АБЫЛАЙ ХАН. САБАЛАҚ

КӨКБАЙ ЖАНАТАЙҰЛЫ

(1861–1952)

 
Қазақтың ұлы ханы Абылайхан,
Көп емес өткеніне аз-ақ заман.
Уəли өз əкесі хан сайланбай,
Қазақтан басқа жаққа қонысы ауған.
 
 
Абылай хан боп өтті қолы жеткен,
Қазақтың баласына еңбек еткен.
Əкесі Абылайдың Уəли еді,
Өкпелеп хан бола алмай ауып кеткен.
 
 
Нағашысы Ғайып ханға кеткен ауып,
Тыныштық тұрып қапты сонда тауып
Жетім-жесір боп қалды Уəли хан,
Елімен Ғайып ханның қалмақ шауып.
 
 
Ақтабан шұбырынды аштық болып,
Ел кетті бет-бетімен қайың сауып.
Жас бала Əбілмансұр қалды жетім,
Еліне жетер емес қайта тауып.
Сөйтсе де талаптанып ізденеді
Жолдағы қорқыныштан қылмай қауіп.
 
 
Iздеп кеп Төле биге сəлем берді,
Таба алмай ата-баба туған елді.
Жыртылған үсті-басы далба-дұлба,
Тағзыммен рұқсат сұрап кіріп келді.
 
 
Кірген соң мұны қарап Төле көрді,
Бала да тағзым етіп сəлем берді.
Бұл маңның адамына ұқсамайды,
Жол шегіп, келген ғой деп ұзақ жерді.
 
 
Бір бала үсті басы далба-дұлба,
Күрсініп дем алады анда-санда.
Жылтыр көз тікірейген, сұрғылт сары,
Жаратқан ерекше ғып алла тағала.
 
 
Қой жүні жыртық күпі, сеңсең тымақ,
Көзіне шашы түсіп кеткен тым- ақ,
Отырысы сұңқардың баласындай,
Нəсілі Төле биге кетті ұнап.
 
 
Сұрады аты, жөнін Төле мұның,
Бар ма деп əке-шеше, аға, інің?
Адам болсаң- хан текті, құста-сұңқар,
Байқасам келіседі соған түрің.
 
 
Құс болсаң ақсұңқардың балапаны,
Адам болсаң – қазақтың нағыз ханы.
Шырағым, төремісің, қарамысың?
Жөніңді бастан аяқ айтшы, қане.
 
 
Бала айтты: атым да, жөнім де жоқ,
                                        бір баламын,
Дəм айдап тентіреген бейшарамын.
Əке-шеше, ел-жұртым, туғаным жоқ,
Атымды сіз қойсаңыз құп аламын.
 
 
Алынбай көптен бері шашы-да өскен,
Сабалақ сеңсең тымақ көзге түскен.
Үсті-басы сапсыйып тұрғаннан соң,
«Сабалақ» сенің атың болсын дескен.
 
 
Төленің қойын жайды, қоржын іліп,
Еш жүрмес бала болып, ойнап-күліп.
Төле би əр жерінен байқады да,
Төре затты екенін жүрді біліп.
 
 
Сабалақ түйе жайды қойдан шығып,
Жас болса да жасымас жаудан ығып.
Ертелі-кеш жылқыға айналады,
Нəсілді жата ма екен, үйде бұғып.
 
 
Ауысып қойдан шығып, түйе бақты,
Күн сайын көрсетеді көп қайратты,
Төленің міндетті ісі онда болып,
Ғалат жоқ, еткен жұмыс тиянақты.
 
 
Ас болып барып еді би бір жаққа,
Қой басын сарқыт етті сынамаққа.
Түйеге келсе бала ұйықтап жатыр,
Жайылып төрт борбайы төрт тарапқа.
 
 
Би, келіп тамаша ғып бұған бақты,
Айтамын ғой бұл бала асыл затты.
Төрт борбайын жайғаны төрт тарапқа,
Тегінде билейді екен төрт тарапты.
 
 
Деді де, жолдасына басты берді,
Қасынан өзі жүріп, кетеді енді.
Сарқытты беріп – айтып кел, не қылғанын,
Жасырмай көргеніңнен артық-кемді.
 
 
Жолдасы Төле бидің берді басты,
Оянып, оң жанбастап көзін ашты.
Құбылаға қарап тұрып керіліп ап,
Шақырды құрбы-құрдас, бар жолдасты.
 
 
Оларға кесіп берді көз-құлағын,
Өзі жеді құйқа мен езу жағын.
Төле бидің жолдасы сұрайды енді,
Мұның қалай, мырзалық, Сабалағым?
 
 
Бірі көз, бірі құлақ- жолдастарым,
Беруге осы болды қолда барым.
Мен сеніп ұйықтап қалдым осыларға,
Əйтпесе болмас па еді көңілім жарым.
 
 
Төле бидің жолдасы үйге қайтты,
Көргені мен білгенін бəрін айтты.
Көпшілікті мырзаның ісі екен деп,
Патша затты адам деп ішін тартты.
 
 
Түйеден тағы ауысып жылқы бақты,
Енді көрсете бастады көп қайратты.
Төленің бар міндеті мұнда болды,
Майталман ойындағы бəрін тапты.
 
 
Бір күні жылқы ішінде отыр еді,
Екі баран, бір қызыл атты келді.
Жасы үлкен үш кісіні көргеннен соң,
Сабалақ əдеппенен сəлем етті.
 
 
Ол сөйтсе Қанжығалы қарт Бөгенбай,
Биге кеп қонақ болды үш күн ұдай.
Қалмаққа аттанысып барады екен,
Шерік қанша жер деді, мұнан бұлай.
 
 
Сабалақ түнде келіп Бөгенбайға:
Мен де құмар жан едім осындайға.
Бөке, мені тастама осы жолдан,
Бір сапар үйренейін амал-айла.
 
 
Ертең Бөкең жөнелді қасына ертіп,
Төртеуі келе жатыр екпіндетіп.
Күні-түні қалмақтың ізіменен,
Ел жата, шекараға келді жетіп.
 
 
Бөкеңнің бала тұрды атын ұстап,
Батырдың өзі кетті қайрат қыстап.
Бір топ атын əкелді жырып қана,
Бəрін де кежімдеген аламыстап.
 

Конец ознакомительного фрагмента.