Ա

Գարնան թարմ և փափուկ երեկոներից մինն էր: Արևի վերջին ճառագայթները դեռ ոսկեզօծում էին Կազբեկի ձյունապատ գագաթը: Ժամատներից լսելի էին լինում մեզմբարեպաշտական հնչումները զանգահարության: Հավլաբարի պառավ կնանիքը, ծածկված իրանց սպիտակ չարսավներով, շտապում էին աղոթելու:

Նույն ժամուն Դուրկալենց Շուշաը, թևքերր ծալած, կաբայի փեշքերը գոտկումը խրած, լվացքի լագանը ձեռին, դուրս եկավ յուր փոքրիկ տնակի դռանը, և նայելով յուր չորս կողմն, երբ տեսավ անցնող չկա, շուռ տվավ լագանն յուր դռան առջև և սապնախառն ջուրը սպիտակ պղպջակներով անհետացավ փոշիներով պատած գետնի մեջ:

Փողոցի մյուս ծայրից երևեցավ պառավ Մաքթաղը, ձեռին բռնած մի քանի հատ մոմ: նա յուր հետ բերում էր յուր ջուխտակ թոռնիկներն, որոնց ամեն մինը նույնպես բռնած ունեին մի՜մի հատ փոքրիկ մոմեր:

– Ու՞ր ես էդենց շտապով գնում, Մաքթաղ շան, – հարցրուց նրանից Շուշանը, լագանը դնելով գետին:

– Փեթխաինն իմ գնում, Շուշան ջան, օղորմած կենա, գնում, իմ համբուրելու, – պատասխանեց Մաքթաղը ջերմեռանդությամբ:

– Էրնե՜կ քիզ, Մաքթաղ, վուր վուխտ ունիս համբուրելու, ես կի՜ մեր սուրբ Մինասն էլ չիմ կանացի գնա:

Վերջին խոսքը չդուր եկավ Մաքթաղին, և նա զարմանալով հարցրուց. – Ի՞նչի, քա՜: Գանա կիրակնամուտ գիշերին էլ յի՞տ կու նընկնին ժամիցը:

– Է՞հ, ինչ անիմ, Մաքթաղ շան, խղճութինը դժա՜ր բան է, – հոգոց հանելով պատասխանեց Շուշանը: – Էսօր առուտեմեն կցած մատնիրս տրորվեցան շատ լվացք անելեմեն: Իմ Նատոն էլ ջիր չի պռծի ութո քսելը:

Լսելով Նատոյի անունը, մի նոր միտք ծագեց Մաքթաղի գլխում: Նա փոխեց յուր խոսքը:

– Լավ արիր, վուր միտս բերիր, ասա՜, թե քու աստուծը կու սիրիս, ո՞վ է էն ջհել տղեն, վուր չուստ՜չուստ ձիր տունն է գալիս:

Շուշանր փոքր՜ինչ շփոթվեցավ.

– Ղարիբ օքմին է, Մաքթաղ ջան, էնպես գալիս է էլի՜, խան լվացք է բերում, խան կարկատան է բերում, շատ գամ էլ գալիս է էնպես խոսելու:

– Ո՞վ է, վո՞ւր տղանցի է:

– Ղարաբաղցի է, Մաքթաղ ջան, մինծ մարթու վուրթի է՝ կի՜: Ինքն ասում է, վուր հերն էնդի մելիք է. շատ փուղ ունի, ասում է, բաղ, բաղչա, մուլքեր ունի, կոսե:

Այդ խոսքերը շարժեցին Մաքթաղի զարմացքը:

– Լա՜վ, – ասաց նա, – թե վուր Էդենց մարթու վուրթի է, բաս ինչի է մ իր քաղքամը պարապ թրև գալիս:

– Չիմ իմանում, Մաքթաղ ջան, իրան վուր հարցնում իս, ասում է միթոմ հորմեն խռովիլ է ու միր քաղաքն է Էկի: Հերը կի՜ հենց մի գլուխ գրում է՝ վուրթի ջան, հերի՜ք մնաս ղարիբ երկրումը, թո՜ղ արի՜, տուն ու տեղիդ տիրութին արա. ամա ինքն կի չէ գնում:

– Բաս էստեղ ի՞նչ պիտի շինի:

– Ասում է մաղազիա պիտիմ բաց անի, վուր լավ՜լավ ապրանքնիր ծախեմ:

– Իժում փող ունե՞:

– Հիմի չունե, ամա ասում է, էնքան կու մնամ, ինչկլի հերս մեռնի, իժում կեհամ, նրա մուլքերը կու ծախիմ փող կու շինիմ:

Մաքթաղի խոժոռ դեմքի ծալքերը շարժվեցան մի հեգնական ծիծաղով: – էդ լա՜վ բան է, Շուշան ջան, բաս դու աղոթք արա, վուր շուտ մեռնի:

– Վո՞ւնց թե աղոթք անիմ, – շփոթվելով հարցրուց Շուշանը:

– Էլ ի՜նչ ասիլ կուզե, պիտի աստծուն աղաչանք անիս, վոուր մուրազիդ շուտ հասնիս…

Շուշանը ձևացրուց դժգոհության նշաններ: – Ի՞նչ մուրազ, ինչե՞ր ես խոսում, Մաքթաղ, – խոսեց նա երեսը շուռ տալով:

Գանա չիմ գիտի, վուր ուզում իս Նատոյիդ էն տղին տա, վուր տանու փ ե ս ա1 շինիս:

– Չէ՜, խաչը գիտենա:

Մաքթաղը շարունակեց յուր ճանապարհը, ասելով. – ինձ Ձիկլոինց Մաքթաղ կոսին: Մաքթա՜ղ, չի՞ ս գիտի վուր ծտերն ինձ համա խաբար ին բերում:

Շուշանը ոչինչ չպատասխանեց, մտավ տունը:

Բ

Մի նեղ բակ երկու փոքրիկ սենյակներով, շրջապատած տախտակամածով, ներկայացնում էր այն տնակն, ուր ներս մտավ Շուշանը: Ալդ բնակարանը նրան չէ պատկանում, այլ վարձած էր խիստ թեթև ամսականով:

Բակի մի անկյունում ուրագը ձեռին գործում էր մի հյուսն: Նա կամ տաշում էր, կամ մեխում էր և հարմարեցնում էր տախտակները: Նայելով նրա ձյունի պես սպիտակ մազերին՝ նրան կարելի էր համարել վաթսուն տարեկան ալևոր, բայց մարմնով նա տակավին առողջ էր, ժիր և գործունյա: Նրա երեսի խոշոր գծագրությունն՝ յուր տխուր արտահայտություններով` բոլորովին համապատասխանում էր յուր կոշտ արհեստին: – Նա դագաղ շինող էր:

Ուստա Գրիգորն – այդպես էր նրա անունը – Շուշանի ամուսինն էր: Նրա մոտ անհամբեր դեմքով կանգնած էր մի մշեցի համալ հսկայական հասակով և շտապեցնում էր շուտ վերջացնել դագաղը

Հավա՜ր, բաբո, թեզ արա՜, խըլսուն է, տասը քափեկս կկորի, – անդադար կրկնում էր մշեցին յուր հայրենական բարբառով:

– Հե՜յ, Թոմաս աղա, դու չմեռնեիր, մշեցին չէր կարող տանել քո տասը կոպեկը… – բացականչեց հյուսնը շարունակելով յուր գործը:

Աստված օղորմի անոր խոգուն, – ասաց համալը:

– Աստծու ողորմությունը թո՜ղ նապաստակի նման նրա գերեզմանի վրիցը թռչի, – կտրեց մշեցու խոսքն ուստա Գրիգորը:

– Ի՞նչու, աղեկ մարդ մը չէ՞ր Թոմաս աղան:

– Լավ էր նրանով, որ շուտ մեռավ: Աղվեսն էն ժամանակն է պետք գալիս, երբ որ սատկում է:

– Թոմաս աղան ասա՞նկ մարդ էր, – հւարցրուց մշեցին:

– Հա՜: Այս շաբաթ մի քանի այդպիսիների համար դագաղ շինելու բախտն ունեցա, մինն եկեղեցո գանձապետ էր, մինն` հացի փոդրտղչիկ, բայց մյուսը՝ վաշխառու: Ա՜խ, որքա՜ն ուրախ բանում է իմ ուրագն, երբ որ այդպիսիների համար դագաղ է շինում:

– Երբ մեռնողս ա՞ղեկ մարդ է:

– Այն ժամանակ ես ուրախ չեմ, ինչպես քանի օր առաջ շինեցի մի դագաղ վարժատան աշակերտի համար:

Ծերունի հյուսնի ուշադրությունը գրավեց տխուր երգի ձայնն, որ լսելի էր լինում փոքրիկ սենյակիս:

 
«Ես սրտումս դարդ ունեմ,
«Փշով պատած վարդ ունեմ,
«Մերի՜կ, մերի՜կ, քոռանաս,
«Ես ատելի մարդ ունեմ»:
 

Այդ նրա դստեր՝ Նատոյի ձայնն էր, որ նույն ժամուն ութո էր քաշում և երգում էր:

– Նատո՜, Նատո՜, – ձայն տվեց ծերունին:

– Ի՞նչ է, հայրիկ, – լսելի եղավ մի քնքուշ ձայն:

– Ե՜կ էստեղ:

Էս նիմուտին, հայրիկ, մի շաբիկ է մնացել ութոյելու:

Շուտով հայտնվեցավ սենյակի դռանը մի բարձրահասակ օրիորդ` թուխ աչքերով, սև մազերով, վարդ թշերով: Նա յուր հասակի այն տարիներումն էր, երբ կուսական գարունքը դեռ նոր սկսել էր ծաղկել յուր ջերմ՜մանկական թարմությամբ:

– Ե՜կ դագաղի խուփը մախմուրով պատե, զանջիրաները մեխե, ծաղիկները կպցրու: Դրանք քո գործն է, – ասաց աղջկան հայրը:

– Է՜հ, հողեմ նրա գլուխը, ծաղիկներ էլ պիտի կպցնեմ, – պատասխանեց Նատոն դժգոհությամբ:

– Այդպես են պատվիրած, որդի:

– Հայրիկ, այն ժամանակ տուր ինձ վարդեր շարեմ, երբ ջեհելի համար է դագաղը:

– Այդ փառքը հարուստներին է, որդի, նրանք մեզ նման աղքատներից խլած փողերով իրանց դագաղն են զարգարում…

– Կրո՜ղը տանե նրանց, ի՞նչու են էդպես անում:

– Որ էն կինքումը սատանաները հոտ քաշեն:

– Ով գիտի, ուրախանում կլինեն սատանաներն, երբ որ էդ ծաղիկները կտեսնեն. էնպես չէ՞, հայրիկ, – հարցրուց Նատոն ինքն ևս մի առանձին ուրախությամբ նայելով նրանց շքեղության վրա:

– էդ բոլորը կէրեն դժոխքումը, – պատասխանեց հայրը:

– Վա՜յ, կէրե՞ն… – կրկնեց Նատոն սարսափելով:

– Բա՜ս, էրում են երբ որ դագաղը հ ա ր ա մ փողով է շինվում, – վերջացրեց ծերունին:

– Երբ որ հ ա լ ա լ փողով է շինվում, էն ժամանակ ի՞նչ են անում:

– Սուս կա՜ց, Նատո, շատ բան որ սորվես, շուտ կպառվես, – ասաց նրան հայրը, շարունակելով յուր գործը:

Նատոն լռեց և, առնելով մի փոքրիկ մուրճ, սկսեց օգնել յուբ հորը: