ԻՄ ՈՐԴԻՆԵՐԻ ՀԻՇԱՏԱԿԻՆ Է ՆՎԻՐՎՈՒՄ

Վ Ի Պ Ա Կ Ն Ե Ր

ՀԵՌՈՒ ԼԵՌՆԵՐՈՒՄ

Ն Ա Խ Ե Ր Գ Ա Ն Ք

Դեղձենիներ շատ կան մեր գյուղում£ Դեղձենիներն այդ ծաղկել են հիմա, և նրանց ծաղիկները՝ կարմիր ու մանուշակագույն, շողշողում են գարնան ջինջ արևի ներքո£ Տնամերձ այգիներում ու ձորաեզրերին՝ լքված հին տնատեղերում, տոնահանդես է վառվռուն ծաղիկների£

Դեղձենիները ծաղկել են, և այսօր ես առաջին անգամ տեսա, որ գյուղ մտնող ճանապարհի վրա խոնարհված դեղձենու ճյուղը կոտրվել է£

Ամբողջ օրը ես այդ մասին էի մտածում£ Այն մասին, որ դեղձենու ճյուղը կոտրվել, կորցրել է իր գարունը, և որ այդ ճյուղը չտեսավ այս ծաղիկները, որ կան հիմա և կլինեն ամեն տարի, երբ գարունը կգա, և դեղձենիները կծաղկեն նորից՝ կարմիր ու մանուշակագույն£

Ես երկար նայում եմ ձորերի կողմը: Ձորերից ճանապարհը ոլոր-մոլոր ելնում, մտնում է գյուղ£ Այնտեղ, ճանապարհի եզրին, մենավոր ու տրտմագին կանգնել է վիրավոր դեղձենին£ Ես անթարթափ նայում եմ այդ ուղղությամբ, հետզհետե աղոտանում է իմ տեսողությունը, դեղձենու տեղ իմ աչքին անթափանց մշուշ է երևում, և ես այդ մշուշի մեջ պարզորոշ տեսնում եմ Նրան® Նա ժպտում է ինձ, բայց տխուր է նրա ժպիտը£ Եվ ես ինձ բռնում եմ այն բանի վրա, որ շշնջում եմ նրա անունը՝ «Արգինա»£

«Արգինա»,– լսում եմ ես իմ սեփական ձայնը, բայց այդ ձայնն ասես անծանոթ, օտար է ինձ, ասես լսվում է հեռու-հեռվից£ Սակայն հաջորդ վայրկյանին հալվում է մշուշը, տեսիլքը չքանում է, և ես կրկին տեսնում եմ գյուղ մտնող ճանապարհի վրա խոնարհված մենավոր դեղձենին, որի ճյուղը կոտրվել, կորցրել է իր գարունը£ Այդ ճյուղը չտեսավ այս ծաղիկները, որ կան հիմա և կլինեն ամեն տարի, երբ գարունը կգա, և դեղձենիները կծաղկեն նորից՝ կարմիր ու մանուշակագույն®

1.

Աշուն է£ Մեր տան պատշգամբում, բաց լուսամուտի առջև կանգնած, ես նայում եմ ներքև՝ ձորալանջերին ու այստեղ-այնտեղ՝ բլրակների վրա փռված մեր գյուղին, որ զուգվել-զարդարվել է աշնան բոլոր գույներով£ Շրջակա կուսական անտառների ու լեռների խայտաբղետ գույներով է ներկվել նաև մեր Բարակ ջուր փոքրիկ գետակը, որ սկիզբ է առնում բարձր սարերից, գալիս, զիգզագվելով` գյուղը բաժանում է երկու հավասար մասերի և, անցնելով դաշտերով, ձորերով ու մթին ծմակներով, գնում, կորչում է հեռու հարթավայրային ադրբեջանական գյուղերում£

Աշնան ցրտաշունչ թեթև հովը խաղում է ծառերի կատարներին, ծառերը մեղմիվ օրորվում են, և տերևները, ինչպես ջրափոսերի վրա իջնող գույնզգույն թիթեռնիկներ, երկար պտտվում են օդում, հետո հանդարտ նստում տնամերձ այգիներում: Մեր ոսկեփայլ կատուն՝ Չյուչան, իրեն սիրել տվող, մողոշիկ ու փափկամազիկ, մի ոստյունով ցատկում, պպզում է պատշգամբի բազրիքին՝ ուղիղ իմ դիմաց, և, վախվորած նայելով ինձ, աղերսական մլավում է.

–Մի-ա-ա-ո¯ւ®

– Չյուչա, ձայնդ կտրի,– ասում եմ ես և մատս թափահարում եմ վրան£– Իջիր,– գոռում եմ£

Բայց նա չի իջնում, գլուխը թեքում, ուղիղ նայում է աչքերիս մեջ ու նորից՝

–Մի-ա-ա-ո¯ւ®

Այս անգամ աղիողորմ ու խղճահայաց£ Պարզ է, նրան իմ թույլտվությունն է պետք£

–Լավ, գլուխ մի տար,– ասում եմ ես£-Նստիր£

Եվ նորից նայում եմ ներքև, ուր թիթեղածածկ տներ են, տներին կից՝ տնամերձ այգիներ, այգիներում՝ անթիվ, անհամար դեղձենիներ՝ դեղին արդուզարդի մեջ կորած£ Մեր հարևանի տղան՝ Հովիկը, վազում է իրենց հորթի ետևից, երևի ուզում է գոմը գցել, բայց հորթը՝ դունչը բարձր, հիմարի պես փախչում է՝ պոչը օդում տնկած£ Հովիկը քիչ է մնում լաց լինի, որովհետև արևը գնացել, հասել է Կաղնախաչ բարձր սարին, ծառերի ու բլուրների ստվերները սկսում են երկարել, հետո երկինքը հանկարծակի գունատվում, դառնում է կապտամթավուն, նախիրը փոշի հանելով, բառաչելով գյուղ է մտնում£

–Բիժո¯ւմ, բիժո¯ւմ,– այգու այն կողմից լսվում է Հովիկի ձայնը£

Նա ձեռքը պարզած գնում է հորթի ետևից. ասես աղաչում է նրան, որ վերջապես լսի իրեն, կանգնի£ Արագ ցած եմ թռչում պատշգամբից և վազում փողոց՝ Հովիկին օգնելու£ Մի քանի քայլ դեռ չարած, իմ ականջին է հասնում ինչ-որ մեկի հեռավոր ձայնը.

–Աբի¯կ®

Ինձ են կանչում, թեպետ իմ անունն, իհարկե, ոչ թե Աբիկ է, այլ Հայրապետ£ Մեր կողմերում այդպիսի մանրունքներին չեն նայում£ Հայրապետը երկարաշունչ անուն է, ասում են, ու կրճատ՝ Աբիկ են կոչում£ Նորից են կանչում, ու ես շրջվում, նայում եմ այն կողմը, որտեղից գալիս է ձայնը£ Այնտեղ, ուր ձորերից ճանապարհը ոլոր-մոլոր ելնում, մտնում է գյուղ, ճանապարհի եզրին, մենավոր դեղձենու տակ մի բեռնատար է երևում, բեռնատարի մոտ՝ մի տղա ու մի աղջիկ£

Արևը հրաժեշտի իր հանգչող շողերով ոսկեզօծել է հեռավոր անտառները, իսկ ձորերում հետզհետե խտանում են ստվերները£ Մի պահ նայում եմ նրանց՝ այդ տղային ու աղջկան, բայց ճանաչել չեմ կարողանում£ Հովը խաղում է աղջկա շրջազգեստի հետ, որը, չգիտես ինչու ինձ այնպես է թվում, թե անպայման բաց վարդագույն է, իսկ տղան հանել է գլխարկը և երկար թափահարում է օդում՝ ինձ է կանչում£ Ճանաչել չեմ կարողանում ու զարմանում եմ նույնիսկ, թե ինչու են կանչում ինձ£ Որպեսզի արագ վազեմ՝ հանում եմ կոշիկներս,գուլպաներս խոթում եմ գրպաններս և կոշիկները ձեռքս առած՝ տների ու տնամերձ այգիների արանքով ընկած նեղլիկ կարճ ճանապարհով ոտաբոբիկ թռչում եմ դեպի այնտեղ, ուր կանգնել են տղան, աղջիկը և բեռնատարը£ Առջևում ձոր է, որով գարնանը, երբ սարերում հալչում է ձյունը, ափեափ լցված հոսում են պղտոր ու փրփրած ջրերը£ Ես վազքաթափով իջնում եմ ձորը£ Համարյա մի շնչում անցնում եմ այն, ոտքերս ցավեցնում են մանրիկ խճաքարերը, բայց ես դրան ուշադրություն չեմ դարձնում, վազելով գնում եմ£ Իսկ երբ արդեն ձորից ելել և բավականին մոտեցել էի մենավոր դեղձենուն, հանկարծակի կանգ առա, որովհետև ճանապարհի եզրին ոչ բեռնատար կար և ոչ էլ տղան, որ օդում թափահարում էր գլխարկը£

Դեղձենու տակ, կաշվե փոքրիկ ճամպրուկի վրա միայնակ նստել է լայքայե սև թիկնոցով բարակիրան մի աղջիկ և ցածրաձայն երգում է£ Մեղմ քամի է, քամին իր քնքուշ թևին առած բերում է անծանոթ աղջկա քնքուշ ձայնը.

Ամպեց, կորա¯վ լուսընկան,

Արտե¯ր, մտեք քուն,

Արտո¯վ կանցնի իմ ճամփան,

Կերթամ յարիս տուն®

Հետո քամին քիչ սաստկանում է£ Դեղձենու տերևները ամբողջապես դողում, սվսվում են£ Տերևները լարվում, ձգվում են քամու ուղղությամբ, շուռ գալով իրենց հակառակ, արծաթագույն կողմի վրա£ Կոշիկներս արդեն հագած՝ես կանգնել եմ հեռվում ու չեմ համարձակվում առաջ գնալ£ Իսկ մենավոր դեղձենին աղմկում է ժայռից թափվող ջրվեժի նման£ Աղջկա ձայնը մարում, կորչում է աղմուկի մեջ£

Ես գիտեմ այդ երգը, մեր գյուղի համարյա բոլոր աղջիկները երգում են այն£ Հանդից տուն գալիս կամ առավոտյան աշխատանքի գնալիս նրանք հաճախակի են երգում, և նրանց զրնգուն ձայնը տարածվում է համայնական դաշտերի վրա£ Երգը ինչ-որ սևաչ տղայի ու կանաչ արտերի մասին է£ Վատ երգ չէ, միայն մի քիչ շատ է թախծական£ Վերջապես հանդգնում, մոտենում եմ աղջկան£

–Ահ, եկա՞ր,– արտաբերում է աղջիկը, ընդհատելով երգն ու ելնելով տեղից£ Նա լայն ժպտում է և այդպես ժպտալով էլ դանդաղ մոտենում է ինձ£ Իմ սիրտը սկսում է խփել արագ ու անկանոն£ Նա իմ ձեռքն առնում է իր տաք ափերի մեջ£

–Այս ինչքա¯ն ես մեծացել£– Աղջկա ոչ բարձր, թավշյա ձայնը հնչում է ինչպես մեղեդի£ – Դու արդեն մեծ տղա ես դարձել£

Ես շփոթված նայում եմ նրան, ջանալով մտաբերել, թե երբ և որտեղ եմ տեսել նրան, որովհետև դեմքը ինչ-որ ծանոթ է թվում, սակայն հիշել չեմ կարողանում£ Նրա մազերը, ինչպես ոսկեջրում լվացված, փայլփլում են, աչքերը բաց շականակագույն են՝ ինչպես դեղնած հաճարկենիների ետևից երևացող լուսաբացի դարչնագույն երկինքը£ Սպիտակադեմ է նա, փքուն շուրթերի ծայրերին՝ ծիծաղի կտորներ, նա երկար դիտում է ինձ, և նրա վարդակարմիր շուրթերը թեթևակի ծռմռկվում են՝ մեկ ժպտալով, մեկ զարմանքի ու հիացմունքի արտահայտությամբ£

Հենց առաջին հայացքից նա ինձ անչափ դուր է գալիս, ասես վաղուց, շատ վաղուց գիտեմ նրան, ասես նա իմ հարազատն է, որ եկել է հեռո¯ւ-հեռու ինչ-որ տեղից£

Ես զգում եմ, թե շփոթվածությունից ինչպես է քրտնում ճակատս£ Նման դեպքերի համար կա տարածված մի նախադասություն, որ փրկում է մարդկանց£ Ես նույնպես ասում եմ այդ նախադասությունը, թեպետ նա բոլորովին անծանոթ է ինձ£

–Ինչպե՞ս եք£

–Գերազանց,– պատասխանում է աղջիկը£ Իսկ հետո հանկարծ խճողում է մազերս£ – Աստված իմ, այս ինչքա¯ն է մեծացել, հավատս չի գալիս նույնիսկ£

Իսկ ես դարձյալ ցցվել եմ ոնց որ քարե արձան ու ոչինչ չեմ խոսում£ Ես պարզապես բառ չեմ գտնում ասելու£ Ախր, ինչ ասես միանգամայն անծանոթ աղջկան£ Այդ մեծերն են, որ մի րոպեում կարող են հազար բառ հնարել, իսկ ես® Եվ դեռ ասում է, թե իբր մեծ տղա եմ դարձել արդեն£ Մեծ լինեի, այսպես չէի կորցնի ինձ£

Քամու թեթև պոռթկումից ոսկեզօծ թանձր մազերից մի փունջ ընկնում է ճակատին, նա գլխի նրբագեղ շարժումով մազափունջը կրկին նետում է ետ և ասում.

–Գնա՞նք£

–Գնացինք,– մեծավարի ասում եմ ես, վերցնում եմ աղջկա ճամպրուկը և լուռ քայլում առջևից: Ճամպրուկն այնքան էլ ծանր չէ, մի մատով անգամ կարող եմ բարձրացնել:

–Իսկ ո՞ւր է բեռնատարը,– հարցնում եմ ես, շրջվելով աղջկա կողմը£– Այստեղ մի բեռնատար կար կանգնած£

–Կարծեմ գնաց կալեր՝ բեռը թափելու, երևի ուշանում էր,– անփութորեն ասում է աղջիկը£– Սիրում եմ ոտքով գնալ£

Դե որ այդպես է, ոտքով գնանք£ Ինձ համար միևնույնն է£ Բայց զգում եմ, նա ինչ-որ բան թաքցնում է ինձնից£ Հետաքրքիր է, ո՞ւմ մեքենան էր£ Ոնց որ Արմենի բեռնատարն էր£ Համարանիշը չէր երևում£

–Իսկ ի՞նչ բեռնատար էր, չե՞ս հիշում£

–Դժբախտաբար, չեմ հիշում,– կողքանց զննելով ինձ, կկոցուն աչքերով ժպտում է նա, և, հավանորեն, խոսակցության նյութը փոխելու նպատակով, ավելացնում է,– ուրիշ տեղ քեզ տեսնեի, չէի ճանաչի, Աբիկ£ Շատ ես փոխվել£

Երևի, իմ գոյության ամբողջ ժամանակաընթացքում առաջին անգամ ինձ դուր չի գալիս այդ «Աբիկը»£ Մի տեսակ ոնց որ քնքուշ է հնչում, բայցև միևնույն ժամանակ ծաղրական ինչ որ բան կա մեջը£ Եվ ես ասում եմ.

–Անունս Աբիկ չի®

–Ո՞նց թե,– զարմանում է նա£– Բա ի՞նչ է£

–Աբիկ չի,-կրկնում եմ ես համառորեն ու, նույնիսկ, ինքս էլ չգիտեմ ինչու, մի քիչ էլ զայրացկոտ£– Անունս ոչ թե Աբիկ է, այլ Հայրապետ£ Իմ ծննդյան վկայականում այդպես էլ գրված է՝ Ոսկանյան Հայրապետ£

Աղջիկն անսպասելի սկսում է ծիծաղել£ Գլուխը քիչ թեքած՝ նա ծիծաղում է ուրախ ու բարձրաձայն£ Նրա ծիծաղի մեջ մի կարճ ակնթարթ կորչում են տերևների սոսափյունն ու Բարակ ջրի կարկաչը£ Հետո նա, ձյունից էլ ճերմակ ատամներով սեղմելով ստորին շրթունքը, ժպտուն նայում է ինձ:

–Դու հրաշք տղա ես, Աբիկ,– ի վերջո ասում է նա:

Դարձյալ՝ «Աբիկ»® Ես կանգնում, նայում եմ նրան. ոնց որ փոքր երեխայի հետ լինի խոսելիս£ Ես ուզում եմ կրկին անգամ քաղաքավարությամբ հիշեցնել նրան իմ իսկական անունը, բայց աղջիկն ասես կարդում է իմ միտքը£

–Ոչ,– ասում է նա:– Հայրապետը երկար անուն է, ինձ «Աբիկն» ավելի է դուր գալիս£– Ավտոմեքենայի ցոլալապտերներ հիշեցնող նրա խոշոր աչքերը շողշողում են ինչ-որ անհասկանալի փայլով՝ ոչ այն է խնդրական, ոչ այն է ծաղրանքով£ Դե արի ու փորձիր դիմանալ այդ հայացքին£ Ու ես ասում եմ.

–Լավ, կոչիր ինչպես քեզ դուր է գալիս,– ակամա ժպտում եմ ես£– Քեզ կարելի է£

–Շնորհակալություն, դու բարի սիրտ ունես, Աբիկ£

Սա ուղղակի ապշեցուցիչ է£ Հիմա ինձ դուր է գալիս «Աբիկը»£ Ու, հավանորեն, վիրավորվեմ նույնիսկ, եթե նա հանկարծ ուզենա լրիվ անունով կոչել ինձ£ Չէ, շատ հետաքրքիր ու զարմանալի է աշխարհի բանը® Եվ ես, համարյա չզգալով ճամպրուկի ծանրությունը, քայլում եմ առաջ, բայց այնպես, որպեսզի շատ առաջ չընկնեմ, կարողանամ ժամանակ առ ժամանակ գաղտնաբար նայել նրան£

Ես անհարմար եմ զգում հարցնել, թե ով է նա, որտեղից է եկել և ինչո՞ւ հատկապես ինձ կանչեցին£ Իսկ ո՞վ էր բեռնատարի վարորդը, որտեղի՞ց էր ճանաչում նա ինձ£ Կարո՞ղ է հարևան գյուղից է: Այնուամենայնիվ, զարմանալի է£ Ոչինչ, եթե պետք լինի, ինքը կասի£ Աղջիկը մեկ նայում է հեռավոր լեռների կողմը, ուր արևը մայր է մտել արդեն, մեկ` կանգնում, կկոցված աչքերով նայում է ձորերից ելնող ճանապարհին, որը հետզհետե ընկղմվում էր մթության մեջ£ Ես նույնպես շրջվում, նայում եմ ձորերի կողմը£

–Հրե¯ն Թարթառի ձորը,– մի բան ասած լինելու համար ասում եմ ես£

–Ո՞րն է,– աղջիկը թեթևորեն հպվում է թևիս՝ դյութելով ինձ օծանելիքի անուշիկ բուրմունքով£ Նա կրկին սովոր շարժումով ճակատին ընկած մազերը նետում է ետ, լարում ուշադրությունը£– Ո՞ւր է, ես ոչինչ չեմ տեսնում£

–Այստեղից չի երևում£ Հրե¯ն, նայիր ներքև, տեսնո՞ւմ ես այն խոր ձորը՝ լցված մշուշով£ Այդ ձորով, անտառների միջով է հոսում Թարթառը£ Պատահում է, ամռանը տղաներով գնում ենք գետում լողանալու կամ ձուկ բռնելու£ Իսկ Թարթառից այն կողմ Մռավա սարն է®

Սար ու ձոր, հանդ ու անտառ ծածկվել են իրիկնային փափուկ շղարշով, մերդ ընդ մերթ բեկբեկուն կանչում են գիշերային հավքերը, իսկ այնտեղ, հեռվում, ինչպիսի հեքիաթային տեսարան, Մռավա սարի կատարները ողողված են դեռ ոսկեշղարշ արևով£

Աղջիկը անթիվ, անհամար սար ու ձորերի վրայով երկար նայում է Մռավա սարի կողմը£

–Աստված իմ, ինչ գեղեցիկ աշխարհ է®-ինքն իրեն, միայն շուրթերով շշնջում է աղջիկը՝ հայացքը երկար չկտրելով Մռավա սարից, և այդպես էլ հայացքը հեռուներին, ասում է.– Զարմանալի է, իսկ ինչո՞ւ առաջ չեմ տեսել այս ամենը£

–Ե՞րբ£

Իմ հարցին պատասխանելու փոխարեն, նա անսպասելի ասում է.

–Դու քանի՞ տարեկան ես, Աբիկ£

–Հայրս ասում է, որ արդեն փոքր չեմ,– փորձում եմ կատակել:

–Պարզ է,– գլխով է անում աղջիկը£– Մի ժամանակ ես նույնպես փոքր չէի£ Ես հիմա էլ փոքր չեմ, չէ՞, Աբիկ£ Դու համաձայն չե՞ս ինձ հետ£

–Համաձայն եմ,– ակամա ժպտում եմ ես, իսկ հետո, չգիտես ինչու, ասում եմ.– Մեր գյուղը շատ է գեղեցիկ£ Ամբողջ աշխարհում այդպիսի գյուղ չկա£ Իսկ աշնանն այն արտասավոր գեղեցիկ է£

–Աշունն ամեն տեղ էլ գեղեցիկ է,– ասում է աղջիկը:

–Չգիտեմ, գուցե,– թոթվում եմ ուսերս£– Աշնանը ես ոչ մի տեղ չեմ եղել. դպրոց եմ գնում£

Մենք մտնում ենք ձորը, որոշ ժամանակ քայլում ենք լուռ, ինչ-որ տեղ, անտառի խորքում տագնապով ծղրտում է բուն. գիշերային որսի է պատրաստվում երևի£ Անախորժ է նրա ծղրտոցը, անսովորությունից զարհուրել կարելի է£ Գուցե դրա համար է, որ աղջիկը ձեռքով թեթևակի դիպչում է իմ ուսին և կամացուկ ասում.

–Ի¯նչ սարսափելի է® Այդ ո՞վ էր այնպես կանչում£

–Գիշերային բու է,– անհոգ ասում եմ ես£– Վախենալու ոչինչ չկա£ Իսկ ձեզ մոտ, ինչ է, բու չի՞ լինում£

–Ոչ,– չգիտես ինչու հառաչում է նա£– Մեզ մոտ չի լինում£ Ես այստեղից շատ հեռու եմ ծնվել, հազար ձոր ու սար այն կողմ£ Դու աշխարհագրություն լա՞վ գիտես,– անսպասելի հարցնում է աղջիկը£

–Իհարկե,– իսկույն ասում եմ ես£

–Ես ծնվել եմ այնտեղ, ուր աշխարհի ամենամեծ լիճն է ու ամենափոքր ծովը£ Այնտեղ մի քաղաք կա՝ նման Նեապոլին ու դեռ Նեապոլից էլ գեղեցիկ£ Այդ քաղաքում եմ ծնվել ես, և մեզ մոտ երբեք բու չի լինում£

Ես երկար մտորում եմ՝ ձգտելով գուշակել այն քաղաքի անունը, որտեղ ծնվել է աղջիկը, բայց ոչինչ չի ստացվում£ Անհարմար դրություն է, նույնիսկ զգում եմ, թե ինչպես եմ շիկնում£ Բայց նա դա չի նկատում, իհարկե, որովհետև ձորում մութ է£ Նեղ ճանապարհը ելնում է ձորի մյուս կողմը, և մեր առջև երևում է գյուղը՝ հատուկենտ վառվող լույսերով, կովերի բառաչով ու մարդկանց կանչերով£

–Ահա այնտեղ, բլրի վրա, մեր դպրոցն է,– բացատրում եմ ես,– քիչ ներքև ակումբն է, ակումբից ու գյուղական խանութից այն կողմ հիվանդանոցի շենքն է£ Մեր տունը հենց հիվանդանոցի մոտ է£

–Գիտեմ, Աբիկ,– ասում է աղջիկը£ Ես տարակուսանքով նայում եմ նրան£ ''Նրան որտեղի՞ց է հայտնի այդ ամենը. և անունս է իմանում, և մեր տան տեղը գիտի''£ Բայց հարցնել այդ մասին՝ դարձյալ չեմ համարձակվում£ Եվ նա նորից կարծես կարդում է իմ մտքերը և ասում է.

–Չէ՞ որ ես եղել եմ այստեղ, Աբիկ£ Ճիշտ է, մի անգամ, բայց եղել եմ£ Եվ այդ օրվանից արդեն մի քանի տարի է անցել£

–Մի քանի տարի է անցե՞լ,– ինքնաբերաբար ասում եմ ես£

–Այո, ես այն ժամանակ փոխադրվել էի իններորդ դասարան£ Իսկ դու փոքրիկ, շատ փոքրիկ տղա էիր£

–Իսկ որտե՞ղ էիր ապրում,– զգուշորեն հարցնում եմ ես:– Ու՞մ տանը:

–Իհարկե, ձեր,– ասում է նա ժպտուն:– Դու ինչ է, խոսեցնու՞մ ես ինձ, Աբիկ:

Ուրեմն մեր տուն ենք գնում… Ես քիչ է մնում խենթանամ ուրախությունից: Հետո նա լուռ խորհում է ինչ-որ բանի շուրջը£ Ընդհանրապես նկատել եմ. խոսքի կեսին կլռի՝ մտասույզ նայելով մի անորոշ ուղղությամբ£ Գուցե հանկարծակի ինչ-որ տխրությո՞ւն է համակում նրան£ Լինում է, չէ՞, այդպես£ Եվ որպեսզի աղջիկը չտխրի ինձ հետ, ես փորձում եմ զբաղեցնել նրան խոսակցությամբ£

–Իսկ գարնանը մեր Բարակ ջուր գետը վարարում, դղրդյունը բռնում է սար ու ձոր,– ասում եմ ես£

–Մի՞թե,– մտացիր ասում է աղջիկը£

–Այո£ Եվ այն էլ ինչպե¯ս£ Երբեմն, երբ լեռներում սկսում է ձնհալը, արմատահան արած վիթխարի ծառեր է բերում£ Իսկ նախանցյալ տարի գյուղի ներքևի մասից՝ Ղուլունց թաղից, մի գոմեշ քշեց£ Համարյա ամբողջ գյուղը՝ մեծ ու փոքր, վազում էր գետի հետ, բայց, դե, ի՞նչ կարող էին անել®

–Իսկ հիմա ոչինչ չի՞ քշում£

–Հիմա՞®– ես քմծիծաղում եմ£– Աշնանն ի՞նչ պիտի քշի, հիմա միայն դեղին տերևներ է բերում ծմակներից ու մեկ էլ գիշեր-ցերեկ անդադար վշշում է ձորում£

Մենք մի պահ կանգնում, լուռ ականջ ենք դնում£ Ներքևում, մթության մեջ, իրոք, կամացուկ, միալար վշշում է մեր սիրելի Բարակ ջուրը՝ վըշ-շ-շ, վըշ-շ-շ®

–Հետաքրքիր է,– արտաբերում է աղջիկը դարձյալ մտացիր, բայց ես պարզորոշ տեսնում եմ. նրան բոլորովին հետաքրքիր չէ ոչ այն, որ մեր գյուղական գետակը գարնանը վարարում, ծառեր է քշած բերում իր հետ, ոչ էլ այն, որ աշնանն այն բարակում, մանրիկ խոխոջում է քարերի մեջ£ Եվ, իսկապես, ինչ մի հետաքրքիր բան կա այստեղ£ Գետն էլ նրա համար է, որ վարարի ու վշշա£ Ես արագ փոխում եմ խոսակցության թեման£

–Քեզ դուր է գալիս, չէ՞, մեր գյուղը£

–Այո, գեղեցիկ գյուղ է£ Հանդ ու սարերով, անտառներով շրջապատված, հեքիաթային:

–Գարնանն ավելի է գեղեցկանում,– ուրախացած ասում եմ ես, որովհետև իսկույն տեսնում եմ՝ նրա մեջ կրկին հետաքրքրություն է առաջանում զրույցի նկատմամբ£– Ծառերը ծաղկում են, այգիներում ճռվողում են թռչունները, անտառից լսվում է մայր կկվի ախորժալուր ձայնը®

Աղջիկը հանկարծ շրջվում, ցույց է տալիս գյուղ մտնող մեծ ճանապարհի վրա խոնարհված մենավոր դեղձենին, որի տակ քիչ առաջ նստած էր ինքը և ասում է.

–Այդ դեղձենին նույնպե՞ս ծաղկում է£

–Այն էլ ո¯նց,– ետ շրջվելով պատասխանում եմ£– Գյուղում առաջինը հենց այդ դեղձենին է ծաղկում£

–Եվ դու, իհարկե, կտրում ես ծաղկած ճյուղերը,– ասում է նա£

Ճշմարիտն ասած, կյանքում այդ ծառից մի ճյուղ անգամ չեմ կտրել£ Ինչի՞ս է պետք£ Բայց չգիտեմ ինչու, ասում եմ.

–Այո, կտրում եմ, շատ գեղեցիկ ծաղիկներ ունի՝ կարմիր, մանուշակագույն£ Կտրում եմ հատկապես այն ճյուղերը, որոնց վրա ծաղիկներ շատ կան£

Աղջիկը նայում է ինձ ոչ այն է զայրացկոտ, ոչ այն է դառնացած, և ասում է.

–Եվ չես ափսոսում, չէ՞®

–Ի՞նչը, – քիչ է մնում բռնի ծիծաղս£

–Ծառը,– ուղիղ նայելով ինձ, ուշացումով արտասանում է աղջիկը£– Աբիկ, խոսք տուր, որ այլևս այդ ծառից երբեք-երբեք ոչ մի ճյուղ չես կտրելու£ Չէ՞ որ այդ ճյուղերը ևս ապրել են ուզում,– ավելացնում է նա՝ երկար նայելով աղջամուղջի մեջ կանգնած մենավոր դեղձենուն£– Նրանք նույնպես սիրում են կյանքը, սիրում են գարունը£ Երբ դու կտրում ես այդ ճյուղերը, նրանք կորցնում են իրենց գարունը£ Հասկանո՞ւմ ես, նրանք մեռնում են հավիտյան և այլևս երբեք չեն տեսնում այն ծաղիկները, որ լինում են ամեն տարի, երբ գալիս է գարունը, և ծառերը ծաղկում են նորից£

Առաջին անգամ եմ լսում, որ դեղձենու ճյուղերը նույնպես ապրել են ուզում և որ, իբր, նրանք նույնպես սիրում են գարունը£ Շատ է զարմանալի£ Բայց այստեղ ես հանկարծ հիշում եմ. պատահում է, հենց այնպես կացնով խփում ես ծառի բնին, և իսկույն ջուր է հոսում կտրված տեղից£ Ով գիտի, գուցե ծառերն էլ լաց են լինում և այդ ջուրը՝ արցունքն է նրանց£ Ես խոստանում եմ, որ այլևս չեմ դիպչի ոչ մի ծառի, առավել ևս՝ մենավոր դեղձենուն£ Ուզում եմ էլի ինչ-որ բան ասել այդ ուղղությամբ, բայց արդեն ուշ է, որովհետև հասել ենք մեր դարպասին, և մեր շունը՝ Չալկան, երկար ականջները ծափ տալով, նետվում է մեր ոտքերի տակ, ուրախությունից այս ու այն կողմ է նետվում, թավալվում գետնին, ինչ-որ ձայներ հանում£

–Չի մոռացել ինձ,– հրճվում է աղջիկը, խոնարհվում, գրկում է Չալկային£ Չալկան գլուխը թեքած, անքթիթ նայում է նրան, պոչով ավլում գետինը, ուրախությունից կրկին թավալվում£ Հիմարացել է լրիվ£

Մենք մտնում ենք բակ, և ես կանչում եմ.

–Մա¯մ®

Քիչ անց բացվում է պատշգամբի դուռը£ Մազերը գլխին փունջ արած՝ սանդուղքին հայտնվում է մայրիկը£

–Էդ որտե՞ղ ես, այ տղա®

Սակայն մայրիկը չի հասցնում հանդիմանել ինձ, մի պահ զարմանքով նայում է ինձ հետ եկած աղջկան և շտապ իջնում է սանդուղքներով£

Ես մեկ աղջկան եմ նայում, մեկ՝ մայրիկին£

–Արգինա®– Մայրիկը ձեռքերը տարածած ընդառաջ է գալիս և, անկարող զսպելու արցունքները, աղջկան առնում է գիրկը£– Իմ սիրելի, իմ հարազատ աղջիկս® Այս ո՞ր քամին է քեզ բերել մեր կողմերը®

Եվ զարմանալի բան. աղջկա այտերով նույնպես հոսում են արցունքները£ Մարդ չի կարողանում հասկանալ այս կանանց. նրանք ուրախության ժամանակ անգամ լալիս են, փոխանակ, ընդհակառակը՝ ծիծաղելու£

–Աբիկ,– արագ շրջվելով իմ կողմը, ասում է մայրիկը£– Շուտ վազիր գրասենյակ, հայրիկին գտիր, ասա թող գա տուն£

Ես սլանում եմ դեպի կոլտնտեսության վարչության շենքը, որն այնքան էլ հեռու չէ մեր տնից£

–Ասա, թող շուտ գա,– իմ ետևից ձայնում է մայրիկը£– Ասա Արգինան է եկել Բաքվից®

Բաքուն է ուրեմն այդ քաղաքը® Եվ ոնց է, չկարողացա կռահել£ Եվ դեռ ասացի, որ աշխարհագրություն լավ գիտեմ£ Ամոթ ինձ£

2.

Մեր գյուղում Արգինա անունով աղջիկ չկա£ Ես առաջին անգամ եմ այդպիսի անուն լսում, և այն ինձ անչափ դուր է գալիս£ Ինձ դուր է գալիս ոչ միայն նրա անունը, այլև այն, որ նա միշտ ժպտում է, և նրա ժպիտը անկեղծ, սիրալիր ու մի քիչ էլ թախծական է£