз-үзен дөнья ашый?
 
 
Табигатьнең җитәрме көч-сабыры?
Нишләрбез, Гаташ – мәхәббәт шагыйре?
 
 
Кисмәсме безне нәләт чор кайчысы?
Һаман да уйда Бабичлар язмышы…
 
 
Урманда гел «гамьсез» йортлар, ямь-яшел…
Ә дөньяда төсләр күп – белеп яшим!
 
1
...
...
8