Шигырьләр

Җан тынар

 
Караңгы, болытлы төнемдә,
Ялтырап, яктырып күгемдә,
Ат, яшен!
Ләйсәнгә чылан син, керфегем,
Мөлдерәт җәүһәрдәй бөртегең,
Шат яшем.
 
 
Һәм уйнак шул яшен аркылы
Күренсен хыялым ялкыны –
Якты нар¹.
Нурында бер генә суласам,
Бәхеттән бер генә еласам –
Җан тынар.
 

1937

Без икәү кайгым белән

 
Ул разәләттә², аның юк дуслары, сердәшләре,
Ул газаплы, ул боек, түгелә күзеннән яшьләре;
Ялгызы, сынган күңел, калган диләрдер, мин беләм, –
Бервакыт ялгыз түгел мин – без икәү кайгым белән.
 
 
Без – гади дуслар, миңа ул үз итеп көн дә килә
Һәм йөрәккә һич тәкәллефсез³ кереп, түргә менә.
Мин аның шиксез киләсен һәрвакыт алдан беләм;
Мин түгел ялгыз, күрәсең, без икәү кайгым белән.
 
 
Ул килә, моңсу күңелдә нечкә хисләр кузгатып,
Яндыра хәсрәтле җанны көчле утларга салып,
Ул бирә илһам йөрәккә, ул бирә рух, мин беләм, –
Һич кенә ялгыз түгел мин – без икәү кайгым белән.
 
 
Җик⁴ идем мин, кулларымнан күпне
                                                   тартып алдылар,
Әмма кайгымны ала алмый миңа калдырдылар.
Без һаман бергә хәзер, ялгыз түгелмен, мин беләм:
Бик якын дуслар, туганнар без икәү кайгым белән.
 
 
Саргаеп, көзләр җитеп, яфрак кебек сулганда да,
Тар кабергә урнашып, җиргә башым куйганда да,
Чын дустым – кайгым һаман янда буласын
                                                            мин беләм, –
Мәңгегә ялгыз түгел мин: без икәү кайгым белән.
 

1938

Зөбәрҗәт

 
Кояшлы, салкын
Кышкы бер иртә.
Энҗедәй булып
Җемелдәп, җирдә
Ялтырап ята
Ап-ак кар гына…
Әнә кош кебек
Очып чаңгыда,
Эз салып карда,
Зөбәрҗәт бара,
Аның күзедәй
Зәп-зәңгәр һава.
 
 
Җилферди җилдә
Чәч толымнары,
Таудан түбәнгә
Юллар бормалы;
Борылган чакта
Бер якка таба,
Кар тузаннары
Бөркелеп кала.
 
 
Күңеле шат аның,
Йөрәге – ялкын…
Бит урталарын
Кыздыра салкын.
Көләч йөзендә
Нур балкып тора;
Күңелне аулап,
Гел тартып тора.
Сокланып карый
Аңа кешеләр,
Берсе берсенә
«Кем?» дә «кем?» диләр.
 
 
– Беләм мин аны,
Белегез сез дә:
Укучы бер кыз.
Ул күрше безгә.
Шуны да әйтим,
Алайса, иптәш,
Аңа бу елда
Нәкъ унсигез яшь.
Быел беренче
Сайлауга бара.
Җиткән кыз инде,
Ул сайлый ала.
 
 
Шаярта берсе:
– Әһә, алайса,
Тик мине сайлар,
Ул сайлый алса.
Миннән дә уңган
Егетне тапмас.
Сайласын мине,
Әйт аңа кайткач.
 
 
Ләкин Зөбәрҗәт
Кушылмый сүзгә,
Ишетми безне,
Ерак ул безгә.
Көлеп, кул болгап,
Әнә тагын да
Ук кебек очып
Бара чаңгыда.
 

1950

Йөрәк

 
Гел кабатлый үзенекен
Миңа бу медицина:
– Тынгысыз йөрәгең синең,
Бу ярамый, – дип, – сиңа.
Нишләсен, янып өйрәнгән
Йөрәк соң түзәмени?
Бүгенге дәртле көйләрдән
Тибеше үзгәмени?!
Хәрәкәткә көйләп куйган
Машина түгел бит ул.
Ашкына, талпына торган
Канатлы күңел бит ул!
Ул җиргә тынычлык тели,
Тик үзе тынмый бер дә,
Ул сугышка каршы өнди
Миллионнар белән бергә.
Ул колония колларына
Азатлык даулап йөри…
Ул көрәш ялкыннарында
Талпына көйри-көйри,
Ул сөя җир яшеллеген,
Күктәге кояш нурын,
Ул сөя күңел яшьлеген
Һәм тормыш матурлыгын.
Кемгә кирәк соң буш йөрәк,
Талпынмаса, янмаса?!
Йөрәк яхшы – янса көйрәп,
Ашкынып туялмаса!
 

1952

Иң зур эш

 
Зур эшләр белән
Мавыгып китеп,
Исәпли күрмә
Бик вак эш итеп:
Дустың кайгысын
Уртаклаш, бүлеш,
Кешегә хөрмәт –
Җирдә иң зур эш!
 

1953

Яшен яктысы

 
Ялтырап яшен атылды
Офык читендә,
Гүя якты көн чагылды
Төннең битендә.
Миңа һич кирәкми артык,
Яшендәй тик бер
Җырларым нурыннан балкып
Яктырса гомер.
 

1953

Яшьлегемнең чая аты

 
Яшьлегемнең чая аты
Еракта инде чаба…
Тотып булса иде аны,
Авызлыклап яңадан бер
Меналсаң иде аңа!
 
 
Ак томаннар сарып алган
Яшьлегем тавын төреп,
Инде мин аңа куналмам,
Хисләрем җәйсә дә канат,
Булсам да бөркет кебек.
 
 
Инде хыял кыясының
Мин итәгенә төшәм;
Анда акыл чишмәсенең
Хикмәтле салкын суларын
Эчалган кадәр эчәм!
 
 
Эх, ярсу яшьлек канатын
Гел җилпеп булса иде,
Яшьлекнең йөгәнсез атын
Шушы акыл чишмәсеннән
Эчертеп булса иде!
 

1954

Күз-колак

 
Бик үтенде Сәрвәр апа:
– Ышанам сиңа, күрше,
Юлда безнең Мәдинәгә
Күз-колак була күрче.
 
 
Кузгалып киттек. Калгыйбыз –
Поезд тибрәтеп бара.
Ул башын куйган иңемә,
Бик якын безнең ара.
 
 
Мин кулын алдым кулыма,
Йотылдым күзләренә.
Хаҗәт түгел мондый чакта
Мәхәббәт сүзләре дә…
 
 
Ай вагон тәрәзәсеннән
Бармак янады безгә.
Шунда Мәдинә әнисен
Төшердек исебезгә.
 
 
Мин Сәрвәр апа әйткәнне
Аңлавын бик аңладым,
Ләкин нишлим соң, аныңча
Күз-колак булалмадым!..
 
 
«Күз-колак бул» дип әйтүләр
Бер гадәт-йола гына,
Булмый яшьлек хисләренең
Күзе дә, колагы да.
 

1954

Ак таңнар

 
Пушкин үзенең Петроградын мактап,
Ак төннәрен мактап туймаган.
Мин урамнан барам аны ятлап,
Тирән хискә чумып уйланам.
 
 
Күргәнем бар минем ак төннәрне.
Ә Казанда менә ак таңнар:
Агачлары гүя таң гөлләре –
Ап-ак кардан чәчәк атканнар.
 
 
Көмеш пәрдә япкан шәһәр өстен,
Тирә-якта – энҗе балкышы.
Буран белән килгән озын төннең
Инде узган соңгы яртысы.
 
 
Тып-тын һава алмаз бәскә тулган,
Керфекләрдә – көмеш чаткылар…
Әнә төнен түбәләрдә кунган
Күгәрченнәр канат кактылар.
 
 
Нинди рәхәт тышта бу чагында:
Шәһәр әллә кайчан уянган,
Күпләр, чыгып йокы кочагыннан,
Ашыгалар кышкы урамнан.
 
 
Мин хәерле иртә телим сезгә!
Бәхет телим тыныч өйләргә.
Тик үз җаным тыныч түгел бер дә,
Тынычлыкны артык сөйгәнгә.
 
 
Нинди юмарт гыйнвар бураннары,
Нинди матур бездә ак таңнар!
Тынып яткан Казан урамнары
Ап-ак кардан чәчәк атканнар.
 

1956

Яр буйлатып чаба дулкын

 
Колакларын артка салып
Чапкан ак эт кебек
Чаба дулкын, итәгеннән
Ярны эләктереп.
 
 
Яр буйлатып чаба дулкын…
Ләкин нинди файда?
Үзен тудырган корабны
Җитү аңа кайда!
 
 
Аһ, мин дә бит күпләр кебек
Шул дулкынга тиңдәш, –
Хисләрем тормыш артыннан
Чаба җитәр-җитмәс…
 

1956

Яхшы хисләр мине алдамас

 
Якыннарым, әгәр дус итсәгез,
Котламагыз илле яшь белән, –
Ул бит бары коры бер сан гына…
Мин үземне әле яшь күрәм.
 
 
Әйе, шундый өлеш чыкты безгә –
Зәвык корыр вакыт булмады:
Безнең өлеш булды көрәш, төзелеш,
Аннан авыр сугыш еллары…
 
 
Яшьнәп үтте гомер яшен кебек,
Күкрәп килде ләкин илгә яз!
Хәзер менә еллар яшәрделәр,
Тик картая төштем мин бераз.
 
 
Ичмасам, сез ачу китермәгез,
Картлыгымны искә төшереп,
Онытам мин гомер узганлыгын,
Бүгенгегә карап очынып.
 
 
Мин илемне һәм тормышны сөям,
Мин сокланам әле дә кызларга,
Гаепмени кеше сөя белсә,
Көлә белсә, янса, сызланса?!
 
 
Минем шаянлыкны гайбәтчеләр
Һәм гаепчел кешеләр аңламас…
Тик ышанам ләкин якты хисләр,
Яхшы хисләр мине алдамас!
 

1959

Ач тәрәзәң, иптәш!

 
Коммунизм килеп җитә, диләр,
Килер микән, үзең бармасаң?
Күңелеңдәге чүп-чарлардан арынып,
Вөҗданыңны пакьли алмасаң?!
 
 
Артта калма безнең бөек фәннән,
Шундый гаҗәп хәзер заманы!
Ач тәрәзәң, иптәш, күтәр пәрдәң,
Алыштырыр вакыт һаваны!
 

1959

Сак була күр

 
Сак була күр, дустым, кара аны,
Сайлаганда гомер юлдашын.
Кем булса да, матур булсын җаны,
Ямьсез җанлы матур булмасын.
 

1960

Әйдә узсын вакыт

 
Минем яшьтә сабыр-салмак була кеше,
Ә мин, юләр, һаман дәртле яшьләр төсле;
Пошынмыйм да менә гомер уза диеп,
Әйтерсең лә җирдә мәңге яшәр төсле.
 
 
Вакыт туктап калсын димим, картлар сыман,
Вакыт чаба, мин дә йөгерәм аның белән:
«Үтсен иде, димен, тизрәк бүгенге көн», –
Туар көнне көтәм җаным-тәнем белән.
 
 
Сугышларда исән калып җиңү күрдем,
Зур Иделдә йөздем, атылып айга мендем…
Кеше акылы җиңә галәм киңлеген дә –
Марска һәм Юпитерга оча күңлем.
 
 
Шундый чакта ничек түзсен ди кайнар җан?!
Узсын вакыт әйдә, тусын яңа таңнар;
Минем гомер үтсә, аннан ни зыян бар?..
Җиргә килә яңа җиңү, яңа җаннар!
 

1960

Тәрҗемәи хәлем

 
Төрле хәлләр кичте баштан – сабыр кылдым,
Башкалардан калышмадым – сафта булдым;
Кагылсам да, сугылсам да авыр юлда,
Бирешмәдем, мин абынган саен тордым.
 
 
Күралмады кайберәүләр көлүемне,
Теләделәр вакыт җитми сүнүемне,
Ә кояшым минем һаман нурын сипте,
Үч итмәдем чөнки, гел уенга бордым…
 
 
Ил каршында абруй өчен көрәштем мин,
Башкалардай борчылдым, көнләштем, ләкин
Кызыксам да күреп миннән өстеннәрне,
Түбәннәргә карап күтәрмәдем борыным.
 
 
Тырышмадым җитди булып кыланырга,
Язмаганны сыктанырга-соранырга,
Яшәмәвем өчен каш-кабагым төеп –
Гомерлеккә мин сакаллы сабый булдым.
 

1960

Илледә

 
Ярты гасыр җирдә яшәдем мин,
Бер гасырлык хәлләр кичердем.
Замандашлар белән бергә яндым,
Хыялларда бергә исердем.
 
 
Кайберәүләр кебек качып-посып,
Ышык урын эзләп йөрмәдем.
Ватан өчен утта, походларда
Үткәрдем мин сугыш көннәрен.
 
 
Зур тау булыр иде иткән хезмәт,
Өеп куйсаң аны әгәр дә.
Күпме дәрт, хис күмелеп калды анда
Кайчак яшьләр тамды әрәмгә…
 
 
Мин уйладым шул биек тау аша
Күрермен дип парнас сукмагын.
Гомер узды, ә мин бары аның
Итәгенә килеп туктадым.
 
 
Кичерегез, дуслар, илледә дә
Ниләр белән күңел мавыга?! –
Шигъриятнең бер яшь альпинисты
Менәр әле парнас тавына.
 
 
Ул күтәрер әле шигъриятне
Очар күккә толпар атында,
Бәлки, шунда, күпләр арасында,
Хәтерләрләр минем хакымда…
 

1960

Үгет

 
Таулар да туза, тарала –
Дөнья ул калыр бездән дә,
Гомер бер дә узмас диеп
Гамьсезләнмә, гамьсезләнмә.
 
 
Ачуланса, сылуның да
Алсу йөзе ямьсезләнә,
Йөз нурларыңны китәреп
Ямьсезләнмә, ямьсезләнмә.
 
 
Яхшы сүз әйтә белмәгән –
Дөньяда иң начар бәндә.
Сак бул, ямьсез сүзләр сөйләп
Тәмсезләнмә, тәмсезләнмә.
 
 
Тыйнак бул, тик эчтән куан,
Кешеләр мактаган хәлдә.
Үзеңә үзең масаеп
Әрсезләнмә, әрсезләнмә.
 
 
Тормыш юллары бормалы,
Ансат юлларны эзләмә.
Егет булсаң, бул ир-егет –
Һич тезләнмә, һич тезләнмә!
 

1960